Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа'lim vаzirligi fаrgʼonа politexnikа instituti

Donli ekinlarning quloqchalari va tilchalari:
1 – javdar; 2 – bug’doy; 3 – arpa; 4 – sholi.


Boshoqlanish davri. Bu davr boshoqni yuqorigi barg qinidan boshoqning 1/3 qismi ko‘rinishidan boshlanadi. Poya asosan ortib borayotgan barg vaznini va boshog‘ini o'zida saqlab turadi. Boshoqlanish davri o‘rtacha amal davri boshlanganga nisbatan 40­50 kundan keyin boshlanadi.
Gullash davri. Bu davr 10-15 kun davom etadi. Gullash boshoqni o‘rta qismidan boshlanadi. Gullash uchun 12,5 °C harorat zarur. Har bir gulning gullashi 12-25 daqiqa davom etadi.
Pishish davri. Pishish davri boshoqlanish jarayoni bir tekis kechmagani uchun don rivojlanishida tashqi muhit sharoitidan tashqari ichki muhitni ham ta’siri bo‘ladi. Bu donning biokimyo va morfologik tuzilishidan ma’lum. Pishish davrining tezligi ob-havo sharoitiga ham bog'liq. Donning pishib yetilishiga shamol, havo harorati va namligi ta’sir qiladi.Sut pishish davrida don yashil rangda bo‘ladi va 60-40% suvda erigan organik moddalar hosil bo‘ ladi. Mum pishish davrida o‘simlik sarg'ayadi. Don sariq tusga kiradi. Bu davrda don onalik o‘simlikdan ajraladi. Donni namligi 20-40% ni tashkil qiladi. To'Iiq
pishish davrida o‘ simlik butunlay sarg'ayadi, don qattiqlashadi, 14­16% namlik bo‘ ladi. Pishish davrida donda kraxmal moddasi oshadi, poyada qand miqdori kamayadi.



1 2 3 4 5 6
Donli ekinlar boshoqlarining ko’rinishi:
1 – qiltiqli yumshoq bug’doy; 2 – qiltiqsiz yumshoq bug’doy; 3 – qattiq bug’doy; 4 – javdar; 5 – arpa; 6 – 7 – ko’p qatorli va ikki qatorli arpa.

3. 
   Javdar o’simligining tashqi muxit sharoitiga bo’lgan talabi.
   

Issiqlikka talabi. Javdar mo‘tadil iqlimli ekinlar guruhiga mansub. Yetarli kislorod, issiqlik va namlik bo'lsa, kuzgi javdar urug'lari una boshlaydi. Urug'lari 1-2⁰C da una boshlaydi, ammo unib chiqishi uchun eng maqbul harorat 20-25⁰C. Harorat 30⁰C dan oshganda unib chiqish to'xtaydi. Javdar 12 °C haroratda yaxshi tuplanadi, 3-4 °C da o‘ simlikning o‘sishi to‘xtaydi. Gullash uchun 14-15 °C zarur. Faol harorat yig‘indisi ertapishar navlarda 1000-1700 °C ni, o‘rta pishar navlarda 1200-1800 °C va kech pishar navlarda 1300-1850 °C ni tashkil qiladi. Harorat nafas olish jarayoniga ta’sir qilib 4 °C haroratda nafas olish pasayadi.
Suvga talabi. Javdar namga talabchan ekin. Urug‘ni unib chiqishi uchun 48-55% suv talab qiladi. Tuproqning namligi 21,8% (75% DNS) tashkil qilganda ko‘chat 3 kunda chiqqan. Tuproq namligi 18,5% (50% DNS) bo‘lganda 7 kunda ko‘karib chiqqan. Suvga talabi javdar o’simligining tuplanishi va gullash davrida oshadi, pishish davrida kamayadi. Olim Tiunov ma’lumotiga qaraganda bir gektardan 45 s. hosil bolishida quruq holda (don va somon) javdar ekini 1 ga maydondan o‘sish va rivojlanish davrida 1570,5 t suv sarf qilar ekan. Transpiratsiya koeffitsiyenti 400 ga teng. Ulardan 90% bug‘lanadi, 9% oziq moddalarni singdirishga va 1% hujayra molekulasida va quruqmoddada saqlanadi. Bahorgi javdar 1 s quruq modda uchun 338 s. suv sarf qiladi.