|
O’zbekiston Respublikasi jami sanoat mahsulotlari hajmida hududlarning ulushi, % da
R espublika sanoat ishlab chiqarish hajmi tarkibida eng ko’p ulush Toshkent shahri (Respublika sanoat ishlab chiqarish hajmining 17,5%i) hamda Navoiy (18,2%), Toshkent (17,8%), Andijon (7,2%) va Farg’ona (5,6%) viloyatlari hissasiga to’g’ri kelmoqda.
Eng past ko’rsatkich esa Surxondaryo (1,3%) hamda Jizzax (1,6%) viloyatlariga to’g’ri kelmoqda.
Aholi jon boshiga sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning taqsimlanishi, yirik sanoat korxonalari joylashganligi hisobiga Navoiy (16424,1 ming so’m), Toshkent (5451,8 ming so’m) va Sirdaryo (2694,5 ming so’m) viloyatlarida, hamda Toshkent shahrida (5906,4 ming so’m) o’rtacha respublika darajasi ko’rsatkichidan (2643,3 ming so’m) ancha yuqoriligini ko’rsatmoqda.
Respublika bo’yicha aholi jon boshiga iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarilishi 795,0 ming so’m bo’lgani holda, Toshkent shahrida – 2120,5 ming so’mni, Andijon viloyatida – 1412,1 ming so’mni, Toshkent viloyatida – 1065,6 ming so’mni, tashkil etdi.
2.2. Iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirishda xususiy investitsiyalar ishtiroki tahlili
Zamonaviy O’zbekiston – butun mintaqaning barqarorligi va iqtisodiy rivojlanishini ta’minlovchi Markaziy Osiyo mintaqasida etakchi sanoat davlatidir. Zamonaviy O’zbekiston iqtisodiyotining xorijiy kompaniyalar uchun taqdim etadigan afzalliklari orasida siyosiy va makroiqtisodiy barqarorlik, qulay iqlim sharoitlari, mehmondo’st va mehnatsevar xalq va boshqalarni o’z ichiga oladi.
O’zbekistonda biznesni muvaffaqiyatli amalga oshirishning asosiy omillari orasida: boy resurs bazasi, yirik mintaqaviy bozorlarning markazida qulay jo’g’rofiy joylashuvi, xalqaro ahamiyatga ega yer va havo kommunikatsiyalari tarmog’i, diversifikatsiyalangan sanoat bazasi va respublikaning ilmiy va intellektual kadrlar salohiyatiga integratsiyalangan transport-logistika tizimi mavjud.
Xom ashyolarning keng doirasiga kirish xom ashyo va materiallarni tashish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirish orqali ishlab chiqarish xarajatlarini maksimal darajada optimallashtirish, yuqori qo’shimcha qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish va mahalliylashtirish darajasi 30 foizdan ortiq bo’lgan mahsulotni chuqur qayta ishlash imkoniyatini beradi.
Respublikada 2800 dan ortiq konlar va foydali minerallar aniqlangan, mamlakatning umumiy mineral-xom ashyo salohiyati taxminan 3,5 trln. dollar, shu jumladan, bir qancha o’rinlarda metall va metall buyumlar, qishloq xo’jaligi buyumlar bo’yicha O’zbekiston dunyodagi yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. Xususan, mis zaxiralari bo’yicha – 11-o’rin, oltin ishlab chiqarish bo’yicha – 9-o’rin, uran-8-o’rin, paxta tolasi – 5-o’rinlarni egallaydi.
O’zbekiston iqtisodiyoti mutlaq energetik mustaqilligi bilan ajralib turadigan dunyodagi ozchilik mamlakatlardan biridir. Respublikaning sanoati tabiiy gaz, neft va neft mahsulotlari, ko’mir va elektr energiyasi bilan to’la ta’minlangan. Shu jumladan Respublikada 188 ta neft, gaz va kondensat konlari, uchta ko’mir zaxiralari aniqlangan. O’zbekiston uran zaxiralari va uni qazib olish bo’yicha birinchi o’ntalikka kiradi. O’zbekistonning jami energiya zahiralari iqtisodiyotning kamida 100 yillik ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli.
Mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan elektr energiya Respublikaning o’sib borayotgan ehtiyojlarini qoplaydi va rivojlangan mamlakatlarda sanoat iste’molchilari tomonidan to’lanadigan o’rtacha narxdan 4,5 barobar past. Qo’shimcha muqobil energiya manbalari cheksiz imkoniyatlarini yaratadi, shu jumladan quyosh, shamol, qattiq chiqindilarni qayta ishlashdan olingan energiya har yili 51 milliard tonna ekvivalentida neft ishlab chiqarish imkonini beradi.
Qulay iqlim sharoitlari tufayli O’zbekiston eng boy qishloq xo’jalik imkoniyatiga ega: Respublika to’qimachilik sanoatida eng ko’p talab etiladigan paxta tolasining ishlab chiqaruvchi yirik mamlakatlar ichida beshinchi o’rinni egallaydi. Ushbu mamlakat yiliga 10 million tonnadan ortiq meva va sabzavot ishlab chiqarish salohiyatiga ega bo’lib, har yili 10 ming tonnaga yaqin quruq ipak qurti pilla ishlab chiqaradi. O’zbekistonning keng savdo bozorlari va rivojlangan transport infratuzilmasiga yaqinligi, Yevroosiyoning multimodal kommunikatsiya tizimi integratsiyalashgan va investitsiya va savdo-iqtisodiy hamkorlik rivojlanishinii belgilab beradi.
O’zbekistonga sarmoya kiritib, Xalqaro kompaniyalari eng yirik va eng jadal rivojlanayotgan beshta bozorga chiqish imkoniyatiga ega – ular bozordagi MDH mamlakatlari hamda, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharqdagi 300 million kishidan ortiqdir.
Shu bilan birga, rivojlangan multimodal tarmoq, O’zbekistondan tovarlarni etkazib berish va mamlakatimiz hududi orqali tranzit qilish vaqtini va xarajatlarini sezilarli darajada qisqartiradi, shuningdek, 44 davlat bilan eng ko’p qulaylik yaratish tartibi to’g’risidagi shartnomalar va MDHning 12 mamlakati o’rtasida tashkil etilgan erkin savdo hududi O’zbekistonda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligini oshiradi. Ma’lumki, mehnat resurslari xorijiy sarmoyadorlar uchun ham muhimdir. G’arb bilan Sharq o’rtasidagi kesishuvda joylashgan dunyoning eng zich aholisi va ko’p millatli davlatlaridan biri bo’lgan O’zbekiston bugungi kunda mamlakatimizni yuqori malakali, kadrlarni «shakllantirish» ga aylantirgan yetakchi ilmiy-tadqiqot institutlari va ta’lim muassasalari to’plangan joy bo’lib kelgan.
Bugungi kunda O’zbekistonda 91 ta oliy o’quv yurtlari faoliyat ko’rsatmoqda.Bundan tashqari Britaniya, Singapur, Italiya, Rossiya oliy o’quv yurtlarining filiallari mavjud.Universitetlarning yarmi texnik, maxsus soha mutaxassislarini tayyorlashga ixtisoslashgan.
O’zbekistonning tarixiy shakllangan boy ilmiy madaniyati, keng ko’lamli ilmiy va amaliy tashkilotlarning tarmog’i iqtisodiy taraqqiyotning ilg’or innovatsion mexanizmlarini rivojlantirish uchun obyektiv shart-sharoitlarni yaratadi.
1943 yildan buyon dunyoning yetakchi ilmiy bazalaridan biri bo’lgan O’zbekiston – 18 ta tadqiqot institutlarini birlashtirgan O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi – bu mintaqada «innovatsiya markazi» dir.
O’zbekistonning ishlab chiqarish va eksport salohiyatini rivojlantirish zarurati O’zbekistonning dunyodagi eng yirik va eng jadal rivojlanayotgan beshta bozorning markazida joylashganligi – MDH, Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, shu jumladan, Afg’oniston, Yaqin Sharq, Markaziy va Sharqiy Yevropa bozorlaridagi raqobat bugungi sharoitda xorijiy kompaniyalar, shu jumladan Ispaniya kompaniyalari O’zbekistonning mutlaq va qiyosiy afzalliklari bilan faqat yutib olishlari mumkin.
Avvalo, bu yuqoridagi hududlar o’rtasidagi barcha savdo yo’nalishlarini kesib o’tishda respublikaning qulay jo’g’rofiy joylashuvi, Markaziy Osiyoning chegaralaridan tashqarida bo’lgan bozorlarni qamrab oluvchi rivojlangan multimodal tarmoq, shu jumladan Sharqiy Yaqin Sharq, Shimoliy Hindiston va G’arbiy Xitoy.
Markaziy Osiyo va MDH mamlakatlarida jadal o’sib borayotgan va ko’p jihatdan ochilmaydigan bozorlarni rivojlantirish uchun misli ko’rilmagan shart-sharoitlar, O’zbekiston ishlab chiqaruvchilarining 60 million aholisi va 300 million aholisi bo’lgan MDH mamlakatlari Markaziy Osiyo bozorlariga bojsiz kirish imkoniyatlaridan ham foydalanishmoqda. Bozor islohotlarini chuqurlashtirish, xususiy sektorni rivojlantirish va iqtisodiyot tarkibini modernizatsiyalashga qaratilgan hukumat siyosati, shuningdek, 2008 yil Investitsiya dasturi, iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlarini modernizatsiyalash va texnik qayta jihozlash dasturlarini amalga oshirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar joriy yilning birinchi choragida investitsiyalar hajmining 41 foizga o‘sishini ta’minladi. Asosiy kapitalga investsiyalar hajmi yanvar-mart davomida o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 4,6 punktga ortib, 1622,8 mlrd. so‘mni tashkil qildi.
Iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish jarayoni nodavlat sektorga yo‘naltirilgan investitsiyalar ulushining 18,6 punktga o‘sishiga olib keldi va iqtisodiyotni rivojlantirishga yo‘naltirilgan jami investitsiyalarning 76,5 foizni tashkil qildi (1- jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: |
