O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Rivojlangan va kam taraqqiy etgan mamlakatlar o’rtasidagi tafovutni yo’qotish ham davrimizning eng 
chigal jahonshumul muammolari qatoridan o’rin oldi. Rivojlangan mamlakatlarda zamonaviy texnologiya, ilg’or 
ishlab chiqarish malakasi va insoniyatning ilmiy-texnika yutuqlari sistemalashtirilgan bilimlar zaxirasi to’planib, 
shu  bilan  birga  aholining  tabiiy  o’sish  darajasining  pastligi  boshqa  mamlakatlarga  nisbatan  o’z  mamlakati 
aholisining  iqtisodiy  yashash  tarzining  beqiyos  darajada  yaxshilanishiga  olib  keldi.  Bu  mamlakatlarda  olib 
borilayotgan  iqtisodiy  siyosatning  o’ziga  xos  tomonlari  shundaki,  mazkur  mamlakatlarda  industrlashtirish 
jarayoni asrimizning 70-yillari boshidayoq tugallanib, eng avval AQSh va keyinchalik Germaniya, Yaponiya va 
boshqa  rivojlangan  mamlakatlar  ishlab  chiqarish  taraqqiyotining  yanada  yuqoriroq  bosqichiga  o’ta  boshladi. 
Bunda ilmiy-texnika  yutuqlari ko’proq talabga  mos  va  yuqori texnologiyani rivojlantirishga ko’p e’tibor berdi, 
tabiiyki,  oqibatda  juda  katta  foyda  olina  boshlandi.  Bunday  ishlab  chiqarish  jarayonida  malakasiz  yoki  kam 
malaka va bilimga ega bo’lgan ishchi kuchlariga ehtiyoj keskin kamayib ketadi.  
Bunda iqtisodiy taraqqiyot darajasi tabiiy resurslar yoki ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan emas, balki ilmiy-
bilim, texnologiya, murakkab mashina va uskunalar bilan o’lchanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar bu darajaga 
etishish uchun bir qator jarayonlardan o’tgan.  
Birinchidan, bu mamlakatlar tabiiy boyliklari hisobiga orttirilgan milliy daromad miqdorining mamlakat aholisi 
jon boshiga tushadigan salmog’i keskin darajada ko’paydi.  
Ikkinchidan, mamlakat aholisining tug’ilishini chegaralash, ularga sarflanadigan mablag’ni yuqori texnologiyani 
egallashda zarur bo’lgan mutaxassislar etkazish uchun sarflash ko’zda tutildi.  
Uchinchidan,  ilmiy-tadqiqot,  oliy  o’quv  yurtlari  va  maorifga  taraqqiyotni  ta’minlovchi  asosiy  manba  sifatida 
qarab,  birinchi  darajali  ahamiyat  berildi.  Chunki  yuqori  texnologiyani  egallash  yuqori  malakali  ilm  egalarini 
talab  qiladi.  Ijtimoiy  taraqqiyot  darajasini  belgilovchi  eng  asosiy  omil  ilmiy  tafakkur  esa  jamiyat  a’zolarining 
ma’rifatlilik  darajasini  belgilab  beradi.  Bu  sohada,  butun  jahon  miqyosida  fan  va  ta’limga  3-4%  yalpi  milliy 
mahsulotning  miqdorida  mablag’  ajratilayotgan  bir  paytda,  O’zbekistonda  bu  ko’rsatkich  8,3%  miqdorda 
ekanligi kelajakka katta umid bilan qarashga imkon tug’diradi.  
XX  asrning  so’nggi  o’n  yilligida  ba’zi  mamlakatlar  o’rtasidagi  iqtisodiy  ko’rsatkich  orasidagi  tafovut  tobora 
kuchayib  borayotganligini  kuzatish  mumkin.  Agar  XX  asrning  60-yillarida  Hindistonda  ishlab  chiqariladigan 
yalpi ijtimoiy  mahsulot jon boshiga 50-70 dollarni tashkil  etgan bo’lsa,  Afg’onistonda 60-70 dollar, Turkiyada 
243  dollar,  Yaponiyada  1400  dollar,  AQShda  3600-3800  dollar  bo’lgan.  1994  yilgi  ma’lumotlarga  muvofiq, 
yalpi  milliy  mahsulot  jon  boshiga:  Hindistonda  370  dollar,  Afg’onistonda  80  dollar,  Turkiyada  3900  dollar, 
Bangladeshda  125  dollar,  Germaniyada  22  ming  dollar,  italiyada  14,8  ming  dollar,  AQShda  26  ming  dollar, 
Janubiy Koreyada 8,7 ming dollar, Yaponiyada 37000 dollar bo’lgan.  
Demak,  kambag’al  davlatlarning  kambag’allashishi  yanada  kuchayib  bormoqda.  Buning  bosh  sababchisi,  shu 
mamlakatlardagi demografik jarayon ekanligi ta’kidlanmoqda. Aholining  faqat  miqdoriy o’sishining o’zi  ko’r-
ko’rona  yaxshi  yashash  tarziga  olib  kelavermaydi.  Buning  uchun  mamlakat  aholisining  e’tiqodi,  milliy 
psixologiyasi, qadriyat va an’analarini hisobga olgan holda faol demografik siyosat olib borish zarur.