|
Sovet Ittifoqining dunyoda ta'siri qanday edi?
The Sovet Ittifoqining dunyoga ta'siri bu mafkura, siyosat, iqtisod va texnologiyalarda yaqqol ko'rinib turardi. 1945-1991 yillarda Rossiya boshchiligidagi 15 respublikadan tashkil topgan ushbu davlat tarixning rivojlanish yo'nalishini belgilaydigan voqealarni qo'zg'atdi. Ulardan ba'zilari hatto dunyoni jahon urushi yoqasiga qo'ydi. Xususan, Sovet Ittifoqining dunyodagi bu ta'siri Ikkinchi Jahon urushi tugagandan so'ng sezila boshladi. U Qo'shma Shtatlar qatorida dunyoning ikkita super qudratidan biri sifatida g'olib chiqdi. Urushdan keyingi davrda Sovet Ittifoqi Sharqiy Evropa davlatlarini tiklashga yordam berdi. Shu tarzda, uning rahbarligini qabul qilgan va chaqirilgan shartnoma orqali ittifoqdosh bo'lgan "yo'ldosh" mamlakatlar guruhi tuzildi Varshava shartnomasi. Sovet Ittifoqi o'z aholisining ichki iqtisodiy faoliyati va ijtimoiy munosabatlarini qat'iy nazorat qilgan holda, o'z taraqqiyotini tezlashtirdi. Uning sport, raqs, kino, adabiyot, fan va san'atdagi yutuqlari boshqa mamlakatlarning e'tiborini tortdi. Xitoy, Kuba, Albaniya, Kambodja va Somali kabi xalqlar yordam olishdi va shu bilan ta'sir doirasini oshirdilar. Aynan Kubada qit'alararo masofadagi raketalarning o'rnatilishi deyarli Uchinchi Jahon urushini boshlagan edi
Siyosiy sohada Sovet Ittifoqining dunyoga ta'siri uning o'zi siyosiy hokimiyat tushunchasidan kelib chiqadi. Ushbu falsafaga ko'ra hokimiyatning maqsadi sotsialistik rejimni o'rnatishdir.O'z navbatida, bunga a orqali erishiladi sinfiy kurash bu erda proletariat hukmron sinflarni hokimiyatdan quvib chiqaradi. Ushbu ozodlik kurashi mafkurada va barcha proletar va ularning hamdardlari harakatlarida birlashishni talab qiladi. Ushbu oqim doirasida norozilikka o'rin yo'q. Ushbu pozitsiyaga hamdard bo'lgan siyosiy oqimlar o'zlarining siyosiy maqsadlariga erishish uchun avtoritar va nodemokratik pozitsiyalarni himoya qilmoqdalar. Shunday qilib, ushbu siyosiy fikr modeli turli xalqlarga eksport qilindi. Kuba, Shimoliy Koreya va Xitoy kabi dunyoning turli qismlaridagi hukumatlar uni ba'zi o'zgartirishlar bilan qabul qildilar. Ammo ularning barchasi umumiy bir partiya yoki prezidentga, erkinliklarning cheklanishi va hukumat sxemasi sifatida markazlashgan hokimiyatga ega
Sovet Ittifoqining mafkuraviy kontseptsiyasidan ko'plab boshqa oqimlar paydo bo'ldi. Printsipial jihatdan sinfiy kurashni mafkuraviy asos sifatida ko'rib chiqishda qarama-qarshilik asosiy g'oya bo'lib qoladi. Biroq, bu g'oyalar qarama-qarshiligidan tortib, ularning halokat va o'lim balanslari bilan qurolli kurashlarga qadar nuanslarni taqdim etdi. Ushbu kurashlar natijasida dunyoda demokratik sotsializmdan tortib, eng radikal va jangari kommunistik rejimlarga qadar bo'lgan. Ularning barchasi ishlab chiqarish vositalarini davlat tomonidan nazorat qilishni o'zlarining siyosiy maqsadlariga erishishning eng maqbul va samarali usuli deb biladilar. Boshqa tomondan, ushbu sovet mafkurasining markaziy tushunchalari (sinfiy kurash, proletariat, ortiqcha qiymat va boshqalar) butun dunyo bo'ylab hukumat dasturlari va partiya mafkuralarini ishlab chiqish va sozlash uchun ishlatilgan. Ko'pgina hollarda, hatto sotsialistik bo'lmagan davlatlar ham ushbu kontseptsiyalarni samarali boshqarish uchun o'z rejalarini tuzatdilar. Rivojlanmagan mamlakatlar orasida, ayniqsa, ushbu mafkuraviy ta'sir ularning ijtimoiy naqshlarida aks ettirilgan tengsizliklar tufayli kuchaygan.Ko'pincha, ko'plab siyosiy partiyalarning mafkuraviy asoslari Sovetlarning kontseptsiyasiga yaqin. Tengsizlikka barham berish va'dasi sizning mashhurligingiz va muvofiqligingizni oshiradi. Sovet Ittifoqining dunyoga ta'siri iqtisodiy sohada ham yaqqol namoyon bo'ldi. Ushbu sohada Sovet modeli barcha ishlab chiqarish faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish g'oyasini ilgari surdi. Ushbu modelga muvofiq xususiy tashabbus mavjud bo'lmasligi kerak va agar mavjud bo'lsa, u qat'iy hukumat nazorati ostida bo'lishi kerak.
Ushbu g'oya Karl Marksning (1818-1883) iqtisodiy nazariyasidan kelib chiqadi, u ishchilarning (va umuman, barcha ish haqi oluvchilarning) mehnati ular hech qachon zavqlanmaydigan foyda keltirganligini ta'kidlagan.Ushbu daromad, deyiladi kapital o'sishi, bundan faqat biznes egalari zavqlanishgan. Va sovet iqtisodiy nazariyasiga ko'ra, undan foydalanishni kafolatlashning yagona usuli kapitaldan foyda ish haqi oluvchilar tomonidan bu ishlab chiqarish vositalarini boshqarish edi.
Binobarin, Sovet davlati millatning eng samarali resurslaridan foydalanadigan va shu asosda ushbu shartni bajaradigan kompaniyalar yaratdi. Boshqa kam samarali faoliyatni shaxslar ekspluatatsiya qilishlari mumkin, ammo har doim hukumat ko'rsatmasi ostida.
Boshqa davlatlar ushbu iqtisodiy modelni qabul qildilar. Ulardan ba'zilari, hatto sovet orbitasiga tegishli bo'lmagan, ma'lum iqtisodiy sohalarda kompaniyalar yaratgan.
Xuddi shunday, boshqa hukumatlar ham dastlabki g'oyadan kelib chiqib, davlat-xususiy tashabbusining ayrim iqtisodiy yo'nalishlaridan birgalikda foydalanish uchun qo'shma korxonalar tuzdilar. Ikkinchi Jahon urushidan so'ng Sovet Ittifoqi o'zining raqibi AQSh bilan raqobatlashish uchun rivojlanish poygasini boshladi. Ushbu musobaqa davomida va doirasida Sovuq urush (Qo'shma Shtatlar va Sovet Ittifoqi va ularning ittifoqchilari o'rtasidagi ochiq, ammo cheklangan raqobat) ko'plab muvaffaqiyatlarga erisha boshladi. Qishloq xo'jaligi, harbiy sanoat va aerokosmik sanoat boshqa sohalar qatori o'zining jahon kuchi sifatida obro'sini mustahkamlashga xizmat qildi. O'zlarining texnologiyalari va nazariy bilimlari, mantiqiy cheklovlar bilan, ittifoqdosh xalqlar ixtiyorida edi. Natijada va Sovet Ittifoqining dunyoga ta'sirini tasdiqlash uchun boshqa mamlakatlarda ilg'or Sovet mashinalari, samolyotlari va qurol tizimlarini ko'rish odatiy holga aylandi. Xuddi shu tarzda, xalqlar o'rtasidagi shartnomalar doirasida doktorlar, harbiy xizmatchilar va professorlarni yuborish tez-tez bo'lib turdi. Ushbu texnologik yutuqlarni baham ko'rishdan oldin tan olinishi, xalqaro tashkilotlarda qo'llab-quvvatlanish va hatto harbiy yordam olish to'g'risida kelishuv imzolandi. Ushbu texnologik ta'sir Shimoliy Amerika standartlaridan tubdan chiqib ketishni anglatardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
