O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Tsivilizatsiya  tushunchasi  alohida  olingan  bir  xalq,  hudud,  jamiyat,  davlat  va  hatto  jahonga,  ularning 
ijtimoiy-  iqtisodiy  va  madaniy  taraqqiyotining  muayyan  bosqichiga  nisbatan  ham  qo’llanildi.  «Tsivilizatsiya» 
lotincha «tsivilius» so’zidan olingan bo’lib, aynan «fuqarolikka oid» degan ma’noni anglatadi.  
Mavjud  ilmiy  adabiyotlarda  tsivilizatsiyaga  turlicha  ta’riflar  berilyapti:  tsivilizatsiya-madaniy-texnik 
taraqqiyotning  yuqori  bosqichi  (bunda  yozuvning  kashf  etilishi,  texnik  kashfiyotlar,  sanoat  inqilobi 
tsivilizatsiyaning muhim belgisi sifatida talqin etiladi); tsivilizatsiya — jamiyatning muayyan namunasi (bunda u 
formatsiya  tushunchasi  bilan  aynanlashtiriladi);  tsivilizatsiya  —  insoniyatning  yovvoyilik  va  vahshiylikdan 
keyingi taraqqiyot davri.  
Tsivilizatsiya rivojlanishning muayyan bir bosqichida turgan xalq va mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va 
ma’naviy hayotidagi sifatiy o’ziga xosligidir. Ayrim tadqiqotchilar tsivilizatsiya asosini madaniyat, xalq, hudud 
bilan  bog’lasalar,  boshqalari  dinni  asos  qilib  oladilar.  Aslida  esa  ularning  hammasi  ham  tsivilizatsiyaning 
taraqqiyotida o’z o’rniga ega.  
Ammo  tarix  taqozosi  bilan  muayyan  hududda  shakllangan  tsivilizatsiyaga  goh  tabiiy  muhit,  gohida  ijtimoiy 
shart-sharoit  ko’proq  ta’sir  ko’rsatgan  bo’lishi  mumkin.  Masalan,  bizning  Vatanimiz  tsivilizatsiyasida  bu 
omillarning barchasi o’ziga xos ahamiyat kasb etganini ko’ramiz. Shu bilan birga, yurtimizning ijtimoiy-siyosiy, 
ma’naviy-ma’rifiy  va  tsivilizatsiyalashgan  taraqqiyotida  dunyoviy  ilmlar  qatorida  turli  diniy  ta’limotlar  ham 
o’ziga xos o’rin tutgan.  
Vatanimiz tarixining keyingi uch ming yiliga nazar tashlasak, dunyoviy bilimlar va diniy qarashlar yonma-yon 
yashab kelganining guvohi bo’lamiz. Xalqimiz  «Avesto»ni yaratgan davrlardan tortib bizning kunlargacha ana 
shu umumiy tamoyil o’z ta’sirini o’tkazib kelgan. Ularning biri mutlaqlashtirilgan davrlarda madaniy taraqqiyot 
qanday aziyat chekkan bo’lsa, ikkinchisi tahqirlangan zamonlarda ham ana shunday yo’qotishlar sodir bo’lgan. 
Tarix bu borada ham buyuk murabbiydir. U bizdan tsivilizatsiyamiz o’tmishini xolisona o’rganish, undan to’g’ri 
xulosalar chiqarish va o’zimiz uchun saboq olishga undaydi.