O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim Vazirligi fizika

 

O`zgarmas tok qonunlarini tajribada tekshirish. 

Ishning  maqsadi:  Zanjirni  ketma–ket  va  parallel  ulash  orqali  umumiy  qarshilikni 

aniqlash 

Kerakli asbob va jihozlar: " 0-30V" mo’ljallangan o’zgarmas tok manbai, R

1

 – rezistor, 

50  mA-  o`zgarmas  tok  kuchigacha  mo`ljallangan  mo`lliampermetr;  50  volt 

kuchlanishgacha  mo`ljallangan o`zgarmas  tok     voltmetri,  R

2

  ,R

3

  ,R

4,

 R

5

 –  rezistorlar  va 

ulovchi simlar. 

 

1. 

Nazariy ma'lumotlar 

 Zaryadli  zarralarning tartibli xarakatiga elektr toki deb ataladi. 

  O`tkazgichning kundalang kesim yuzasidan birlik vaqt ichida oqib o`tadigan zaryad 

miqdoriga tok kuchi deb ataladi. 

                                                                  I= q/t 

Bu yerda q- zaryad miqdori, t- vaqt.  O`lchamligi :    [ I ]=[ q/t ]  =1 Kl/ 1 s = 1 A. 

Yo`nalishi va kattaligi vaqt bo`yicha o`zgarmaydigan tokka o`zgarmas tok deyiladi. 

O`zgarmas tok uchun Om qonuni mavjud.Ochiq zanjir uchun Om qonuni : o`tkazgichdagi 

tok kuchi undagi kuch-lanishga to`gri va qarshilikka teskari proporsional: 

                                                 

R

U

I

 

O`lchamligi  :                     

А

Ом

В

R

U

I

1

1

1

 

Demak,              1 Kl / 1 s = 1 Volt/ 1 Om = 1 Amper. 

---

                      

                                                                                                                                               

 

                        1-rasm,Ochiq zanjir sxemasi 

   Yopiq zanjir uchun om qonuni: tok manbaiga ega bo`lgan yopiq zan-jirda 

o`tkazgichdan o`tayotgan tok kuchi manbaaning elektr  

yuro`tuvchi kuchi (E.Yu.K)ga to`g`ri, tashki va ichki qarshiliklarga teskari 

proporsionaldir.            

                                                    

r

R

I

 

Bu Erda    - manbaaning E.Yu.K.; R - tok o`tayotgan o`tkazgichning qarshiligi ; 

 r - manbaaning ichki qarshiligi. 

 O`lchamligi                     

r

R

I

= 

А

Ом

В

1

1

1

   

                               

  

2-rasm yopiq zanjir sxemasi.Ochiq zanjirda bir necha qarshiliklar ketma -ket ulangan 

bo`lsin. 

            

                                                                                                                                                   

 

3-rasm . Ketma- ket ulangan zanjir sxemasi. 

Bu xolda zanjir bo`yicha o`tayotgan tok kuchi bir xil bo`ladi(I

1

=I

2

=I

3

). 

Lekin, xar bir qarshilikka kuchlanishning tushishi shu qarshilikka mos xolda turlicha 

bo`ladi va natijaviy kuchlanish : 

 

 

 

                                     U= U

1

 + U

2

 + U

3

 

Natijaviy qarshilik esa :     R= R

1

 + R

2

 + R

3

 

Qarshiliklar paralell ulangan bo`lsin. 

 

 

 

V

V 

   R 

  R 

  

R

 

  

R

 

A 

V 

R 

  

V 

 V 

  

V 

V 

---

 

 

 

 

        I

1

 

   R

1

  I

2

 

  R

2

     I

3

       R

3   

 

 

 

                          

4-rasm. Paralel ulangan zanjir sxemasi. 

Bu xolda xar bir qarshilikdan o`tayotgan tok kuchi xar xil lekin kuchlanish tushuvi bir xil 

bo`ladi. 

I= I

1

 + I

2

 + I

3

      

  U= U

1

 = U

2

 =U

3

 

Natijaviy qarshilikni quyidagi formula asosida topiladi: 

           

 

 

 

          

R

R

R

R

3

1

1

1

1

1

2

 

O`zgarmas tok qonunlarini tajribada uchta mashq asosida tekshiramiz. 

Qarshilik qiymatini ampermetr va  voltmetr yordamida     aniqlash.