О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

Hujjatlar  yuritish  madaniyati  va  uning  bosqichlari
.  Boshqaruv 
madaniyatining  ajralmas  unsuri  –  hujjatlar  yuritish  madaniyatidir. 
Hujjatlarning  boshqaruv  jarayonidagi  ahamiyati  juda  katta,  chunki 
boshqaruvning  biron-bir  vazifasini  hujjatlar  asosida  yetkazilib  beriluvchi 
axborotsiz amalga oshirib bо‘lmaydi. Hujjatlardagi axborot korxona tashqi 
va ichki faoliyatining barcha tomonini qamrab oladi. 
Boshqaruv  jarayoning  barcha  operatsiyalari  amalda  hujjatlardan 
boshlanib, hujjatlar bilan tugaydi. 
Hujjatlar  yuritish  deganda-hujjatlar  qabul  qilingan  paytdan  boshlab 
yoki  bajarilish  tugagunga  qadar,  qabul  qiluvchiga  jо‘natish  yoki  ularni 
saqlash uchun topshirish jarayoni tushuniladi
85
. 
Hujjatlarni yuritish doirasiga muvofiq, muayyan fuqaroning, oilaning, 
mansabdor  shaxsning,  tarkibiy  bо‘limning,  umuman  tashkilotning,  davlat 
boshqaruvining,  davlatning  hujjat  aylanmasini  obyekti  sifatida  qarab, 
ularni  olahida    kо‘rib  chiqish  mumkin.  Axir,  oxir-oqibatda,  har  qanday 
hujjat va uning har bir nusxasi bir joyga qoldiriladi(arxivda) va saqlanish 
muddati tugagandan sо‘ng bekor qilinadi, ya’ni yо‘q qilinadi. 
Hujjat  aylanishi  yoki  tashkilotdagi  hujjatlar  harakati  tartibi  quyidagi 
bosqichlarga bо‘linishi mumkin: 
1. Tashkilotga kelgan hujjatlarni chuqur tarkibiy qayta ishlash. 
2.  Hujjatlar  bilan  ta’minlash  xizmati  tomonidan  hujjatlarni  dastlabki 
nazoratini(kо‘rib chiqish) olib borish. 
3. Tashkilot ichidagi hujjatlarning oqilona harakatlanishi kuzatish. 
4. Kо‘rib chiqilgan va jо‘natilgan hujjatlarni qayta ishlash. 
Tashkilotda qanday hujjatlarga murojaat qilinadi? 
Hujjat aylanishini tashkil etishning asosiy tamoyillari: 
- hujjatlarni topshirish tezkor bо‘lishi kerak; 
-  hujjatning  har  bir  harakati  oqlanishi  kerak,  hujjatlarning 
qaytariladigan harakatlarini itsisno qilish yoki cheklash kerak; 
- asosiy turdagi hujjatlarni topshirish tartibi va qayta ishlash jarayoni 
bir xil bо‘lishi kerak. 
Shunday  qilib,  hujjatlarni  yuritish  oqimini  tashkil  etishning  asosiy 
vazifasi  -  hujjatlar  harakatida  aniqlik  va  ularni  qayta  ishlashning  bir 
xilligiga erishishdir. 
Korxonada  hujjatlar  harakatining  optimal  yо‘nalishlarini  tanlash 
                                                           
85
 https://studfiles.net/preview/360502/page:15/ 

---

216
 
 
uchun  harakatning  oqilona  yо‘nalishini  texnologik  sxemalari  va 
hujjatlarning asosiy turlarini qayta ishlash lozim bо‘ladi. 
Hujjatni  yuritishda  hujjatlarning  uchta  oqimi  mavjud:  kiruvchi,  ichki 
va  chiquvchi  hujjatlar.  Ular  bir-biri  bilan  chambarchas  bog‘liq  bо‘lib,  bu 
oqimlarning har biri о‘z ishlash qoidalari va harakat yо‘nalishlariga ega. 
Hujjatlar  bilan  ishlashning  birinchi  bosqichi  –  bu  kiruvchi  hujjatlar 
shaklida ifodalanadi. 
Kiruvchi hujjatlar oqimiga qо‘yidagilar kiradi: 
-  yuqori  tashkilotlarning  hujjatlari,  qarorlar,  farmoyishlar,  buyruqlar, 
xatlar va boshqalar.; 
-birlamchi  hisobot-boshlang‘ich  hujjatlarni  va  turli  xil  sо‘rovlarni 
yuboradigan quyi tashkilotlar (firmalar) ning hujjatlari; 
-  birgalikda  hal  qiladigan  masalalarni  yechish  uchun  boshqa 
tashkilotlarning axborot almashish hujjatlari; 
- fuqarolarning shikoyatlari va arizalari. 
Hujjatlarni  qayta  ishlash  jarayonida  chiquvchi  hujjatlar  ham  asosiy 
о‘rinni egallaydi. Ular ustida ishlash jarayonida hujjatlar loyihasini tuzish, 
qayta chop etish, tasdiqlash, kо‘rish, imzolash, rо‘yxatga olish va jо‘natish 
kabi ishlar amalga oshiriladi. 
Loyiha  bosqichida  ijrochi  hujjatning  matniga  qо‘yiladigan  talablarni 
va  hujjatlarni  rasmiylashtirish  uchun  davlat  standartlari  talablarini  bilishi 
kerak.  Qayta  chop  etilgan  va  tasdiqlangan  loyiha  ijrochiga  keyingi 
rо‘yxatga olish - tasdiqlash, kо‘rish, imzolash uchun topshiriladi. 
Hujjatlarni yuritishning ushbu bosqichida keraksiz holatlar va takroriy 
operatsiyalarni  amalga  oshirmaslikka,  masalan,  hujjatlarni  ortiqcha 
tasdiqlash  yoki  kо‘rishni  kamaytirishga  harakat  qilinishi  kerak.  Chiqish 
hujjatlarining  tayyorlangan  va  kelishilgan  loyihalari  tashkilot  rahbariga 
yoki tarkibiy bо‘linmalar rahbarlari tomonidan imzolanadi. 
Muassasalar  rahbarlari  kо‘plab  ikkinchi  darajali  masalalarni  hal 
qilishdan,  shu  jumladan,  bir  qator  hujjatlarni  imzolashdan  ozod  qilinishi 
kerak.  Hujjatlarning  bir  qismini  imzolash  huquqi  tarkibiy  bо‘linmalar 
rahbarlari  va  mas’ul  ijrochilarga  topshiriladi,  bu  tarkibiy  bо‘linmalar  va 
lavozim  yо‘riqnomalari  tо‘g‘risidagi  nizomlarda  nazarda  tutilgan  bо‘ladi. 
Bunday  tartib  ijrochilarning  mas’uliyatini  oshirishga  yordam  beradi  va 
hujjat yuritishni sezilarli darajada osonlashtiradi. Imzolashdan oldin ijrochi 
hujjatning tо‘g‘riligini, barcha ilovalarning mavjudligini, zarur vizalarning 
mavjudligini tekshirishga majburdir.  
Imzolangandan  sо‘ng  hujjatlar  rо‘yxatga  olish  va  jо‘natish  uchun 
yuboriladi. Hujjatni yuborishdan oldin ularning tо‘g‘ri rasmiylashtirilgan-

---

217
 
 
ligi  yana  bir  bor  tekshiriladi.  YA’ni  yuborilgan  xatlarni  qayta  ishlash, 
saralash, 
murojaat 
qilish, 
konvertlarga 
joylashtirish, 
kleylash, 
jо‘natmalarning  qiymatini  aniqlash,  rо‘yxatdan  о‘tgan  pochta  uchun 
registrni  tuzish  va  pochta  jо‘natmalariga  xat  yozish  kabilar  amalgi 
oshiriladi. 
Yuboriladigan  barcha  hujjatlar  qabul  qiluvchilar  manzillari  bо‘yicha 
saralanadi.  Doimiy  qabul  qiluvchilar  uchun  oldindan  tayyorlangan 
konvertlar  ishlatiladi,  ularning  manzillari  tezkor  kо‘paytirish  vositalari 
bilan chop etiladi. Agarda hujjatlar ikki yoki uchta manzilga yuboriladigan 
bо‘lsa,  ularning  har  biriga  yuboriladigan  manzilni  yozib  chi?ish  kerak. 
Hujjat bir vaqtning о‘zida tо‘rtdan ortiq qabul qiluvchilarga yuborilganda, 
habarnomaga  rо‘yxat  tuziladi,  u  hujjatning  nusxalari  bilan  birga 
yuboriladi. 
Hujjat  yuritish  madaniyatiga  kо‘ra  hujjatlar  imzolangan  kunga 
yuborilishi  kerak,  bularni  AKT  vositalaridan  telegrammalar  va  barcha 
shoshilinch aloqalar yordamida  amalga oshiriladi. 
Ichki  hujjatlar  quyidagi  bosqichlardan  о‘tadi:  hujjat  loyihasini 
tayyorlash,  qayta  chop  etish,  muvofiqlashtirish,  kо‘rish,  imzolash,  qabul 
qiluvchiga topshirish. Shuning uchun, ularni tayyorlash va rо‘yxatga olish 
bosqichlarida  о‘tish  jarayonlari  chiquvchi  hujjatlar  bilan  bir  xil  va  ijro 
bosqichida kiruvchi hujjatlarning jarayonlari bilan mos keladi. 
Biroq,  ba’zi  ichki  hujjatlar  о‘z  yо‘nalishlariga  kо‘ra  ayrim  alohida 
xususiyatlarga  ega  bо‘lishi  mumkin.  Rasmiy  hujjatlar  (buyruqlar, 
farmoyishlar)  yuridik  bо‘lim  orqali  о‘tadi.  Ba’zi  ichki  hujjatlar  idorada 
rо‘yxatga  olinadi,  ularning  indeksatsiyasi  (aktlari,  bayonnomalar, 
buyruqlar)  mavjud  bо‘lib,  kо‘pincha  nusxa  kо‘chirish-kо‘paytirish 
xizmatida kо‘paytiriladi va tarkibiy bо‘linmalarga yuborishni talab qiladi.