O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

8. Mikrokinosyomka metodi-Bu metod ham ancha qulay hisoblanib, keng tarqalgandir. Hujayralarni va uning organoidlarini alohida–alohida rasmga tushrib o’rganishlar olib boriladi. Tirik ob’ektlar tadbiq qilinayotganda tuzilmalarni mikroskop ostida suratga olish alohida o’rin tutadi. Bu usul hujayralarda ketayotgan jarayonlarni normal, sekinlashgan, tezlashgan holda kinoga olishga imkon beradi. Buning uchun Sey-
traffer qurilmasidan foydalaniladi. U xoxlagan intervallarda suratga olish uchun xizmat qiladi. Uzoq dabom etadigan jarayonlarniekranda qisqa muddatda kuzatish uchun kinoga olinayotganda kamroq kadrlar qilinadi.Masalan: 1 minutda bitta kadr va hokazo. Natijada odatiy holatda 10 soat ketadigan jarayon ekranda 5-6 minutda kuzatish mumkin
9. Mikroxirurgiya metodi- Birinchi mikrooperasiya xayvonlar organizmi ustida o’tkazilib, bunda lupa yoki preparoval ignadan foydalanilgan holos. Mikrooperasiya hujayralarda qo’l yordamida murakkab asboblarsiz bajarilmoqda. Masalan bunga bir hujayrali ayrim suvo’tlar, amyoba va info’zoriyalar hujayra yadrosini boshqa organizmlarga ko’chirib o’tkazish misol bo’la oladi.
Kichik o’lchamli hujayralarda mikrooperasiya mik­romanipulyator kashf qilingandan keyingina takomillashaboshladi. Mikromanipulyatorning bir necha xili yaratilgan. Xozirgi vaqtda eng murakkab mikroxirur­giya operasiyalari qilina boshlandi. Bunda yadro, yadrocha va sitoplazma organoidlarini boshqa organizmlar­ga ko’chirib o’tkazish ishlari olib borilmoqda. Masalan, bir amyoba yadrosi ikkinchi amyobaga, info’zoriya makronukleusi biridan ikkinchisiga ko’chirib o’tkazilmoqda. Yadroni ko’chirib o’tkazish sitoplazma va yadrodagi o’zgarishlarni, yadrosiz hujayraning funksiyasini ona hujayra yadrosi va sitoplazmasidagi muayan irsiy belgilarning qiz hujayralarga berilishi kabi masalalarni yechishga yordam beradi.
3- savol bayoni: Hujayra haqidagi ma’lumotlar XVII asrdan boshlangan. Sitologiya fanining rivojlanishi mikroskopning kashf etilishi bilan bog’liq. Uzoq yillar davomida birinchi mikroskop Gollandiyalik olimlar Gans va Zahariy Yansenlar tomonidan kashf etilgan deb qaralardi. Aslida birinchi mikroskopni Galiley tomonidan 1609-1610 yillarda ixtiro qilindi. Batssi tomonidan bu mikroskop silliqlandi. Keyinchalik 1617-1619 yillarda Angliyalik fizik va astrolog Kornelius Drebel tomonidan mikroskopning yangi modeli ishlandi. 1624 yilda Galiley o’z mikroskopini qayta ishladi, va u 30-40 marta kattalashtirib ko’rsatadigan bo’ldi. Galileyning mikroskopidan foydalanib 1625 yilda Stelutti hashorotlarni ko’zini fasetali tuzilishini ochdi. 1628 yilda F.Chezzi esa paporotniklarni sporangiysini o’rgandi.
Birinchi mikroskopik tajribalarni har tomonlama olim (fizika, astronomiya, geologiya, biologiya) London Qirollik jamiyatining kotibi Robert Guk (1635-1703) olib bordi. R.Gukning mutaxasisligi fizik edi. U mikroskopni texnik jihatdan takomillashtirdi. Uning mikroskopi 3 elementdan: yig’uvchi linza (kollektor), okulyar linza va ob’ektiv linzalardan tuzilgan.
R.Guk mikroskop yordamida o’simlik hujayralarini o’rgangan. Po’kaklarni ko’ndalang kesimini mikroskop ostida tekshirib, uni yopiq pufakchalardan iboratligini ko’rdi va u (sellula) hujayra so’zi bilan ataydi va o’zining 1665 yildagi “Mikrografiya” nomli kitobida ifodalaydi.
R.Guk o’simlik to’qimalarini hujayralardan tuzilganligini aniqlaydi. Aynan shu hulosa bu sohadagi keying yo’nalishlarni aniqlab berdi. Keyinchalik ita­liyalik M. Mal’pigi (1671), angliyalik N. Gryu (1673, 1682) o’simlik organizmlarining hujayra tuzilishini o’rgana boshlaganlar. Hujayralar ichini pufakcha yoki xaltachalar to’lg’azib turishini va ular gomogen suyuqlik ichida joylashganligini ko’rsatganlar.