|
O‘quvchilarda o‘rganilayotgan predmetga qiziqishi,uni yaxshi ko‘rishini
shakillantirishiga, izlanuvchanlikka, yangi bilimlarni ochishga, muammoli
xarakterdan masalalarni echishga jalb qilish muhimdir. SHunday ekan, o‘qitish
turlituman bo‘lganda qiztq bo‘ladi. Bir hil axborot va faoliyatning bir xil usullari
tezgina zeriktirib yuboradi.
O‘qitilayotgan predmetga qiziqishni orttirish uchun, uning umuman yoki
alohida bo‘limlarda kerakligi, muhumligi, maqsadga muvofiqligini anglatish kerak.
Yangi material qanchalik oldingi material bilan bog‘liq bo‘lsa, u shunchalik
qiziqarliroq bo‘ladi. Unchalik oson yoki unchalik qiyin bo‘lmagan material
qiziqish uyg‘otmaydi. O‘qitish qiyin, lekin uddalash mumkin bo‘ladigan bo‘lishi
kerak.
O‘quvchi ishini qanchalik tez tekshirilib va baholab turilsa, o‘quvchi uchun
ishlash shunchalik qiziqarli bo‘ladi.
O‘quv materialining yorqin bo‘lishi o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi.
Tajribali pedagoglar o‘qitish usullarini tanlashda ijodiy va katta mahsuliyat
bilan yondashadilar. Agar guruh yosh gruppa bilan ishlash jarayonida bir xil
metodlardan foydalaniagan bo‘lsa, tarbiyalash jarayonida ijodkorlikning asari ham
qolmaydi.
Pedagog o‘qitish jarayonida har xil qiziqarli vositalar, o‘yinlardan,
masalalardan, misollardan foydalansa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
O‘qitishda hamma narsa ham qiziq bo‘lavermaydi. Shuning uchun
pedagogo‘quvchilada iroda, qathiyatlikni shakllantirishi kerak.
Darsdagi ishi formalarning turlitumanligi.
Tajribali pedagoglar asosiy ehtiborni ma’ruzadarslar, semenar mustaqil ish
darslar, konkrusdarslarni o‘tishga qaratadi. Pedagogning mahorati shunday
turlardan darslarni o‘ta olish tnxnikasida ham namayon bo‘ladi.
Ma’ruza darsi o‘quvchilar ongiga, fikrlashini faollashtirishda katta yordam
beradi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ma’ruza boshlashida o‘qitilayotgan
materialning maqsadini, nimaga o‘qitilayotganini tushuntirish maqsadga
muvofiqdir. Keyin esa kerakli bilim olishda asos bo‘ladigan prinsiplar, fikirni
isbotlash va qanday yo‘l to’tish kerakligini ko‘rsatadi.
SHundan keyingina ko‘rib chiqilayotgan masalani mag‘zi chaqiladi.
Ma’ruza darsida pedagog savollar, dialog, takrorlash, taqqoslashlardan
foydalaniladi.
Seminar darsi o‘quvchilarni yuqori aqliy faoliyatini, yangi bilim va ko‘nikma
olishga intilishini kelib chiqaradi. Bunday pedagog nostandart usullaridan
foydalanishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
76
Munozara darsi o‘quvchilarni muammoli masalalar bilan to‘qnashtirish
o‘zlarining fikirlarini bayon ettirish uchun (o‘quv) pedagogdan katta mahorat talab
etiladi.
Pedagog xar bir darsni muammoli, izlanuvchan, faol bo‘lishi uchun,
o‘quvchilarga savol va topshiriqlar tizimini yaratadi. Bu savollar qisqa va lo‘nda
bo‘lishi kerak. Bunday savollar o‘quvchilarning nafaqat fikirlash doirasi,
izlanuvchanligini
kengaytiradi,
balki
ularni
ijodiy
qobliyatlarini,
tashkilotchililigini, intizomliligini, kuchaytiradi.
SHunday savollarni qo‘llash kerakki, ularda ehtirozli, qaramaqarshilik
tomonlari bo‘lsin. O‘quvchi mulohaza yuritsin. SHuni aytish kerakki, savollarning
ko‘pligi yoki kamligi guruxdagi o‘quvchilarning yoshga intellektual qobiliyatiga
mos kelish kerak.
Pedagog o‘zining darsida o‘quvchilarning xatoga yo‘l qo‘yish mumkinligini
inobatga olish kerak. O‘zi esa savollarni to‘ldirib, javoblarni xam to‘la berishi
kerak.
Javoblarni yuzaki, sayoz bo‘lishi keyingi savol berishga bo‘lgan hohishni
sundirishi mumkin, shu bilan birga o‘quvchilarni faolligi ham so‘nadi.
Darsdagi mustaqil ish. Tajribali pedagogning yosh pedagogdan farqi u kam
kuch sarf qilib yaxshi natijaga erishadi, chunki u o‘quvchilarni mustaqil bilim
olishga o‘rgatadi. U shunday qoidaga bo‘ysunadi; agar material osonroq bo‘lsa, u
o‘quvchilarga mustaqil ish qilib beradi, agar qiyinroq bo‘lsa, o‘zi tushuntiradi.
Mustaqil ishning ko‘p turlarini o‘kituvchilar o‘quvchilarni yangi bilimni
egallashga tayyorlash uchun qo‘llashadi. Birinchi navbatta bu takrorlash
xarakteridagi ishlar. Ularga oldingi o‘tilgan mavzular yuzasidan masala, misollar,
pedagogning topshirig‘iga asosan biror darslikni tanlab berish, grafik ishlar, yahni
sxema, jadval va boshqalar.
Bundan tashqari mustaqil ishni yangi materialni o‘rganishda ham qo‘llash
mumkin. Birinchi va ikkinchi xolatlarda mustaqil ishni o‘qitish jarayoniga
singdirish pedagog rahbarligida olib boriladi.
Tajribali pedagoglar o‘quvchilarni darslik bilan mustaqil ishlashga, konspekt
qilish texnikasiga, ijodiy ishlarning metodikasiga o‘rgatib borish kerak.
Tajribali pedagog darsda, o‘quvchilarning darslik bilan ishlayotgan paytida,
tez ishlaydigan o‘quvchini to‘xtatmaydi, sekin ishlaydigan o‘quvchini
shoshiltirmaydi.
Berilgan savolga to‘g‘ri javob bergan o‘quvchiga keyingi savolni beradi.
Xatoga yo‘l qo‘ygan o‘quvchiga tezgina qo‘shimcha topshiriq beradi.
Mustaqil ishni tashkil qilishda yosh pedagog o‘ziga kamroq majburiyatni
oladi. O‘quvchilar shunga o‘rganib qolishadiki, pedagog xamma narsani
tushuntirib, kerakli joyini muhimligini ta’kidlab o‘tadi. Vaholanki, shu materialni
mustaqil o‘rganib chiqishga, uni qayta ishlashga o‘quvchilar o‘rganmagan bo‘ladi.
Har doim o‘quvchilarning individual qobiliyatlarini o‘rganib, kuzatib, hisobga
olib yuradigan pedagog ularning mustaqil ishini tashkillashtirishda pedagogik
mahoratga ega bo‘ladi.
77
Bunday
mahoratga
pedagog
o‘quvchilar
bilan
muloqot
qilgan
kuzatuvchanligi, yaxshi rivojlangan tasavvur va chuqur muloxazali bo‘lgandagina
erishiladi.
Bunday pedagoglar to‘g‘risida o‘quvchilar; «Ular hamma narsani ko‘radilar,
ulardan xech narsani yashirib bo‘lmaydi.” deb gapirishadi, odatda. Shuning uchun,
munosabatni amalga oshirishning asosiy talabi tarbiyalanuvchi psixologiyasini
anglay olishdir.
Savol tugiladi; qaramaqarshi munosabatni qachon amalga oshirsa yaxshi
bo‘ladi? Ilg‘or pedagoglar ko‘pincha darsni oldingi bilimlarni faollashtirishdan
emas, balki muammoli vaziyatni tug‘dirish yoki oldin qo‘yilgan muammoni echimi
to‘g‘risidagi taxminlarni, o‘rtaga tashlangan tahminni isbotlash vaqtida, ular avval
egallagan bilimlarni dolzarb ekanligini qo‘llashadi. Muammoni dolzarb g‘oyasi
pedagogga darsni nimadan boshlash kerakligini ham ko‘rsatib beradi. Bahzida
darsni og‘zaki so‘roq bilan boshlash, bahzida esa masala beruvchi yoki misolni
echish bilan boshlash maqsadga muvofiq .
Shuni aytish kerakki, darsning boshlanishi uning keyingi borishini ham,
o‘qitish usulini ham tanlashni belgilab beradi.Bu albatta pedagogning o‘z
tashabbuskorligi va ijodkorligiga bog‘liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
