O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

13.20-rasm. TKT markali kolodkali tormoz. 
Kuch organining yo’li uzun bo’lgan tormozlarda (13.21-rasm) 
tormoz elektrogidravlik turtgichlar vositasida uziladi. Elektrogidravlik 
turtgich ulanganda, richag stoyka sharniriga nisbatan soat strelkasi 
yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda buriladi, bunda prujina 
cho’ziladi va shtok chapga suriladi, stoyka keriladi, natijada tormoz 
uziladi. 

---

188 
13.21-rasm. Elektrogidravlik yuritmali kolodkali tormoz. 
 
 

---

189 
14-BOB. PO’LAT SIMLI ARQONLAR VA ZANJIRLAR 
14.1. Po’lat simli arqonlar 
Yuk ko’taruvchi mashinalarda tortuvchi organ sifatida po’lat 
arqonlar, 
payvandlangan 
va 
plastinkali 
zanjirlar 
ishlatiladi. 
Mustahkamligi pastligi tufayli ip gazlamali va kanop arqonlar (GOST 
483–55 va 1088–71) yuk ko’tarish mashinalarida ishlatilmaydi. Ular 
asosan yengil yuklarni qo’lda ko’tarishda stroplar va tortqilar sifatida 
ishlatiladi. Ushbu arqonlar moy singdirib va moy singdirmasdan 
tayyorlanadi. Moy singdiril-magan arqonlar egiluvchan va ishda 
foydalanishda kulay bo’ladi, lekin ular tez chiriydi, nam tortganda 
ularning mustahkamligi keskin pasayadi. Turli montaj ishlarida asosan 
moy singdirilgan arqonlar ishlatiladi. 
Kanop va ip gazlamadan to’qilgan arqonlarning hisobi quyidagi 
formula bo’yicha bajariladi: 
S
uz
>S
 
 P, N,
(14.1)
 
bunda P – mustahkamlik ehtiyot koeffisienti. Arqonning taranglik 
kuchini bu koeffisientga bo’lib, yo’l qo’yiladigan kuch qiymati topiladi; 
ip gazlamali va kanop arqonlar P=8; S – arqonga tushadigan kuch; 
( 
) ( )
(14.2) 
bunda a – arqonlar soni, 
– vertikal bilan strop arqoni yo’nalishi 
orasidagi burchak, grad. 
Hozirgi vaktda kapron, perlon va boshqa polimer materiallardan 
tayyorlangan arqonlar borgan sari ko’p ishlatilmokda.
Bunday arqonlar uzilishga mustahkamligining yuqoriligi bilan farq 
qiladi. Ular namlikka chidamli bo’ladi, chirimaydi va po’lat simli 
arqonlardan ancha yengildir. 
Ko’p marta cho’zilib, so’ngra termik va kimyoviy ishlov berilgan 
yaltiroq yoki ruxlangan po’lat simlardan (diametri 0,2 dan 3 mm) 
eshilgan arqon po’lat simli arqon deyiladi. Bu arqonlarning 
mustahkamlik chegarasi 1600...2600 MPa bo’ladi. Po’lat simli arqonlar 
(14.1-rasm, 
a )
har biri po’lat simlar 
2
dan tarkib topgan o’rimlar 
1
dan 
to’qilgan. O’rimlar kanop o’zak 
3
atrofiga yoki o’rimlarning o’zidan 
yumshoqroq
 
po’lat simdan qilingan o’zak atrofiga o’raladi.

---

190