Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа'lim vаzirligi fаrgʼonа politexnikа instituti

OʼZBEKISTON RESPUBLIKАSI

OLIY VА OʼRTА MАXSUS TА'LIM VАZIRLIGI

FАRGʼONА POLITEXNIKА INSTITUTI

MАGISTRАTURА BOʼLIMI

5А410501 “Qishloq xoʼjalik mahsulotlarini saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi” M19-20 gurux magistranti

Xolmatov Soxibjon Normatjon o’g’li

“MUSTAQIL ISh”

FAN NOMI: “Dala ekinlari mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va dastlabki ishlov berishning texnologik va ilmiy asoslari”

Mavzu : JAVDAR O’SIMLIGI

Fan o’qituvchisi: т.ф.д. профессор Ibragimov.O

FАRGʼONА – 2021

Reja:

1. 
   Javdar o’simligining ahamiyati, kelib chiqish tarixi va botanik tavsifi.
   
2. 
   Javdar o’simligining rivojlanish qonuniyatlari.
   
3. 
   Javdar o’simligining tashqi muxit sharoitiga bo’lgan talabi.
   
4. 
   Javdar o’simligining yetishtirish texnologiyasi
   
5. 
   Javdarni qayta ishlashdan olinadigan mahsulot turlari
   
6. 
   Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
   

1. 
   Javdar o’simligining ahamiyati, kelib chiqish tarixi va botanik tavsifi.
   

Ahamiyati. Donli ekinlar O’zbekiston Respublikasining xalq xo'jaligida katta iqtisodiy, ishlab chiqarish ahamiyatiga ega. Aholining oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishda, chorvachilikni konsentrat va omuxta yem, sanoatning ayrim sohalarini xomashyo bilan ta’minlashda donli ekinlar muhim o'rinni egallaydi. Kuzgi javdar - O'zbekistonda oraliq ekin sifatida va doni uchun ekiladi. U juda ko'p mamlakatlarda bug'doydan keyin, ikkinchi non ekini. Javdar noni yuqori kaloriyaga ega, to'yimli, mazalik. Donida to'la qimmatli, almashtirilmaydigan aminokislotalar, ayniqsa, lizinga boy oqsil namda А, С, E va В guruhidagi vitaminlar mavjud. Shuning uchun qoramollarga omixta yem tayyorlashda javdar donidan lizinga boy qo'shimcha sifatida foydalaniladi. Kuzgi javdar Rossiyada, Markaziy Osiyo va Kavkazortida doni uchun hamda dukkakli ekinlar, bahori arpa, bug'doy va boshqa ekinlar bilan qo'shib oziqa uchun ekiladi. Javdar donida o'rtacha 8,0-18,7% oqsil, 51,8-69% kraxmal, 1,6-2,6% yog' mavjud. Oqsil tarkibida lizin ko'pligi tufayli kuzgi javdar donining biologik qimmati yuqori. Somoni dag'al oziqa sifatida ishlatiladi hamda undan qog'oz, furfurol, uksus kislotasi, lignin tayyorlashda foydalaniladi. Jahon dehqonchiligida kuzgi javdar 7,4 mln gektar maydonga ekiladi va yalpi hosili 10,5 mln tonna, hosildorlik 14,6s/ga ni tashkil qiladi. Sug'oriladigan yerlarda ilg'or xo'jaliklar javdarning gektaridan 60-70s don hosili olishmoqda. Yangi yaratilgan kalta poyali, intensiv tipdagi javdar serhosil, sug'orishga, azotli o'g'itlarga ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Yashil massa hosili erta bahorda (aprel) 250-300s/ga yetadi.

Tarixi. Bizning eramizdan 1-2 ming yil ilgari madaniy javdar ekila boshlangan. Gretsiyada, Hindistonda, Xitoyda qadimiy sivilizatsiya tarixida javdarni madaniy ekin ekanligi ma’ lum bo‘lmagan. Bizning eramizdan oldin birinchi asrda Yevropa davlatlarida javdar ekini ekilib kelingan. FAO ma’lumotlari bo‘yicha 2020-yilda javdar yer yuzida 6.2 mln. ga maydonga ekilgan, o‘rtacha hosili 29,1 s/ga, yalpi hosili 17,6 mln. tonnani tashkil etgan.