O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi Fargʻona Davlat Universiteti Lingvistika (ingliz tili) yoʻnalishi I bosqich magistranti Akbarova Bibixonning

O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi Fargʻona Davlat Universiteti Lingvistika (ingliz tili) yoʻnalishi I bosqich magistranti Akbarova Bibixonning


MUSTAQIL ISHI

Farg’ona-2022

Kategoriyalash muammosining o'rganilish tarixi

Reja:
1. Kategoriyalashning xususiyatlari
2. Kategoriyalash muammosining o’rganilish tarixi
3. Kategoriyalash muammosining o’rganilish ahamiyati
Qiyosiy tilshunoslikda kategoriyalash muammolari. Ifoda planidagi til tizimi o‘lchov birliklarining tillararo adekvatligi va adekvat emasligi, ularning yaruslararo sinonimligi, ularning taskonomik masalalari. Tilning boshqa sathlarini tadqiq etishda kategoriyalash muammolari. Tilning leksik sathini tadqiq etishda kategoriyalash muammolari. Leksikani tizim sifatida qaralishi va tipologik yondashish imkoniyatlari Grammatik va tipologik kategoriyalar. Qiyosiy tilshunoslikda kategoriyalash muammolari. Grammatik kategoriya haqida ta’limot. Grammatik va mantiqiy kategoriyalar o‘rtasidagi mutanosiblik. Tushuncha kategoriyalari. Funksional-semantik kategoriyalar. Grammatik-leksik maydon. Tipologik kategoriyalar. Tipologik ma’no va tipologik forma. Tipologik kategoriyaning tillararo, yaruslararo va so‘z turkumlariaro xususiyatlari. Tipologik kategoriyalarning ifodalanishdagi mazmun va ifoda planlari birliklarining tillararo aloqasi. Turli tillarning barcha sathlarida chog‘ishtirma tadqiqot muammolari. Lingvistik, lingvodidaktik va tarjima maqsadlarda turli qardosh va qardosh bo‘lmagan tillarning barcha sathlarida (fonetika va fonologiya, morfologiya va sintaksis, leksika va frazeologiya) chog‘ishtirma tadqiqot muammolari. Interferensiya muammolari. Lingvistikaning zamonaviy yo‘nalishlarida qiyosiy-tipologik tadqiqotlar. a) Madaniyatlararo muloqot: madaniyatlararo aloqaning lingvistik asoslari; til va madaniyatlararo kommunikatsiya; qardosh va qardosh bo‘lmagan tillarning milliy – madaniy xususiyatlarini aniqlash muammolari; biologik va ijtimoiy jins tushunchalarining farqlanishi; ayol va erkak nutqiy xulqiga oid xususiyatlarni o‘rganish; qiyoslanayotgan tillar milliy-madaniy xususiyatlarining barcha til sathlarida namoyon bo‘lishi. b) Gender lingvistikasi: qiyoslanayotgan tillarda grammatik rod kategoriyasi muammosi; “ayol” 4 jinsini “erkak” jinsi bilan taqqoslashdagi ijtimoiy, madaniy va psixologik aspektlar; gender tushunchasini etnomadaniy an’ana va tilning milliy o‘ziga xosligi nuqtai nazaridan o‘rganish va taqqoslash; gender faktorlarining madaniyatlararo kommunikatsiya jarayoniga ta’siri. Fonologik tizimlar tipologiyasini aniqlash uchun ko'rsatgichlar tanlash. Unli fonemalarning grammatik funksiyalari. Undosh fonemalarning leksik ma'no ifodalashi. Fonologik ko'rsatgichlar fonemalar soni va sifati ko'rsatgichi; oppozitsiya va korrelyatsiya soni va sifatining ikkinchi fonologik ko'rsatgich ekanligi; fonemalarning neytrallashuv ko'rsatgichi, fonologik oppozitsiya kuchi kursatgichi.
Ingliz va o'zbek tillarida unli fonemalarning tipologik ko'rsatgichlari
Ingliz tili tuzilishida unli fonemalarning turlari va ularning o'zbek tilida mavjudligi masalasi. Ingliz va o'zbek tili unli tovushlari tizimidagi muxim fonologik belgilar. Ingliz tili unlilari tizimida oppozitsiyalarning rang-barangligi. Xuddi shunday holat o'zbek tili unlilari tizimida kuzatilish/kuzatilmasligi.
Fikrning mohiyatini boshqa til vositalari bilan yetkazish mumkinligi to‘g‘risidagi masalaning qo‘yilishi. V.Fon Gumbolt va uning izdoshlari g‘oyalari. E.Sepir va B.Uorf gipotezasi. Dunyoning til manzarasi tushunchasi. Til va tafakkurning o‘zaro nisbati muammosi hamda uning turli tilshunoslik maktablari doirasida hal etilishi. Lingvistik nisbiylik nazariyasi va uning tanqidiy tahlilini tarjima qilish to‘g‘risidagi savolga ijobiy javob berish uchun asoslar. Tarjimada tarjima qilib bo‘lmaydigan so‘z, so‘z birliklari va iboralari va ularni tarjima qilinib bo‘lmaslikni bartaraf etish usullari. Ekvivalentsiz shakllar: ularning ekstralingvistik va lingvistik manbai. Jarayon sifatida tarjimaning asosiy muammolari. Tarjima birligi tushunchasi. Tarjima birliklari va til darajalari tizimi. Muayyan tarjimachilik yechimida tarjima birligini tanlash tizimida matnning o‘rni kabilar. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar ijrosini ta’minlash, jamiyatimizning yuqori malakali yetuk mutaxassilarga bo‘lgan ehtiyojni qondirish maqsadida, magistraturaga qabul O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2020/2021 o‘quv yilida O’zbekiston Respublikasining oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish to‘g‘risida”gi Qarori (2021 y. 22 iyun. PQ5157), O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 2 iyuldagi №1/10-24 xatiga asosan “1 kurs magistraturaga mataxassisliklar bo‘yicha qabulni tashkil qilish haqida” asosida amalga oshiriladi. 5A120201-Qiyosiy tilshunoslik, lingvistik tarjimashunoslik (ingliz tili) mutaxassisligi bo‘yicha magistraturaga kiruvchilar uchun sinov yozma va og‘zaki shaklida o‘tkaziladi. Mutaxassislik bo‘yicha talabgorning 4 ta til ko‘nikmalari va nazariy bilimlarini baholashga qaratilgan sinov tashkil etiladi. Bunda tillar bo‘yicha tinglab tushunish, so‘zlashish, fikrini yozma bayon etish va o‘qib tushunish ko‘nikmalari baholanadi. Sinov quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi: 1-bosqich: 4 ta til ko‘nikmalari bo‘yicha test va og‘zaki suhbat. Jami 80 ball beriladi. 2-bosqich: nazariy fanlar asosida yozma test. Jami 20 ball beriladi. Sinovda quyidagicha vaqt me’yorlari tavsiya etiladi: 1-bosqich. Test darajasi – C1 (CEFR). Test to‘rt qismdan iborat: o‘qish (Reading), tinglab tushunish (Listening), yozish (Writing) va gapirish (Speaking) ko‘nikmalari. Yozma test: ( 2 soat) O’qish ko‘nikmasi – 40 daqiqa Tinglab tushunish ko‘nikmasi – 40 daqiqa Yozish ko‘nikmasi – 40 daqiqa Og‘zaki sinov: Gapirish ko‘nikmasi – har bir topshiruvchi uchun 10 daqiqa. O’qish bo‘limi: Matnlar turli manbalar, jumladan, ro‘znoma, jurnal, kitob va boshqa axborot manbalaridan olinadi. Jami 20 balgacha beriladi. Tinglab tushunish bo‘limi: Ushbu bo‘lim 2 qismdan iborat bo‘lib, sinov topshiruvchilar har bir matnni 2 marotaba eshitadilar. Har bir matn uchun 10 balgacha beriladi. Jami 20 balgacha beriladi. Yozish bo‘limi: Bu bo‘limda sinov topshiruvchilar qanday turdagi, kimga mo‘ljallangan va nima maqsadda matn yozishlari keltirib o‘tilgan. Jami 20 ball beriladi.
Qiyoslanayotgan tillarda unli fonemalarning tipologik ko'rsatgichla
Qiyoslanayotgan tillarda unli fonemalar miqdorining turlicha ekanligi. Portlovchi, shovqinli, sonor va afrikat tovushlar. Ingliz va o'zbek tillarida konsonantizmga xos xususiyatlar. Ingliz tilida jarangli va jarangsiz undoshlar omili. Jarangli jarangsizlik oppozitsiyasining neytrallashuv turlari. Ingliz va o'zbek tillarida undoshlar almashinuvi (cheredovanie). O'zbek va ingliz tillarida burun tovushlari tavsifi.
Urg'u va intonatsiyaning ko'rsatgichlari
Urgu va intonatsiya talqini va ta'riflari. Ingliz va o' zbek tillarida supersegment fonologik vositalar. Kuchli, musiqali va miqdoriy urg'ular. Urg'u va so'z (gap) ma'nosi. Intonatsiyaning muxim supersegment fonologik vosita ekanligi. O'zbek va ingliz tillarida urg'u yordamida gap kommunikativ turlarining o'zgarishi (Xat keldi. Xat keldi? Xat keldi!)
Ingliz va o'zbek tillari morfologik va sintaktik turlar
tipologiyasi
Morfologik va sintaktik sath tushunchalari. Grammatik kategoriya belgilari. So'z turkumlarini kiyoslashning tipologik mezonlari. Mustaqil so'z turkumlarining umumiy tavsifl. Ingliz va o'zbek tillarida yordamchi deb ataladigan so'z turkumlari. Sifat darajalari. Ingliz va o'zbek tillarida rod kategoriyasi. So'z birikmalari tipologiyasi, mezonlari. Gap bo'laklarining tipologiyasi. Sodda gaplar tipologiyasi. Murakkablashgan gaplar tipologiyasi. Qo'shma gaplar tipologiyasi.
Tilshunoslik metodlari. Bilish usullari va tilshunoslik metodlari. Tilni o'rganish metodologiyasi va metodlari. Tavsifiy metod. Qiyosiy- tarixiy metod. Struktur metod va uning yo'nalishlari. Funksional lingvistika. Deskriptiv lingvistikaning tahlil metodlari. Distributiv tahlil melodi. Transformatsiya metodi. Tasviriy metodning asosiy usullari. Distributiv metod. Paradigma usullari va paradigmatik metodika. Oppozitsiya usuli. Semantik maydon usuli. Pozitsion usullar. O'zgartirishlar usuli va transformatsion metodika. Statistik usullar.
Qiyosiy tipologiya - tilshunoslikning tarmog'i sifatida. Asosiy muammolar va yo'nalishlar. Qiyosiy tilshunoslikning paydo bo'lish sabablari. Qiyosiy metodning universallik xususiyati. Lingvistik va nolingvistik tipologiya. Qiyosiy tipologiyada kategoriyalash muammolari. Tipologik kategoriyalar. Qiyosiy tipologiyaning umumiy tasnifi. Turli til sistemalarini qiyosiy o'rganishning zamonaviy metodlari. Tilshunoslikda yangi yo'nalishlarning mavjudligi va ularning qiyosiy tipologiyada qo'llanilishi. Ingliz tilini o'rganish bilan bog'liq o'quv jarayoni butun ilmiy jarayonda ishtirok etish, ularga yordam berish va ular bilan bog'liq bo'lgan narsalar haqida o'ylashdir.
Innovatsion texnologiyalar:
Aloqa
Mustaqil ravishda qazib olingan tajriba va teri orttirish
tanqidiy fikrlashni rivojlantirish
Muammoni hal qilishni takomillashtirish
Zunning fikrlash, takror ishlab chiqarish, bilish darajasidagi o'zaro ta'siri
Talabalarning shaxsiy xususiyatlari
Dasturiy ta'minot o'z-o'zidan bir qator innovatsion sessiyalarni ishlab chiqarishni hal qiladi: u kommunikativ ko'nikmalar va birgalikda ishlab chiqarishni ishlab chiqaradi, u bilim muammosini keltirib chiqaradi, chunki talabaning zarur malugalishutalisini qo'llash mumkin emas; U umumiy ta'lim dunyoqarashi va ko'nikmalarini hosil qiladi, chunki u jamoaviy ishlashga o'rgatadi. Buni bir nechta texnologiyalardan o'rganib, men sinfda yaxshi tizimga egaman.
Karusel texnologiyasi.
Ko'plab innovatsion texnologiyalar, karuseldan olingan tajriba. Shunaqa bola o‘rnidan turadi, ko‘p. U ikkita halqadan iborat: ichki va tosh. Ichki halqaning tashkiliy yo'nalishiga ko'ra, siz talaba, tomon, harakat tomoni, har 30 soniyada aylanadigan tomon. Shunday qilib, ular bir necha daqiqa suhbatlashishga va o'ngdagi suhbatdoshini ko'ndirishga harakat qilishlari mumkin. Lauretik xarakterdagi dialoglar to'liq asosli, mavzu - tanishish, etnik kelib chiqish, jamoat joyidagi suhbat va boshqalar. Yigitlar hayajon bilan gaplashishadi, kasb dinamik va samarali.
"Teatr" texnologiyasi tomoshabinlar tomoshabin, tanqidchi va tahlilchi sifatida qatnashadigan shouga o'xshaydi. Talabalarning bir nechta vaziyatlari aylanada o'ynaydi, qolganlari kuzatiladi va tahlil qilinadi. Tomoshabinlarning kayfiyati, his-tuyg'ulari va xarakter xususiyatlarini, ularning harakatlaridan keyin nima sodir bo'lishini, xarakterga, xarakterga va tomoshabinning vazifasiga qarab saqlanib qolganligini etkazish.
“Sotsiologik tadqiqotlar” texnologiyalari Bu bolalar harakati bo'ldi. Barcha ishtirokchilar vazifalar ro'yxati bilan ro'yxatga olindi. Interaction o'zbek tilidagi savol va javoblarni tekshirish tartibini, interaktsiya ingliz tilida dars beradi.
"Tugallangan qurilish" texnologiyasi. Bolalarni tugallangan maqolani o'qishga taklif qiling va har qanday so'z bilan davom eting, bu aqlga kelgan birinchi fikr. Takliflar juda noaniq boshlanadi, shuning uchun mo''jizalar uchun cheksiz imkoniyatlar mavjud. Ular turli xil hayot bilan bog'liq va turli mavzularni qamrab olishi mumkin.
"Guruh hikoyasi" texnologiyasi Ikki usulda qo'llang. Birinchi usulda har bir o‘quvchi oldingi hikoyaga bir gap qo‘shadi. Muayyan signalda (bir daqiqadan so'ng) yig'ilishga mo'rt voqea yuboriladi. Ikkinchi mavzu "Savol so'zi" ni ishlab chiqish uchun juda mos keladi O'qituvchi aniq tortish savolini beradi, jarayonning har bir ishtirokchisi javob yozadi, hech kim undan ortiq emas va qo'shniga yordam beradi. Harakat aylana shaklida bo'lib o'tdi. Shunday qilib, bir nechta yangi o'zgarishlar bo'ldi.
Texnologiya “Siz bunga ishonasiz...” Ushbu turdagi til amaliyotini har qanday mavzuda bajarish mumkin. Va talabadan keyingi o'qituvchiga "ishonish" so'raladi, keyin ma'lum bir mavzu bo'yicha hujjatning nayzalari bilan tanishadi.
Brain-ring texnologiyasi universal steklarning o'rganilayotgan materiali bo'lgan Classrooms uchun juda mos keladi. Janrlarning mazmuni xilma-xil bo'lishi mumkin va bu ularning ko'rinadigan qismlarida lug'at, grammatika, o'qish, tinglash va taqdimotchilarga aylanadi. Tayyorgarlik ishi , bu uchta texnologiya materialini, shu jumladan bittasini talab qiladi: vazifani rasmiylashtirish, taqdimot, diqqat savollari haqida o'ylash, diqqat savollari haqida o'z vaqtida fikrlash, fikrlash. Hayotni baholash uchun o'yin varianti, talaba talablari uchun jalb qilish varianti mavjud. Har bir tur 3 daqiqa davom etadi, shundan so'ng javob hakamlar hay'atiga topshiriladi. Har bir turdan zavq olish uchun javoblarning to'g'riligi tekshiriladi va bir qator savollardagi muhokamada jamoalar qo'shimcha ball olib keladimi yoki yo'qmi, deb so'raladi.
"ROLEPLAT GAME" texnologiyasi. Rolli o'yin - bu so'zlar, o'yinlar va o'rganish natijasidir. Talabalar nuqtai nazaridan, rolli o'yin o'yin faoliyati bo'lib, unda o'quvchilar turli rollarni bajaradilar. O'yinning o'rganish qobiliyati ko'pincha e'tibordan chetda qoldi. O'qituvchi uchun o'yinning maqsadi - nutqning ko'rinishini shakllantirish va o'quvchilarning maqsadi. Rol o'ynash o'yinlari boshqariladi, uning ta'lim nuqtasi o'qituvchi tomonidan aniq amalga oshiriladi. Rol o'ynash o'yinlari shaxslararo munosabatlarga asoslanganligi sababli, bu muloqot qilish zarurati, unda chet tilida qatnashishga qiziqish uyg'otadi, i.e. Motivatsion motivlik funktsiyasini bajaradi. Rol o'ynash o'yinlari tilni tanlash, nutq ko'nikmalari va ko'nikmalarini rivojlantirishga hissa qo'shadi, talabalarning turli nutq sharoitida talabalarning birlashuvini taqlid qilishga imkon beradi. Boshqacha aytganda, bu shaxslararo aloqa sharoitida malaka oshirish va ko'nikmalarni o'zlashtirish uchun mashqdir. Shu munosabat bilan rol o'ynaydigan o'yin o'quv funktsiyasini taqdim etadi. Maktab o'quvchilarining rol o'ynaydigan o'yin boshqasining rolini ijro etish qobiliyatiga ega. Mavjud katta soni Ingliz tili sinflarida rol o'ynaydigan o'yinlar: taqdimotlar, qiziqishlar, intervyu, davra suhbatlari, matbuot anjumanlari, qo'shimchalar, ma'ruzalar, ma'ruzalar va boshqalar. Ta'lim natijalariga ko'ra, ingliz tilida ham rol o'ynash o'yinidan foydalanish talabalar nutqida ikkala sifat munosabatlari (turli dialog birjalari, nutq sheriklarining tashabbusi, bayonotlarning hissiyotlari ) va miqdoriy ravishda (nutqning to'g'riligi, bayonotlar hajmi, nutqning tempi).
1. Vazifalar zamonaviy o'rganish Ingliz tili.
Ustida zamonaviy bosqich Yangi siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy voqeliklar asosida mamlakatimizning jahon hamjamiyati a'zolari bilan sifat jihatidan yangi aloqalar yuzaga kelsa, ingliz tilini o'rganish va boshqa mamlakatlar vakillari bilan aloqa qilishda ingliz tilini o'rganish uchun qulay imkoniyatlar mavjud. Hozirgi kunda ingliz tilida muvaffaqiyatli mamlakatda va chet elda qiziqarli ish uchun zarur shartdir, ular bilan do'stlikni mustahkamlash uchun zarur shartdir turli mamlakatlarTanlangan ixtisoslashgan sohada xalqaro oliy o'quv yurtlarida o'qishni davom ettirish. Bularning barchasi mamlakatda ingliz tilini o'rganish vazifasining yangi mazmunini to'ldirdi va uning funktsiyalarini ingliz tilida va islomiy madaniy xususiyatlari bo'yicha eng yaxshi global o'quv tajribasini inobatga olgan holda o'quv mavzusi kengayishni talab qildi.
Hozirgi vaqtda jahon o'qitish amaliyotida xalqaro aloqa tillari, millatchilik, davlatlar, qit'alar, davlat yutuqlarini bilish usuli sifatida ingliz tilini rivojlantirish vositasi sifatida ingliz tilini rivojlantirish vositasi sifatida beriladi. va universal madaniyat, o'z mamlakati va jahon hamjamiyati a'zolarini tushunish usuli.
Zamonaviy ingliz tilini o'rganishning asosiy vazifasi nafaqat keng shakllanish, balki yosh odamning shaxsini bilim sohasidagi doimiy ravishda bilim olish, doimiy ravishda shakllantirish uchun doimiy ravishda bilim olishni istashdir Kognitiv mashqlar motivlari, uning asosiyligi kognitiv qiziqishdir. Kikrobitizmni shakllantirish uchun talabalar bir qator omillarga, shu jumladan tashkilot usullari va shakllarini izlashni o'z ichiga oladi o'quv faoliyati. Hech shubha yo'qki, o'qituvchining vazifasi o'qituvchi va talabalarni bitta ijodiy jamoada birlashtiradigan ishlarning bunday shakllarini topish va rivojlantirishdir mustaqil ish, Talabalarning butun jarayondagi faoliyati o'quv ishlari.