O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Antropologiya  inson  mohiyatini,  uning  tabiat  va  jamiyatdagi  o’rnini,  o’ziga  xos  xususiyatlarini  o’rganish 
bilan  shug’ullanadi.  Antropologiyada  inson  mohiyatini  to’laroq  ochish  uchun  «men»,  «ong»,  «shaxs»,  «ruh» 
tushunchalari qo’llanadi. «Men» — insonning o’zligini tashqi olamdan, real borliqdan farqlashidir. «Men» ong 
tufayligina  o’zini  boshqa  borliqdan  farqlaydi.  Boshqa  narsalar  insonga  begona  voqelik  bo’lib  tuyuladi.  Shaxs 
insonning mustaqilligini ifoda etadi.  
Inson  o’z  hayoti  davomida  tana  va  ruh  ehtiyojlarini  qondirishga  intiladi.  Tana  ehtiyojlarini  qondirish  inson 
borlig’ining  birlamchi  sharti  hisoblanadi.  Biroq  hayotning  ma’nosi  faqat  moddiy  ne’matlardan  bahramand 
bo’lish,  tanparastlik,  lazzatlanish,  boylikka  ruju  qo’yishdan  iborat  emas.  Inson  ruhi  ham  o’ziga  xos  oziqqa 
ehtiyoj sezadi. Shu bois unda ma’rifatparvarlik, odamiylik, odillik, rahm-shafqat, diyonat, vijdon, olihimmatlik, 
vatanparvarlik  kabi  ma’naviy  fazilatlar  shakllanadi.  Yuksak  ma’naviyat  insonni  ruhan  poklaydi,  iymon-
e’tiqodini mustahkamlaydi.  
Mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  insonni  ma’naviy-ruhiy  jihatdan  kamol  toptirishga 
qaratilgandir.  
Insonning  ma’naviy  ehtiyojlarini  uning  tabiiy-moddiy  manfaatlaridan  ajratish,  unga  faqat  ilohiy  mavjudot 
sifatida  qarash  ham  biryoqlamalikka  olib  kelishi,  etilgan  ijtimoiy  muammolar  mohiyatini  to’g’ri  tushunishga 
xalaqit berishi mumkin.  
Mamlakatimizda shakllanayotgan milliy g’oya va milliy mafkura insonga biryoqlama qarashlarga zid ravishda, 
undagi moddiylik va ma’naviylikni uyg’unlashtirishni taqozo etadi. Bozor iqtisodiyoti kishilarning farovon, boy 
— badavlat, mulkdor, barcha qulayliklarga ega bo’lishini inkor etmaydi. Aksincha, ularni tadbirkor, uddaburon 
va  mehnatsevar  bo’lishga  rag’batlantiradi.  Yuksak  ma’naviyatgina  inson  ehtiyojlarini  oqilona  qondirishga, 
ijtimoiy adolat o’rnatib, saxiy va olihimmat bo’lishga undaydi.  
Antropologiya insonning ma’naviy olamiga chuqurroq kirib borish orqali olam mohiyatini bilish mumkin, degan 
g’oyani  ilgari  suradi.  Islom  Karimov  ta’rifiga  ko’ra,  ma’naviyat  (ruh)  insonni  axloqan  poklaydigan,  iymon-
e’tiqodini  mustahkamlaydigan,  ezgulikka  undaydigan  botiniy  kuchdir.  Yuksak  ma’naviyatda  haqiqiy  insoniy 
mohiyat  mujassamdir.  Insonning  olijanob  fazilatlari  etuk  shaxslar  timsolida  o’z  aksini  topadi.  Insonga  xos 
bo’lgan  barcha  xususiyatlar  shaxs  faoliyatida,  uning  jamiyatda  tutgan  o’rnida,  uning  o’z  moddiy  va  ma’naviy 
ehtiyojlarini qondirishida, muayyan mafkurani amalga oshirishida yaqqol ko’rinadi.  

---

Shaxsning  shakllanishi  va  rivojlanishida  tarixiy  shart-sharoit,  ayniqsa,  g’oya  va  mafkura  muhim  o’rin  tutadi. 
Bozor  munosabatlariga  o’tish  davrida  vujudga  kelgan  muammo  va  vazifalar  yangi  barkamol  insonni  voyaga 
etkazishni taqozo etdi. Unga xos fazilat va sifatlar Prezident Islom Karimov asarlarida asoslab berilgan.  
Bozor iqtisodiyoti inson ehtiyojlarini to’laroq qondirish, uning qobiliyati, ijtimoiy faolligini yanada kuchaytirish 
uchun keng imkoniyatlar yaratdi. Bular quyidagilardir:  
- mehnatni tashkil etish usul va shakllarining o’zgarganligi;  
- mehnatga yangicha munosabatni rag’batlantirishga yordam beruvchi omillar;  
- o’z qobiliyati, qiziqishlariga mos bo’lgan faoliyat turlarini tanlash imkoniyatining yaratilganligi;  
- shaxs tadbirkorligi va ishbilarmonligining qo’llab-quvvatlanishi;  
- turli mulk shakllarining vujudga kelganligi;  
- shaxs erki va huquqlarining kengayganligi;  
- davlat va jamoat ishlarida qatnashish imkoniyatlarining yaratilganligi;  
- demokratik qadriyatlar rivoji;  
- ma’naviy meros va madaniyat yutuqlaridan erkin foydalanish imkoniyatining yaratilganligi kabilardir.  
Ular shaxsning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirishda, uning komil inson sifatida rivojlanishida muhim 
ahamiyatga  egadir.  Mustaqillik  yillarida  amalga  oshirilayotgan  barcha  islohotlar  inson  manfaatlari,  uning  ezgu 
maqsadlari ro’yobga chiqishini ta’minlashga,  uning barkamol  sifatlar  kasb etishiga qaratilgandir. Shaxs islohot 
natijalaridan  bahramand  bo’luvchigina  emas,  balki  ularni  sobitqadamlik  bilan  amalga  oshiruvchi  kuch  sifatida 
ham yangilanish jarayonida o’zgaradi, yuksaladi, qadr-qimmat topadi va e’zozlanadi.  
Insonning  jamiyatidagi  o’rni,  qadr-qimmati  borasida  milliy  istiqlol  o’z  oldiga  quydagilarni  maqsad  va  vazifa 
qilib qo’yadi:  
- insonning qadr-qimmatini joyiga qo’yish;  
- inson uchun baxtli hayot sharoitlarini yaratish;  
-  insonning  o’zligini  anglashi,  ijtimoiy  burch  va  vazifalarini  ado  etishi,  sog’lom  avlodlar  uzluksizligini 
ta’minlashi,  kelgusi  avlodlarga  yaxshi  xotiralar  qoldirishi  va  iymon-e’tiqodi  butun  bo’lishi  uchun  qulay 
sharoitlar yaratish.  
Bunday  imkoniyatlarni  amalga  oshirishga  xalaqit  beradigan  nuqsonlar  ham  inson  tabiati  bilan  bog’liqdir. 
Hozirga  qadar  inson  to’g’risidagi  falsafiy  ta’limot  va  qarashlarda,  asosan,  uning  ijobiy  xususiyatlariga, 
yaratuvchanligiga ko’proq e’tibor berib kelindi. Keyingi vaqtlarda inson borlig’ining salbiy jihatlari ham tahlil 
qilina boshlandi.  
Mustaqillik  yillarida  inson  tabiatini  chuqurroq  o’rganish  va  undagi  salbiy  mayllarni  bartaraf  etishga  yordam 
beradigan falsafiy qarashlarga ehtiyoj vujudga  keldi. Shuni ta’kidlash joizki, ayrim kishilar millat, Vatan, xalq 
manfaatlariga  zid  ravishda  jamiyatdagi  mavjud  qonun-qoida  va  me’yorlarni  poymol  etib,  ko’proq  g’arazli 
maqsadlarini amalga oshirishga va turli ixtiloflarni keltirib chiqarishga harakat qiladi. Shunday niyatlar yo’lida 
hatto  jinoiy  guruhlarga  birlashadilar,  jamiyat  taraqqiyoti  uchun  muhim  ahamiyatga  ega  bo’lgan  davlat 
dasturlarini  amalga  oshirishga  to’sqinlik  qiladilar.  Shuningdek,  ular  milliy  totuvlik,  tinchlik  va  barqarorlikka 
raxna  soladi,  ma’naviy-axloqiy  muhitni  buzadi,  kishilarning  ijtimoiy  adolatga  bo’lgan  ishonchini  susaytiradi, 
barkamol insonni voyaga etkazishga qarshilik ko’rsatadi. Ular turli ziddiyatlarni keltirib chiqaruvchi firibgarlar, 
hokimiyatga intiluvchi ekstremistlar, korruptsiya va jinoyatchilik olami vakillari, giyohvand, poraxo’r, terrorchi 
va shuhratparastlar kabi jamiyat uchun noxush odamlardir.  
Insonni falsafiy bilish va tahlil etishda ana shunday kishilar mavjudligini e’tiborga olish muhimdir. Demokratik 
jamiyat  inson  huquqlarini  ta’minlashni  o’z  oldiga  maqsad  qilib  qo’yar  ekan,  bunday  kishilarni  tarbiyalashga, 
ularni  ijtimoiy  foydali  mehnatga  jalb  etishga,  kishilar  ongida  milliy  manfaat  va  ijtimoiy  qadriyatlarni 
rivojlantirishga alohida e’tibor beradi.