O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 
1.2. Materiallarning fizik xossalari 
Texnologik 
mashinalarda 
transportirovka 
qilinadigan 
materiallarning 
xossalari 
turli-tumandir. 
Bu 
xossalarga 
qarab 
materiallarning sifati va ishlatilish sohalari belgilanadi. Qator 
alomatlariga ko’ra materiallarning asosiy xossalarini fizik, mexanik va 
kimyoviy xossalarga bo’lish mumkin. 
Materialning fizik xossalari uning tuzilishini yoki atrof-muhitdagi 
fizik jarayonlarga munosabatini ko’rsatadi. Materiallarning fizik 
xossalariga massasi, haqiqiy va o’rtacha zichligi, g’ovakliligi, suv 
shimuvchanligi, 
suv 
berishi, 
namligi, 
gigroskopikligi, 
suv 
o’tkazuvchanligi, sovuqbardoshligi, havo, bug’ va gaz o’tkazuvchanligi, 
issiqlik o’tkazuvchanligi va issiqlik sig’imi, o’tga chidamliligi va 
olovbardoshliligi kiradi. 
Massa
- jism tarkibidagi material zarrachalar (atom, molekula, 
ionlar) yig’indisidir. Massa ma’lum hajmga ega bo’ladi, ya’ni fazoda 
o’rin egallaydi. U modda uchun o’zgarmasdir, jismning harakat tezligi 
va fazodagi vaziyatiga bog’liq emas. Turli moddalardan tashkil topgan 
bir xil hajmli jismlarning massasi ham bir xil emas. Hajmi bir xil 
bo’lgan moddalar massasidagi tafovut zichlik tushunchasi bilan 
aniqlanadi. Zichlik haqiqiy va o’rtacha bo’lishi mumkin. 
Haqiqiy zichlik – 
mutlaq zich holatdagi, ya’ni g’ovaksiz va 
kovaksiz material massasining hajmiga nisbati. Haqiqiy zichlikni 
aniqlash uchun (kg/m
3
, g/sm
3
) material (namuna) massasi 
m 
ni (kg, g) 
materialning o’zi egallagan (g’ovaksiz) mutlaq hajmi 
V
a 
(m
3
, sm
3
) ga 
bo’lish kerak: 
ρ = m / V
a
(1.1) 
Ko’pincha materialning xaqiqiy zichligini suvning 4°S da 1 g/sm3 
ga teng bo’lgan haqiqiy zichligiga nisbatan olinadi, u holda 
aniqlanadigan haqiqiy zichlik o’lchamsiz kattalikdek bo’lib qoladi. 
Lekin qurilish materiallarining aksariyati g’ovakli bo’ladi, shu 
sababli har doim ularning o’rtacha zichligi haqiqiy zichligidan kichik 
bo’ladi (1.2-jadval). Faqat zich materiallarning (po’lat, shisha, bitum va 

---

13
ba’zi boshqa materiallar) haqiqiy va o’rtacha zichligi amalda teng 
bo’ladi, chunki ularda ichki g’ovaklar hajmi juda kichik.