O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

III. Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg‘ulotlari)
Fandan o‘tiladigan mavzular va ular bo‘yicha mashg‘ulot turlariga ajratilgan soatlarning taqsimoti

T.r	Fanning bo‘limi va mavzusi, ma’ruza mazmuni	Soatlar
		Jami		Ma’ruza		Amaliy mashg‘ulot		Seminar		Mustaqil ta`lim
	Aruz tizimi haqida umumiy ma’lumot. Aruzning nazariy asoslari	2		2
	Aruzda rukn va bahr tushunchasi haqida ma’lumot	4		2						2
	Musta’mal bahrlar, ularning turkiy she’riyatda qo‘llanilish darajasi	4		2						2
	Rajaz va mutaqorib bahrlari	4		2						2
	Turli asliy ruknlar va ularning tarmoqlaridan tarkib topgan bahrlar	4		2						2
	Mumtoz poetika haqida umumiy ma’lumot. Balog‘at ilmi	2		2
	Mumtoz adabiyotda adabiy turlar va she’r nav’lari	6		4						2
	Ilmi badi’ yoki badiiy san’atlar talqini	4		2						2
	Ilmi qofiya haqida ma’lumot	4		2						2
	Aruzning asosiy birliklari. Bo‘g‘in va hijo tushunchalari. Vasl va imola hodisalari	4				2				2
	Rukn va bahr tushunchasi haqida umumiy ma’lumot	4				2				2
	Ramal bahri va uning musamman vaznlari	4				2				2
	Ramal bahrining musaddas vaznlari	4				2				2
	Hazaj bahri va uning musamman vaznlari.	4				2				2
	Hazaj bahrining musaddas vaznlari	4				2				2
	Ruboiy vaznlari. Axrab shajarasi.	4				2				2
	Ruboiy vaznining axram shajarasi.	4				2				2
	Rajaz bahri vaznlari.	4				2				2
	Mutaqorib bahri vaznlari	4				2				2
	Mutadorik va komil bahri vaznlari.	4				2				2
	Xafif bahri vaznlari.	4				2				2
	Mujtass bahri vaznlari.	4				2				2
	Muzori’ bahri vaznlari.	4				2				2
	Munsarih bahri vaznlari.	4				2				2
	Tavil va ariz bahrlari.	4						2		2
	Mumtoz aruzshunoslik asoslari.	4						2		2
	Baytli she’r shakllari. G'azal va uning turlari.	4						2		2
	Qasida va mustazod janrlari.	4						2		2
	Kichik lirik janrlar badiiyati.	4						2		2
	Musammatlarning shakliy xususiyatlari. Mustaqil musammatlar.	4						2		2
	Tazmin musammatlar	4						2		2
	Ham bayt, ham baytga asoslangan she’r shakllari.	4						2		2
	Badiiy sanatlar tasnifi. Ma’naviy san’atlar.	4						2		2
	Lafziy san’atlar.	4						2		2
	Qorishiq san’atlar.	3						2		1
	Mumtoz adabiyotda qofiya turlari.	4						2		2
	Jahon she`r tizimlari	3						1		2
Jami			150		20		30		25		75

III.Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg‘ulotlari)


1-mavzu. Aruz tizimi haqida umumiy ma’lumot. Aruzning nazariy asoslari
She’riy vazn tushunchasi. Aruz she'r tizimi haqida. Aruzning paydo bo‘lishi. Nazariy asoslari. Hijo va bo‘g‘in tushunchalarining qiyosi. Hijo turlari haqida. Choʻziq, qisqa va oʻta choʻziq hijolar. Ularning o‘ziga xos xususiyatlari


2-mavzu. Aruzda rukn va bahr tushunchasi haqida ma’lumot
Rukn tushunchasi. Rukn misraning ritmik bo‘lagi sifatida. Ruknlarning vujudga kelishi. Asliy ruknlar: fauvlun, foilun, mafoiylun, foilotun, mustaf’ilun, maf’uvlotu, mafoilatun va mutafoilun. Tarmoq ruknlar. Ruknlardan bahrlarning hosil bo‘lishi. Rukn va bahr munosabati. Bahrlar va ularning tarkibiy tuzilishi.


3-mavzu. Musta’mali bahrlar, ularning turkiy she’riyatda qo‘llanilish darajasi
Turkiy (oʻzbek) she’riyatda musta’mal bahrlar, ularning qo‘llanilish darajasi.
Ramal – turkiy she’riyatning yatakchi bahri sifatida. Ramal bahrining foilotin asliy rukniga asoslanishi. Musamman va musaddas ruknli vaznlar. Hazaj bahri. Uning mafoiylun asliy ruknidan hosil bo‘lishi. Hazaj bahrining musamman va musaddas ruknli vaznlari.


4- mavzu. Rajaz va mutaqorib bahrlari
Rajaz bahrining o‘ziga xos xususiyatlati. Mustaf’ilunga xos tarmoq ruknlar. Mutaqorib – turkiy she’riyatning ilk bahri sifatida. Fauvlun asliy rukni va uning tarmoqlari. Mutaqoribning turkiy she’riyatda faqat musamman shaklga ega bo‘lishi.
5- mavzu. Turli asliy ruknlar va ularning tarmoqlaridan tarkib topgan bahrlar
Musaddas ruknli bahrlar. Sari’ va xafif bahrlari. Ularning epik she’riyatda qo‘llanilish darajasi. “Xamsa” vaznlari. Musamman ruknli bahrlar. Mujtass, muzori’ va munsarih bahrlari. Ulardan hosil bo‘luvchi vaznlar.


6- mavzu. Mumtoz poetika haqida umumiy ma’lumot. Balog‘at ilmi
“Poetika” atamasining lugʻaviy va istilohiy ma’nolari. Ilmi balogʻa haqida umumiy tasavvur. Ilmi adab va uning tarkibiy qismlari. Ilmlar uchligi – mumtoz she’rni oʻlchash vositasi. Musulmon Sharqida mumtoz poetikaga doir asarlar.


7-mavzu. Mumtoz adabiyotda adabiy turlar va she’r nav’lari - 4 soat
Adabiy tur tushunchasi va uni ifodalanish shakllari. Nazmga xos janrlar va ularning tasnifi. Baytli she’r shakllari. Gʻazal, qasida va mustazod janrlari. Kichik lirik janrlar tavsifi. Musammatlar haqida ma’lumot. Mustaqil va tazmin musammatlar. Ham band, ham baytga asoslangan she’riy shakllar.


8- mavzu. Ilmi badi’ yoki badiiy san’atlar talqini
Ilmi badi’ haqida ma’lumot. Badiiy san’atlar tasnifi. Mumtoz va zamonaviy tasniflar. Lafziy san’atlar va ularning turlari. Ma’naviy san’atlar haqida umumiy ma’lumot. Oʻxshatish va dalillash asosidagi san’atlar: tashbih, talmih, husni ta’lil, tamsil, irsol ul-masal, laff va nashr. Ifoda usullari asosidagi san’atlar. Mushtarak san’atlar.


9- mavzu. Ilmi qofiya haqida ma’lumot
Mumtoz qofiya haqida umumiy ma’lumot. Mumtoz qofiya turlari. Qofiyaning oʻzak tarkibiga koʻra farqlanuvchi turlari. Mujarrad, muassas, murdaf va muqayyad (qaydli) qofiyalar. Qofiyaning tuzilishiga koʻra turlari. Mutlaq va muqayyad qofiyalar.


IV. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

Amaliy mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha kafedra professor-o‘qituvchilari tomonidan ko‘rsatma va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Talabalar darslarni, alohida mashg‘ulotlarni tashkil qilishda foydalaniladigan didaktik materiallarni tayyorlash, ularni rejalashtirish hamda bevosita amaliyotda qo‘llash bo‘yicha amaliy topshiriqlarni bajarishadi.

Amaliy mashg‘ulot uchun mavzular:

T.r

Fanning bo‘limi va mavzusi, ma’ruza mazmuni