Металлнинг иссиқдан кенгаювчанлиги деб, қиздирилганда унинг ўлчамларининг катталашиш, совитилганда эса кичрайиш чизиқли кенгайиш коеффитсиенти хусусиятига айтилади.
Металлнинг иссиқлик сиғим деб, қиздирилганда унинг маълум миқдордаги иссиқликни ютиш хусусиятига айтилади. Иссиқлик сиғими СИ бирликлар системасида Ж/К билан ўлчанади.
Кимёвий хоссалари. Металлар ва қотишмаларнинг кимёвий хоссалари оксидланишига ёки турли моддалар: ҳаводаги кислород, кислота ҳамда ишқор эритмалари ва бошқалар билан бирикишига қарши тура олиш хусусиятига қараб характерланади. Металл бошқа элементлар билан қанча осон бирикишга киришса, у шунча тез ейилади. Металларнинг ташқи агрессив муҳит таъсиридан кимёвий емирилишига коррозияланиш дейилади.
Металларнинг коррозияга, қуйинди ҳосил бўлишига ва эришига қаршилиги вақт бирлиги ичида сирт бирлигига тўғри келадиган текширилаётган намуна массасининг ўзгариши билан белгиланади.
У ёки бу буюмларни тайёрлашда металларнинг кимёвий хоссалари албатта ҳисобга олинади. Бу айниқса, кимёвий агрессив муҳитларда ишлатиладиган буюм ва деталларга таалуқлидир.
Технологии хоссалари: металнинг қуйилувчанлиги, кесилувчанлиги, пайвандланишлиги, боғланувчанлиги, тобланувчанлиги, оқувчанлиги ва бошқалар.
Метаталларнинг ранги шаффоф булмайдн, хар бир металл узига хос ялтирокликка ва рангга эга: Мис -кизил, рух-кулранг, темир-кумушсимон ва .хаказо.
Солиштирма оғирлииги - моддаиннг хажм бирлигига тугри келадиган металларнинг микдори булиб қуйидагича аникланад
Ҳамма металларнииг солиштирма огирлиги Д. И. Менделеев даврий системаситда берилган.
Магнит хоссалари. Пулат ва чуяннннг магнит хоссалари уларнинг кимёвин таркибигагина эмас, балки ички тузилишига ҳам боглиқ.
Баъзан магнит хоссаларига эга булмаган пулатларни ишлатишга тугри келади. Бундай пулатларишгг таркибида маълум микдорда никел ва марганес булади.
Металларнинг механик хоссалари. Мустахкамлик, қаттиқлик, эгулувчанлик, пластиклик ва хакозолар
Металларнинг қаттиқлиги деб бир металлни унга бошқа бир қаттиқроқ жисмни ботишига қаршилик кўрсатиш қобилятидир. Қаттиқлик металнинг энг асосий хусусятларидан бири бўлиб деталлар тайёрлашда уни яроқли яроқсизлиги ифодаланади. Метал қанча қаттиқ бўлса уни ишлашучун шунча кўп куч талаб қилади. Металнинг қаттиқлиги турлича аниқланади.
1-расм. Каттикликнинг синаш схемаси. 1-шпиндел, 2-шар, 3-намуна.
Шарикни намунада колдирган изи камча катта бўлса металл шунча юмшок ва аксинча булади.
Каттиқликни аниклашни куйидаги усуллари кенг тарқалган:
1. Тобланган пулат шарикни ботириш (Бринелл бўйича қаттиқликни аииқлаш) (1-расм);
2. Олмос конуснинг учини ботириш (Роквелл бўйича каттикликни аииқлаш);
3. Олмос перамидамнинг учини ботириш (Виккерс буйича катгикликни аниқлаш).
Қаттиқликни аниқлашда детални синдирмасдан текширилади. Деталнинг қалинлиги ва қаттиқлигига қараб шарикларни хар хил диаметрдагиси олинади. Мисол учун нагрузка 30000Н бўлганда диаметри 10ммли, 7500 Н бўлганда диаметири 5мм ва нагрузка 1870 Н бўлганда диаметри 2.5 мм бўлган шарик қабул қилинади.
Қаттиқлик қиймати Н билан белгиланади ва аниқлаш усулининг индекси қуйилади.
мм2
Бунда Р-шарикка қуйилган куч, Н: F-шар қолдирган изнинг юзаси мм2
мм2
D-шарнинг диаметри, мм; d-изнинг диаметри, мм.
Mexanik xususiyatlar yuk ostida metallning holatini aniqlaydi. Mexanik xususiyatlarning tasniflari mexanik sinovlar paytida olinadi. Buning uchun ular ushbu materialning namunasiga qandaydir kuch bilan ta’sir qilinadi va materialning reaktsiyasini o'lchanadi. Turli xil tashqi kuchlar ta'sirida metall deformatsiyalanadi va yemiriladi. Ammo yuklanishning miqdori bilan yuklanish sharoitini tavsiflab bo‘lmaydi. Ushbu yuk ko‘ndalang kesimning qanday maydonga ta'sir qilishini bilish muhimdir. Yuklanish tasnifi sifatida kuchning ta’sir qilayotgan maydonning ko‘ndalang kesimiga nisbati olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |