O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Falsafiy  g’oyalar  va  ularning  amaliyoti.  Insoniyatning  yashashi,  rivojlanish  istiqbollari,  orzu-havaslari, 
intilishlari, umidlari, turmush tarzi g’oyaviy qarashlarda ham o’z ifodasini topadi. Falsafiy g’oyalar, obrazli qilib 
aytganda, inson hayot tarzining ko’zgusidir. Har qanday falsafiy bilim dastlab g’oya tarzida shakllanadi.  
Falsafiy  g’oya  insoniyat  oldida  turgan  muayyan  muammoni  anglash  va  uni  hal  qilish  maqsadi,  uslub  va 
vositalarining  ifodasidir.  Kishilarning  narsa  va  hodisalarga  o’z  ehtiyoj  va  manfaatlari  nuqtai  nazaridan 
yondashishi  natijasida  muammoga  munosabat  va  uni  hal  qilishga  qaratilgan  amaliy,  nazariy  harakat  paydo 
bo’ladi.  Masalan,  inson  ongli  mavjudot  ekani  bois  o’zini  muqarrar  halokatga  olib  borishi  mumkin  bo’lgan 
g’ayriinsoniy  g’oyalarga  asoslangan  xatti-harakatlarni  chegaralashga,  ta’qiqlashga  qodir.  Umumiyroq  qilib 
aytsak, kishilarning yashash, avlod qoldirish, hayotni davom ettirish mayli (instinkti) dunyoda nisbatan barqaror 
ijtimoiy vaziyatni ta’minlab turadi.  
Bugungi  kunda  tinchlik  g’oyasi  umuminsoniy  maqsadlarni  birlashtiruvchi  falsafiy  g’oyaga  aylandi.  Shu  bilan 
birga,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  «Fidokor»  gazetasi  muxbiri  savollariga 
javoblarida  aytilganidek:  «...  Odamning  qalbida  ikkita  kuch  —  bunyodkorlik  va  vayronkorlik  hamisha  o’zaro 
kurashadi.  Afsus  bilan  ta’kidlashimiz  lozim:  tarix  tajribasi  shundan  dalolat  beradiki,  inson  tabiatidagi 
insoniylikdan ko’ra vahshiylik, ur-yiqit instinktlari, ya’ni xatti-harakatlarini qo’zg’atish osonroq»
6
.  
Bunda  ikki  xil  jihatga  e’tibor  berish  lozim.  Birinchisi  -  tor  doiradagi  mutaassib  kuchlarning  g’ayriinsoniy 
g’oyalarni  yoshlar  ongiga,  turmush  tarziga  singdirish  yo’li  bilan  o’zlarining  muayyan  maqsadlariga  erishish 
uchun harakatiga ehtiyot va hushyor bo’lmoq kerak. Ikkinchisi esa, sog’lom kuchlarning ularga qarshi insonni 
inson  degan  nomga  munosib  qilib  tarbiyalash  va  tsivilizatsiyani  saqlab  qolish  hamda  rivojlantirish  manfaatlari 
uchun kurashidir.  
Falsafiy  nazariyalarning  «yaxshi»  yoki  «yomon»,  «foydali»  yoki  «zararli» ekanini tarixiy tajriba  asosida  faqat 
bitta mezon — umuminsoniy manfaatlarga mos keladimi yoki yo’qmi, degan xulosa asosida baholash mumkin. 
Shuning  uchun  biz  falsafiy  g’oya  va  nazariyalarni  baholashda  o’z  sub’ektiv  fikrlarimizni  mutlaqlashtirishdan 
yiroq bo’lishimiz lozim.  
Falsafiy nazariyalar tizimida «faqat men haqman, boshqalar nohaq» degan tarzda mutlaq haqiqatga da’vogarlik 
qiladigan  g’oya  va  nazariyalar  o’rtasidagi  kurash  og’ir  oqibatlarga  olib  kelishini  tarixiy  tajriba  qayta-qayta 
isbotlab bergan.  
Har  qanday  manfaat  shakllari  va  darajalari  muayyan  falsafiy  g’oya  va  nazariyalarda  o’z  ifodasini  topadi.  Shu 
nuqtai nazardan qaraganda, g’oya va nazariyalar o’rtasida doimiy kurash borishi tabiiy hol. Prezidentimiz ta’biri 
bilan aytganda, «hayotning o’zi turli-tuman g’oyalar kurashidan, bahsu munozaralardan iborat. Taraqqiyotning 
ma’no-mazmuni,  kerak  bo’lsa,  falsafasi  ham  shunda...  O’z  mustaqil  fikriga  ega  bo’lgan,  o’z  kuchiga,  o’zi 
tanlagan yo’lning to’g’riligiga ishongan inson doimo kelajakka ishonch bilan qaraydi. Jamiyatdagi fikrlar xilma-
xilligidan cho’chimaydi,  

---

7 
Ислом Каримов. «Донишманд халқимизнинг мустаҳкам иродасига ишонаман» - «Фидокор», 2000 йил 8 июн.  
8 
Ислом Каримов. «Донишманд халқимизнинг мустаҳкам иродасига ишонаман» - «Фидокор», 2000 йил 8 июн. 
 
balki zamonaviy bilim va falsafiy qarashlarga, hayot haqiqatiga suyangan holda har qanday g’arazli niyat, tahdid 
va intilishlarni fosh qilishga qodir bo’ladi»
7
.  
Falsafaning  muayyan ijtimoiy qatlamlar siyosiy  manfaatlari bilan bog’lanib ketishi,  ularning  mafkurasi tarzida 
namoyon  bo’lishi  masalasi  ham  nihoyatda  muhim.  Shuning  uchun  milliy  Falsafamizni  rivojlantirish  asosida 
istiqlol mafkurasini yaratish kun tartibidagi eng dolzarb vazifa bo’lib qolmoqda.