O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi chirchiq davlat pedagogika instituti

Aromatik ketonlar
Aromatik ketonlarni yog‘ qator ketonlarni olishdagi usullardan foydalanib olish mumkin. Masalan, ikkilamchi aromatik spirtlar oksidlanganda aromatik ketonlar hosil bo‘ladi. Aromatik ketonlar olishning o‘ziga xos usullari ham mavjud.
1.Aromatik uglevodorodlarga atsillovchi agentlar bilan ta’sir etilgan aromatik ketonlar hosil bo‘ladi (Fridel-Krafts reaksiyasi). Bu reaksiyani mexanizimini quyidagicha tasavvur etish mumkin. Alyuminiy xlorid kislota xlor angidrid bilan kompleks hosil qiladi. Bu kompleks ortiqcha alyuminiy xlorid ishtirokida jarayonni boshlab beruvchi faol oraliq modda bo‘lib xizmat qiladi. Bu jarayonda dastlabki modda sifatida aromatik uglevodorodlardan tashqari fenollarning efirlari ham ishlatilshi mumkin.
2. To‘yinmagan ketonlar aromatik aldegidlarning yog‘ qator ketonlari bilan o‘zaro ta’siri natijasida olinishi mumkin.
3. Aromatik oksiketonlar Friz reaksiyasi yordamida hosil qilinishlari mumkin:
4.Toza aromatik ketonlar difenilmetan guruhi uglevodorodlarni oksidlash orqali hosil qilinadi


Fizik va kimyoviy hususiyatlari.
Aromatik ketonlar yoqimli gul xidiga ega bo‘lgan, suvda erimaydigan suyuq yoki qattiq moddalardir. Aromatik ketonlarning reaksiyaga kirishuvchanlik qobilyati yog‘ qator ketonlarnikiga qaraganda past. Ular yog‘ qator ketonlari kirishadigan ayrim reaksiyalarga kirishmaydilar. Masalan, aromatik ketonlar natriy-bisulfiti bilan reaksiyaga kirishmaydilar. Ko‘pchilik aromatik ketonlar vodorod, sianid kislota, fosforning xlorli birikmasi, gidroksilamin, gidrazin va boshqalar bilan yog‘ qator ketonlari kabi ta’sir etadilar. Ketonlardan hosil bo‘ladigan barcha azotli birikma orasida oksinlar katta ahamiyat kasb etadi. Nosimmetrik aromatik ketonlarning oksimlari sin- va anti-shakillarda mavjud bo‘ladilar. Ketoksimlar anti - shakli barqaror hisoblanadi. Ketoksimning sin-shakliga kislota ta’sir etilganda anti - shaklga, anti - shakliga yorug‘lik bilan ta’sir etilganda esa sin - shaklga o‘tadi. Aromatik ketoksimlarda ham yog‘ qator ketoksimlardagi kabi Bekman qayta guruhlanishi katta ahamiyat kasb etadi. Bekman qayta guruhlanishi kislota angidridlari va xlor angidridlari ta’sirida boradi. Ikki xil (sin - va anti) shakldagi ketoksinlar ikki xil amid hosil qiladilar.
Aromatik ketonlarga vodorodning birikishi natijasida reaksiya sharoitiga qarab, turli moddalar hosil bo‘ladi. Ketonlarni natriy metallini spirtdagi eritmasi bilan qaytarilganda pinakolinlar hosil bo‘ladi, ular kislotalar ta’sirida qayta guruhlanishga uchraydilar.
3. Alkilaromatik ketonlar bromlanganda alkil guruhi vodorodlari birin-ketin bromga almashinadi.4.Alkil aromatik ketonlar sekin-astalik bilan oksidlanganda aldegidoketonlar yoki (-diketonlar hosil bo‘ladi). Kuchli oksidlovchilar alkil, aromatik ketonlarni karbon kislotalargacha oksidlaydi.
4. Alkil aromatik ketonlar alkil guruhi hisobidan turli xil reaksiyalarga kirisha oladilar. Masalan, ular Klayzen kondensatlanishi, Mannix reaksiyalariga oson kirisha oladi.
5. Toza aromatik ketonlar natriy amidi bilan quyidagi sxema bo‘yicha parchalanadilar. Alohida vakillari. Atsetofenon – 200S da suyuqlanadi, 2020S da qaynaydi. Gul xidiga ega. Toshko‘mir smolasi tarkibida uchraydi.Atsetofenon xozirgi vaqtda sanoat miqyosida etilbenzolni kattalitik oksidlab olinmoqda. Aromatik aldegidlar va ketonlar parfyumeriya, oziq-ovqat sanoati, kimyo sanoatida qo'llaniladi. Ular oziq-ovqat va parfyumeriya lazzatlari, tozalash vositalari, turli parfyumeriya va go'zallik mahsulotlari, havo spreyi va boshqalarda mavjud. Aldegidlar va ketonlar kislorodli uglevodorodlar bo'lib, ular tabiiy ravishda ham, kimyoviy jarayonlar bilan birgalikda ham ko'p miqdorda topilishi mumkin. Ular, masalan, spirtli ichimliklarni oksidlanish jarayonida hosil bo'ladi. Past molekulyar og'irligi bilan aldegidlar va ketonlar o'zlarining gul notalari (aroma) va erituvchi xususiyatlari uchun kosmetika mahsulotlarida qo'llaniladi. Aldegidlar va ketonlar kimyoviy reaktivligi bilan ham mashhur, bu ularning kuchli mikroblarga qarshi faolligining sababidir. Farmaldegid yoqimli hidga ega emas, aslida, hatto kichik konsentratsiyalarda ham, ko'z va nafas yo'llarini bezovta qiladigan juda yoqimsiz, o'tkir va o'tkir hidga ega. Formaldegidning oqsillar va shunga mos ravishda aminokislotalar kabi azot o'z ichiga olgan moddalar bilan yuqori reaktivligi tufayli u dezinfektsiyalovchi va konservant sifatida ishlatiladi. Ayni paytda, formaldegid kanserogen sifatida tasniflanganligi sababli, uni kosmetika mahsulotlarida qo'llash jiddiy cheklovlarga duchor bo'ladi (KVO - Germaniya kosmetik farmoni): "Tarkibida formaldegid bo'lgan barcha tayyor mahsulotlar va formaldegid chiqaradigan mahsulotlar, agar "tarkibida formaldegid bor" deb belgilanishi kerak. tayyor mahsulotdagi formaldegid konsentratsiyasi 0,05% dan oshadi ". Biroq, tirnoq sertleştiricileri taxminan 5% konsentratsiyada formaldegidni o'z ichiga olishi mumkin. Tirnoqlarga qo'llangandan so'ng, u tirnoqlardagi strukturaviy protein keratin bilan o'zaro bog'lanadi, bu jarayon plastmassa ishlab chiqarishda sodir bo'ladigan jarayonga o'xshaydi. Kosmetikada konservant sifatida formaldegid kamroq qo'llaniladi. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, hali ham imidazolidinil karbamid kabi bir nechta formaldegid chiqaradigan moddalar (formaldegidning chiqarilishiga yordam beruvchi moddalar) mavjud. Ushbu modda teriga va teriga reaksiyaga kirishganda, formaldegid to'liq chiqariladi. Shuning uchun formaldegid chiqaradigan moddalar formaldegidning o'zi kabi bir xil allergik potentsialga ega. Formaldegid chiqaradigan moddalar butunlay hidsiz bo'lsa-da. Inson tanasida etanolning oksidlanishi paytida asetaldegid hosil bo'ladi. Uning izlarini efir moylarida topish mumkin; ammo, u kosmetika mahsulotlarida qo'llanilmaydi. Hatto uning tetrameri (metaldegid) kosmetik mahsulotlarda foydalanish uchun mutlaqo taqiqlangan. Aseton asosiy erituvchilardan biri bo'lib, lakni olib tashlash uchun ishlatiladi. Dezinfektsiyalash vositalari, soch oqartiruvchi vositalar yoki universal oqartiruvchi vodorod periks bilan birgalikda u yuqori reaktiv aseton peroksid (APEX) hosil qilishi mumkin. Shuning uchun siz chiqindilaringizga ehtiyot bo'lishingiz kerak! Glutaraldegid dialdegidlarga tegishli: 5 uglerod atomidan iborat zanjirning ikkala uchida karbonil (C=O) birikmasi mavjud. Dezinfektsiyalash va konservalash uchun ishlatiladi. Glutaraldegid aerozollarda taqiqlangan, maksimal ruxsat etilgan kontsentratsiya 0,1% ni tashkil qiladi. U bilan birga bo'lgan mahsulotlarda "glutaraldegid mavjud" degan ogohlantirish belgisi bo'lishi kerak. Juda xushbo'y Benzaldegid asosiy aromatik aldegiddir. U achchiq bodomning hidiga o'xshaydi va efir moylarida mavjud. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, "aromatik" atamasi hidni emas, balki "aromatik" benzol halqasining kimyoviy tuzilishini anglatadi. Ushbu modda juda ko'p qirrali lazzatdir. Suyultirilganda, u yovvoyi gilosga o'xshash hidga ega. Achchiq bodom, o'rik yadrolari va olma qalblarida benzaldegid kimyoviy jihatdan amigdalin bilan bog'lanadi va og'iz orqali qabul qilingandan so'ng glyukoza, benzaldegid va gidrosiyan kislotasiga fermentativ gidrolizlanadi, bu ham achchiq bodom hidiga ega. Vanil va bodom hidi tufayli piperonal (geliotropin yoki 3,4-metilendioksibenzaldegid) an'anaviy ravishda oddiy sovunlar uchun xushbo'y hid sifatida ishlatiladi. Piperonal saqlovchi xususiyatlarga ega va ba'zida terini parvarish qilish vositalarida saqlovchi sifatida lilak hidli gidrotsinnamik spirt (3-fenilpropanol) bilan birgalikda ishlatiladi. Bu aldegid, shuningdek, gallyutsinogen moddalar (amfetaminlar, ekstazi) uchun asosdir, shuning uchun ushbu moddaning amalga oshirilishi kosmetika sohasida ham yaqin nazorat ostida. Xarakterli xushbo'y hidli tabiiy aromatik aldegidlar ham, masalan, anisaldegid (anisaldegid, 4-metoksibenzaldegid) va vanilin (vanillin, 4-gidroksi-3-metoksibenzaldegid).
Cinnamaldegid (Cinnamal) dolchin va yuqori allergen potentsialga ega tabiiy efir moylarining balzam hidli komponentlari. Shuning uchun, agar uning konsentratsiyasi terida qoladigan mahsulotlarda 0,001% dan ortiq bo'lsa va agar uning konsentratsiyasi 0,01% dan ortiq bo'lsa, yuvish uchun kosmetika mahsulotlarida INCI ro'yxatida alohida belgilanishi kerak. Xuddi shu narsa yaseminning gulli hidiga ega bo'lgan 2-benzilideneheptanal (INCI: Amyl Cinnamal) va 2-benzilideneoktanal (INCI: Heksilsinnamaldegid) uchun ham amal qiladi. Ular tizimli ravishda sinnamaldegid bilan lbog'liq.Boshqa ketonlar bilan bir qatorda, 15 a'zoli siklik keton bo'lgan Muscone tabiiy mushkning asosiy tarkibiy qismidir. Bugungi kunda muskon faqat sintetik manbalardan olinadi. INCI "Mushk keton" atamasi munozarali nitro-mushk birikmalariga mansub sintetik ketonga (4'-tert-butil-2',6'-dimetil-3',5'-dinitroasetofenon) ishora qiladi. Nemis kosmetik dekreti (KVO)da aytilishicha, parfyumda faqat 1,4%, odekolonda 0,56% va boshqa mahsulotlarda 0,042% gacha bo'lishi mumkin. To'yinmagan kislotalar va ularning triglitseridlarining avtooksidlanishi tanazzulga uchragan mahsulotlarni chiqaradi, ularning kichik konsentratsiyasi ham insonning hid hissi uchun sezilishi mumkin. Bu faqat bu jarayonda hosil bo'lgan ikkilamchi aldegidlar va ketonlarga bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan achchiq hid. Linoleik kislotadan pentanal, geksanal va geptanal to'yingan aldegidlar, ayniqsa kuchli hidli to'yinmagan aldegid 2-nonenal, shuningdek keton 1-okten-3-on hosil bo'ladi.Efir moylari:Terpenlar - efir moylarining asosiy tarkibiy qismlari bo'lgan aromatik moddalarning juda ko'p qirrali guruhi. Ular orasida ko'plab ketonlar ham bor, ular odatda "-bir" qo'shimchasi bilan aldegidlar kabi "-al" qo'shimchasi bilan aniqlanishi mumkin. Ular lazzatlar va ziravorlar tarkibida mavjud va ko'pincha fiziologik ta'sirga ham ega:
2-bornanon (kofur - kofur daraxtining qatronlari): evkalipt hidiga ega, mikrosirkulyatsiyani qo'llab-quvvatlaydi. Bundan tashqari, sovutish va antiseptik ta'sirga ega.Karvon (zira yog'i, arpabodiyon yog'i): zira hidi
Karvon (yalpiz moyi): (+)-ning oynadagi tasviri-Karvon yalpiz hidiga ega, juda alerjenik potentsialga ega.

XULOSA
Men bu mavzuni yoritishim natijasida O’zbekiston Respublikasida ta’lim sohasida bir qancha islohotlar o’tkazilganligini shu jumladan: "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ta’limning barcha bosqichlarida isloh qilishni asosiy vazifa qilib belgilanganligi. Islox qilishning eng muxim tomonlaridan biri – o’quv tarbiya jarayoniga ilg’or pedagogik texnologiyalarni joriy qilish xisoblanishi Yuqoridagilardan tashqari men karbon kislotalarni yoritishimda bir qancha o’zim bilmagan usullar bilan ularning olinishi, ularning fizikaviy va kimyoviy xossalarini o’rgandim. Men shu mavzudan quyidagi xulosaga keldim. Ular, ya’ni, karbon kislotalarning bir necha turlari tabiatda tarqalgan bo’lib, ular chumoli va sirka kislotalaridir. Bulardan tashqari bir qancha mevalar tarkibida ham karbon kislotalar uchraydi, masalan olma, limon kabilar. Karbon kislotalarning ko’pchiligi tabiatda keng tarqalgan, ayniqsa ularning xosilalari. Karbon kislotalar o’rin olish va biriktirish reaksiyalarga moyilligini yuqorida bir qancha reaksiyalar orqali ko’rib chiqdik. Yog’larga to’xtalsak yuqori molekulali yog’ kislotalar (olein, stearin, polmerin va x.) tashkil qiladi. Ular sanoatning juda ko’p sohalarida dizenfeksiya sifatida ishlatiladi.Kimyo tabiatdagi barcha mavjudotlar turli ko‘rinishdagi kimyoviy moddalardan tarkib topganligiga asoslangan holda, ularning bir turdan boshqa turga o‘zgarish qonuniyatlarini, shuningdek, moddalarning xossalarini o‘rganuvchi fan hisob lanadi. Kimyo fanining predmeti barcha tabiiy va sintetik moddalardir. Tabiatdagi yer, suv, havo, osmon jismlari, jonli va jonsiz barcha mavjudotlar, kundalik turmushda foydalaniladigan uy-ro‘zg‘or buyumlari, oziq-ovqat mahsulotlari, umuman, atrofimizdagi butun borliq kimyoviy moddalardan tar kib topgan. Moddalar esa hozirgi vaqtda ma’lum bo‘lgan 118 ta kim yoviy elementning u yoki bu tarzda o‘zaro birikishi natijasida hosil bo‘lgan birikmalardir. Kimyo fani butun borliqdagi kimyoviy o‘zga - rishlar natijasida hosil bo‘ladigan moddalarning xossalarini o‘rganadi, ulardan foydalanish yo‘llarini aniqlaydi va insoniyat uchun muhim bo‘lgan moddalarni topishda bevosita ishtirok etadi. Tabiatda mavjud bo‘lmagan, sintetik yo‘llar bilan hosil qilingan polietilen, plastmassalar, dori vositalari, kapron, neylon kabi tolalar, avtomobil va boshqa texnik vositalarning ko‘plab ehtiyot qismlari sintetik kimyoviy moddalardir. Tabiiy va sintetik kimyoviy moddalardan kimyoviy usullar yordamida inson organizmi uchun sun’iy organlar, dori-darmonlar, oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-kechaklar, turmush uchun zarur bo‘lgan turli-tuman anjomlar, qurilish materiallari va boshqalar tayyorlashda keng foy3 KIMYONING ASOSIY TUSHUNCHA VA QONUNLARI ISBN 978-9943-26-621-6 4 dalanilmoqda. Bularning barchasi moddalarning fizik va kimyoviy xossalarini o‘rganish orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun moddalarning kimyoviy va fizik xossalarini o‘rganish kimyo fanining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Hayotni kimyo fanisiz tasavvur qilish mumkin bo‘lmaganligi tufayli, atrofimizda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarning mohiyatini tushunish uchun moddalarni va ularning kimyoviy o‘zgarishlari qonuniyatlarini bilish talab etiladi.