O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim Vazirligi fizika

W

W

r

q

q

r

q

q

A

                              (6) 

     Bu  erda  W

1

    va  W

2

  mos  ravishda  q  zaryadning  maydonning  1-va  2-nuqtalaridagi 

potensial energiyasidir: 

                                                   

1

0

0

1

4

r

q

q

W

,    

2

0

0

2

4

r

q

q

W

                               (7)    

     q      zaryad  potensial  energiyasining shu    q

0 

  zaryad  miqdoriga  nisbati  asosiy  zaryad 

maydonning  muayyan  nuqtasi  uchun  o‘zgarmas  kattalik  bo‘lib,  maydonning  shu 

nuqtasining potensiali deb ataladi (bu kattalik φ harfi bilan belgilanadi), ya’ni: 

                                                            

q

W

                                                  (8) 

     Bu  formuladan  potensial  son  jihatdan  birlik  musbat  zaryadning  maydondagi 

muayyan  nuqtada  potensial  energiyasiga  teng  ekanligi  ko‘rinadi.  Demak  maydonning     

1 va 2 nuqtalarining potensiali mos ravishda 

 

             

q

W

1

1

   yoki    

1

0

0

1

4

r

q

,   va  

q

W

2

2

  yoki   

2

0

0

2

4

r

q

                   (9) 

ko‘rinishga ega bo‘ladi. 

     (9)  ifoda  asosida  q  zaryadni  maydonning  bir  nuqtasidan  ikkinchi  nuqtasiga 

ko‘chirishda bajariladigan ish 

                                                  A

1,2

 = q(φ

1

 – φ

2

 )                                                 (10) 

formula bilan aniqlanadi. Xuddi shu zaryadni maydonning biror nuqtasidan cheksizlikka 

ko‘chirishda bajariladigan ish esa 

                                                     A

1,∞

 = q φ

1

                                                        (11) 

 

bo‘ladi,  chunki  (9) ifodaga ko‘ra  r

2

→  ∞ da  φ

2

  =  0    (11)  ifodani  quyidagi  ko‘rinishda 

yozish mumkin: 

---

                                                     φ

1

  = A

∞

 / q                                                       (12) 

      Bundan  potensial  son  jihatdan  maydon  kuchlarining  birlik  musbat  zaryadni 

muayyan  nuqtadan  cheksizlikka  ko‘chirishda  bajargan  ishiga  teng,  degan  xulosa  kelib 

chiqadi. 

      SI sistemasida potensial va potensiallar ayirmasi birligi sifatida Volt qabul qilingan. 

Qiymati  bo‘yicha  1  Volt  shunday  nuqtaning  potensialiga  tengki,  1  Kulon  zaryadni 

cheksizlikdan shu nuqtaga kuchirish uchun 1 Joul ish bajarish kerak:   1 J = 1 Kl ·1 V     

bundan  1 V = 1 J / 1 Kl  

      Potensiallari teng  bo‘lgan  nuqtalarning  ham  maydonning xususiyatini o‘rganishdagi 

ahamiyati  kattadir.  Potensiallari  teng  bo`lgan  nuqtalarning  geometrik  o`rniga 

ekvipotensial sirt deyiladi. 

Elektr  maydonlarning  ekvipotensial  sirtlaridan  foydalanib  grafik  ravishda  tasvirlash 

mumkin.  Kuch  chiziqlari  doimo  ekvipotensial  sirtlarga  perpendikulyar  bo`ladi.  Maydon 

kuchlanganligi  qaerda  katta  bo`lsa,  o`sha  yerda  ekvipotensial  chiziqlari  zich  joylashadi. 

Ekvipotensial  sirtlar  chizma  tekisligi  bilan  kesishib,  ekvipotensial  chiziqlarni  beradi. 

Bunday nuqtalarning majmuasi ekvipotensial  sirtni  tashkil  qiladi.   

Ekvipotensial sirtlar chizma tekisligi bilan kesishib, ekvipotensial chiziqlarni beradi. 

 

  

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

---

 

(V) 

                                                              5-rasm 

 

   Ekvipotensial  sirt  bo‘ylab    q    zaryadni  ko‘chirishda bajarilgan  ish  (10)  ifodaga  asosan 

nolga  tengdir,  chunki  φ