|
Pt-Pt-1
= ----------
Pt-1
bunda: π– yillik inflyatsiya sur’ati;
Pt - joriy yilning narxlar indeksi;
Pt-1 - o’tgan yilning narxlar indeksi.
Inflyatsiyaning asosiy sababi - bu xalq xo’jaligining turli sohalari o`rtasida vujudga kеlgan nomutanosiblikdir. Bu avvalam bor jamg`arma va istе'mol o`rtasidasidagi, talab va taklif, davlatning daromaddari va xarajatlari o`rtasidagi muomaladagi pul massasi va xo`jaliklarning naqd pulga bulgan talabi o`rtasidagi nomutannosibliklardan iboratdir.3
Inflyatsiyani yuzaga kеltiruvchi omillarga qarab uning sabablarini ichki va tashkisabablarga bo`lish mumkin. Inflyatsiyaning ichki omillari monеtar-pul siyosati bilan va xo`jalik faoliyati bilan bog`liq turlariga bo`linadi. Inflyatsiyaning tashq i omillariga jahon iqtisodida bo`lgan krizislar, (xom-ashyo, yoqilg`i, valyuta bo`yicha) davlatning valyuta siyosati, davlatning boshqa davlatlar bilan tashqi iqtisodiy faoliyati, oltin va valyuta zaxiralari bilan bo`ladigan noqonuniy opеratsiyalar va boshqalar bo`lishi mumkin.
Inflatsiya sharoitida quyidagilar ro`y beradi:
muomalada keragidan ortiqcha pul paydo bo`ladi;
tovarlar bahosi va xizmatlar xaqi to`xtovsiz o`sib boradi;
pulning qadr-qiymati va xarid qobilyati pasayib boradi;
Inflatsiyani quyidagi sabablar keltirib chiqaradi:
1. Davlat o`z xarajatlarini o`z daromadi hisobidan qoplay olmay qolganholatda, muomalaga qo`shimcha pul chiqarish orqali qoplaydi. Natijada muomalada tovar va xizmatlar bilan taminlanmagan pul paydo bo`ladi, bu esa o`z navbatida pulning qadirsizlanishiga olib keladi.
2. Ishlab chiqarishning qisqarishi. Ishlab chiqarish pasaygandamuomaladagi pul kamaymaydi, tovarlar miqdori esa kamayadi, natijada narx oshadi pul qadri pasayadi.
3. Mamlakatda chetdan keltirilgan tovarlar narxining ko`tarilishi.Bu o`z navbatida mamlakatdaishlab chiqarilgan o`xshash va o`rinbosar tovarlar narxini
oshiradi.
4. Kreditning haddan tashqari rivojlanib ketishi. Moddiy nematlar yaratish
bilan bog`liq bo`lmagan sohalarga berilgan kreditlarning tez suratlar bilan o`sishi
muomaladagi pul massasining ko`payishiga olib keladi.
5. Pulga nisbatan xalq ishonchining yo`qolishi, bozorda talabga javobbermaydigan tovarlarning ko`payib ketishi, mamlakat to`lov balansi va boshqalar.
Xalqaro amaliyotda iqtisodchi olimlar inflyatsiyaning yuzaga chiqadigan omillar asosan ikki guruhga: ichki va tashqi omillarga ajratadilar. Biz ushbu omillarning mohiyatini yoritishga xarakat qilamiz.
1. Ichki omillarni mohiyatiga asosan pullik (monetar) va pulsiz omillarga ajratish mumkin. Pullik omillarga davlat moliyasining inqirozi, byudjetning taqchilligini mavjudligi, davlat qarzdorligini ortishi, pul emissiyasi, krdit dastaklarining aylanishini ko`payishi, pul aylanmasining tezligi va boshqalar kiradi. Pulsiz omillarga milliy iqtisodiyot tarmoqlari o`rtasidagi nomutanosiblik, tarmoqlar iqtisodiy rivojlanishdagi bir maromsiz daraja, ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish sohalarida monopoliyaning (oligopoliya) mavjudligi, narx shakllntirishdagi davlat monopoliyasi, markaziy bankning kredit ekspansiya va boshqa omillarni kiritish mumkin;
2. Tashqi omillar o`z mohiyatiga asosan biron aniq davlat rivojlanishiga ta`sir etadigan dunyoda amalga oshayotgan jarayonlarni aks etadi. Ushbu omillarga dune mamlakatlarda yuzaga chiqadigan soha inqirozlari hisoblanadigan xom-ashyo, energetika, neft`, valyuta inqirozlarni kiritish mumkin. Ushbu omillardan tashqarii biron-bir davlatning boshqa davlatlarga nisbatan olib boradigan davlat miqiyosidagi valyuta siyosatini, yashirin holatda valyuta, oltinni eksportini amalga oshirilishini ham kiritish mumkin.
Inflyasiyaning yuzaga chiqish shakllari
|
Mahsulotlar va xizmatlar narxining o‘sishi natijasida pulning qadrsizlanishi
|
|
Milliy pul birligining xorijiy valyutaga nisbatan kursini tushishi
|
|
Oltin va xorijiy valyutaning milliy valyutadagi narxini ko‘tarilishi
|
Milliy pul birligining xarid qilish qobiliyatini pasayishi
|
|
Aholi va xo‘jalik sub’ektlarida xorijiy valyutaning jamg‘arilishi
|
|
Mamlakat aholisida oltinning to‘planishi
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
