Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

28 

 

buyum‖ni    anglatadi:  bu    leksema    bilan    ovqtning    oʻzi,    ―dasturxonga  

qoʻyiladigan  noz-neʻmat ‖   ham  bildiriladi. 

34

 

―Metonimiya  –  ma’no  koʻchishining  keng  tarqalgan  turlaridan  biri, 

koʻchimning  narsa-  hodisalar  oʻrtasidagi  aloqadorlikka  asoslanuvchi  turi.  Badiiy 

matnda  metafora  bilan  yondosh  qoʻllangan  holda  u  katta  badiiy  samara  beradi, 

fikrni loʻnda va taʻsirli ifodalashga xizmat qiladi. Masalan, Abdulla Oripovning ― 

Faryod  chekkanim  yoʻq. el  ichra taqir, Oʻch  ham  olganim  yoʻq  na qalamimdan  ‖ 

satrlarida  vosita  orqali  jarayon  nazarda  tutiladi  va  u  ―  oʻch  olmoq  ‖  metaforasi 

bilan  birga  qoʻllanadi.  Bu  ikkisi  birlikda  ―butun  vujudim  bilan  ijodga  berilib, 

gʻamlarimni  unutishga  harakat  qilmadim  ‖  degan  ma’noni  ifodalaydi  va  muhimi, 

shu mazmunni obrazli, taʻsirli ifodalashga xizmat qiladi.‖

35

 

―Shaxs – predmetni unga bogʻliq boʻlgan boshqa bir nom ( oʻsha shaxsning 

oʻzidagi aʻzolar yo belgilar ) bilan ifodalash metanimiya deyiladi: Osmonga tikilar 

million  juft  koʻzlar…  ,  Osmon  fonarini  ham  yoqdi  shu  onda.  Zal  oyoqqa  turdi. 

Auditoriya sukutda. ‖

36

 

―Narsa-  hodisalar  orasidagi  aloqadorlik  turlicha  koʻrinishlarda  namoyon 

boʻladi:  narsa-  hodisa,  holat  yoki  harakat  bilan  ular  egallagan  joy  (  ―  stadion 

hayqirdi ‖, ― butun shahar qatnashdi ‖), vaqt (― ogʻir kun ‖, ― omadli yil ‖), harakat 

bilan  u  amalga  oshiriladigan  vosita  (  ―  achchiq  til  ‖),  narsa  va  uning  egasi, 

yaratuvchisi  (  ―  fuzuliyni  oʻqimoq  ‖), narsa  va  u  yasalgan  modda, xom-  ashyo  (― 

barmoqlari  toʻla  tilla  ‖),  ruhiy  holat,  xususiyat  va  uning  tashqi  belgisi  (―  koʻz 

yummoq‖) va hokazo.‖

37

 

Metonimiya  yoʻli  bilan  ma’no  koʻchishiga  quyidagilarni  misol  qilib 

keltirishimiz mumkin boʻladi:  

                                                           

34

 Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o’zbek tili. 1-kitob. T.:Mumtoz so’z, 2010. 63-bet 

35

ҚуроновД. ваб. Адабиётшуносликлуғати. Т., 2013. 173-б.  

36

AbdurahmonovG’. RustamovH. Onatili. 10-11-sinflaruchundarslik. T., 1995. 84-bet 

37

ҚуроновД. ваб. Адабиётшуносликлуғати. Т., 2013. 172-б. 

---