Tombop sopol buyumlar. Hozirgi kunda ayrim Yevropa davlatlarida bar sh tomlar 100 % sopol buyumlar bilan yopiladi. Tomlarni sopol cherepitsa bilan yopish bizning respublika-mizda ham sezilarli ravishda ko’payib bormokda. CHerepitsa eng arzon, chidamli sopol tom ashyosidir. U nam usulda tayyorlangan loy qorishmasini puxta ishlab, shtamplash yo’li bilan
maxsus cherepitsa zichlovchi mashinada tayyorlanadi.
Issiqlikni saqlovchi sopol ashyolar Loy qorishmasi, toshqol va yonuvchi aralashmalarni pishirib olingan g’isht issiqlikni saqlovchi g’isht deb ataladi. Xom ashyo sifatida tarkibida organik aralashmalar (bitumli slanetslar) yoki karbonatlar (mergelli tuproq) bo’lgan maxsus loy ishlatiladi. Yonuvchi qo’shilmalar (yog’och qirindisi, ko’mir kukuni) loyga nisbatan 20 %lar atrofida qo’shiladi.
Keramzit. Oson eruvchan loyni birdan berilgan yuqori haroratda pishirishdan hosil bo’lgan, ko’pchigan sun’iy tosh donalari keramzit deb ataladi. Bunda tarkibida 5–8 % temir oksidi bo’lgan loy ishlatiladi. Keramzit ishlab chiqarishda loydan tashqari mineral xom ashyolar va sun’iy aralashmalar ham ishlatish mumkin.
Keramzit olishning texnologik sxemasi 1-rasmda ko’rsatilgan. G’isht qoliplovchi tasmali zichlagichda diametri 15 mm. gacha bo’lgan qalam singari loy qalamchalari chiqariladi va har 1 –15 sm. li o’lchamda kesib turiladi. Zichlagichdan chiqqan loy dilindrlar qurituvchi trans-portyorga yoki shaxtaga tushiriladi. Qurigandan so’ng, loy sferoidlar harorati 1150–13000S li aylanuvchi xumdonga tushiriladi va 30–60 min. pishiriladi. Bu yerda donador ko’pchigan keramzit shag’ali hosil bo’ladi. Ko’pchish koeffitsienti 4 dan ortiq bo’lishi kerak. Uning uyum hajm og’irligi 250 dan 800 kg/m3 atrofida bo’ladi.
O’tga chidamli sopol ashyolarning sifati, asosan, yuqori harorat ta’sirida erimasligi bilan ifodalanadi. Bundan tashqari, o’tga chidamli ashyolar yuqori haroratda kuch ta’siriga chidamli bo’lishi bilan birga deformatsiyayaanmasligi ham kerak.
Sopol ashyolar o’tga chidamlilik darajasiga ko’ra to’rt guruhga bo’linadi;
1. Qiyin eruvchan (erish harorati 1380–1580°S);
2. O’tga chidamli (erish harorati 1580-1770°S);
3. Yuqori haroratga chidamli (erish harorati 1770–2000°S);
4. O’tga o’ta chidamli (erish harorati 2000°S dan yuqori bo’lgan).
O’tga chidamli ashyolar nam va nim quruq holatda zichlash, quyish va eritib quyish usullari bilan tayyorlanadi.
Oqova suv va drenaj sopol quvurlari. Oqova suv quvurlari uchun tarkibida 75 %gacha tuproq va 25–30 %gacha shamot bo’lgan xom ashyo ishlatiladi. Xom ashyoni ishlash va qorishma tayyorlash nam yoki nim quruq usulda olib boriladi. Quvurlar havosi so’rib olingan qolipdan iborat bo’lgan tik vintli zichlagichlarda qoliplanadi. Bunda quvur uchun tayyorlan-gan loy qorishmasining namligi 17–18 % bo’lishi kerak. Hozirgi vaqtda ko’pgina zavodlar-da quvurlar porshenli zichlagichlarda qoliplanadi. Uning ish unumi vintli zichlagichga nis-batan yuqori bo’lib, qoliplanayotgan quvurning ichki va tashqi yuzasi bir jinsli tekis qilib tayyorlanadi. Qolipdan chiqqan quvur quritiladi va pishirishdan oldin uning ichki hamda tashqi tomoni sirlanadi. Bunday quvurlarning sirlangan sirti mustahkam va zich bo’lishi kerak. Uning suv shimuvchanlik ko’rsatkichi 9–11 %, quvurning ichki diametri 150–600 mm, devorining qalinligi esa 18–41 mm. ga, uzunligi esa 800–1200 mm. ga teng. Namligi 4–5 %gacha qilib quritilgan sopol quvur tunneli kameralarda 1250–1300°S haroratda gaz bilan 48–60 soat pishiriladi.
Drenajbop sopol quvurlar plastifikator qo’shilmalar qo’shilgan mayin loyni maxsus qoliplarda qoliplab va tik holda ochiq o’t ta’sirida pishirib tayyorlanadi. Drenajbop quvurlar bir tomoni kengroq va uzunligi bo’yicha bir xil diametrli bo’lgan ko’p teshikli xillarga bo’linadi. Bunday quvurlarning diametri 25–250 mm, uzunligi 333–335 mm va 500 mm, devorining qalinligi 8–24 mm bo’ladi. Drenaj quvurlarining muzlashga chidamlilik markasi 15 tsikldan kam bo’lmasligi kerak.
