O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

3.Dinamik antropometriya va uni sanoatda qo’llash imkoniyatlari

Odam harakatlanganda sirtdan o'lchangan nuqtalar orasi masofalar uzluksiz o'zgarib turadi. Kiyim o'lchamlari tana o chamlaridan kichik bo'lsa, bu qismlarda gazlama tortishib qok va kiyim gavdaning sirti bo'ylab siljiydi. Odam bunday kiyim o'zini noqulay sezadi. Kiyim uning harakatlarini chekl qo'yadi. Gavda o'lchamlari kiyim o'lchamlaridan kichik bo'h gazlama erkin joylashadi, burma va qat-qat taxlar hosil bo'ladi

Statik holda o'lchangan o'lcham belgilari statik o'lcham belgilari deyiladi. Boshqa holatlarda, ya'ni dinamik harakat h latida olingan o'lchamlar dinamik o'lcham belgilari deyiladi.
Statikada va dinamikada o'lchamlar bir xil nuqtalar orasii olinadi. Ilmiy tekshirish korxonalarida olib borilgan ishlar asosida dinamik belgilarni aniqlash qo'llanmasi ishlab chiqilgan. Bu qo'llanma bo'yicha quyidagi masalalar yechiladi: antropometrik nuqtalarni tanlash, harakatlar kompleksini aniqlash, gavdaning dinamikada o'lchanadigan joylarini tanlash, alohida o'lchamlarning o'lchov kattaliklarini dinamikada aniqlash, kiyimni andozalashda qo'shimcha kattaliklarni hisobga olish. Dasturni ishlab chiqishda va harakat komplekslarini tanlashda, ularning eng ko'p uchraydiganlarini tanlash zarur. Eng ko'p uchraydigan ha­rakat komplekslari 19 ta (15.1-rasm).
Harakatlar kompleksini tanlashda va dasturni ishlab chiqish­da antropometrik nuqtalararo odam tanasi sirti bo'ylab masofalar o'zgarishiga katta ta'sir ko'rsatuvchi holatlarni tanlab olish ke-rak. A.P. Rogova tomonidan tavsiya qilingan harakat kom­plekslari yelkali kiyimlarni loyihalashdagi kabi bel kiyimlarini loyihalashda ham tananing o'lcham belgilari o'zgarishini kuzatish imkonini beradi.
Bular nafas olish, boshni egish, tanani egish, qo'llarni ko'-tarish, qo'llarni yon tomonga uzatish, qo'llarni bukish holatlarida sodir bo'ladi (15.2-rasm).
O'lcham belgilarining dinamika va statika holatlarida necha foiz o'zgarishi 15-16-jadvallarda ko'rsatilgan. Bunda 8 ta kompleks harakatlarda qanday o'lchov belgilari o'zgarishga duch keli-shini ko'rish mumkin.
Ko'p yillar davomida antropologlar o'lcham belgilarini o'rga-nib kelgan, lekin yengil sanoatda ilmiy tekshirish ishlari natijasi-da foydalanilmagan. Chunki, yengil sanoat mutaxassislari oldiga qo'yilgan masalalarni antropologlar e'tiborga olmagan. Oxirgi vaqtlarda shu yo'nalishda ko'p ilmiy tekshirish ishlari olib borilib, natijalaridan kiyimlarni loyihalashda foydalanilmoqda.
Bolalar harakat komplekslari kattalarga nisbatan juda ham murakkab bo'lib, yoshiga qarab har xil bo'lishi mumkin. Bolalarda ko'p uchraydigan harakatlarning ergonomik chizmasi 15.3- rasmda ko'rsatilgan.
Harakat komplekslari
15.7-jadval

N°	Harakat nomi	Pozitsiya
1	Chuqur nafas olib asosiy statik holatda turish	I
2	Korpusning va boshning orqagato'liqtashlanishi	II
3	Bosholdingaegilib, iyakko'krakkategadi	III
4	Boshning to'liq chap va o'ngga burilishi	IV
5	Qo'Oarning orqaga tashlanishi	V
6	Qo'llarpastgatushirilganholdakorpusning 45° burchakostidapolgaegilishi	VI
7	Korpusningtizzabukilmaganholdaqo'llarpastgatushirilib, to'liqegilishi	VII
8	Qo'llarnikaftlarbir-birigatekkanholdagorizontaloldingako'tarilishi	VIII
9	Qo'llarning gorizontal oldinga cho'zilishi	IX
10	Qo'llarning yon tomonlarga gorizontal ko'tarilishi	X
11	Kaftlarbir-birigatekkanholdaqo'llarningyuqorigako'tarilishi	XI
12	Qo'llar 90° burchakostidatirsakbo'g'inidabuki-lib, qo'llarvakaftoldingagorizontalyo'nalti-rilgan	XII
13	Mushaklarningmaksimaltortilishidao'tkirbur­chakostidaqo'llarningtirsakdabukilishi	XIII
14	Qo'llar pastga tushganda kuraklarning maksimal yaqinlashishi	XIV
15	Sagittal tekislikda parallel qo'llarning aylanma harakati	XV
16	Gorizontal tekislikda o'tirgan holda oyoqlarning cho'zilishi	XVI
17	O'tirish, bo'ksatos-bo'ksabo'g'imida 90° burchakostida, shuningdek, boldirbo'ksabilan 90° bur­chakostidabukilganbo'ladi.	XVII
18	Oyoqlartizzada 45° burchakostidabukilganhol­dao'tirish	XVIII
19	Qo'llar 90° burchakostidatirsakbo'g'inidabuki-lib, gorizontaltekislikdajoylashgan	XIX