O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

1.2 Ontogenez tiplari va bosqichlari

Tirik organizmlar individual rivojlanishi, ya’ni ontogenezi zigotadan tabiiy o’limgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Ontogenezning ikkita tipi farqlanadi:

1. Bilvosita, yoki to’g’ri rivojlanish. Ontogenezning bu tipida, tuxumdan chiqqan yoki tug’ilgan organizmning tuzilishi va tashqi ko’rinishi ota-ona organizmiga o’xshaydi. Ammo ayrim a’zolarning yetishmasligi, gavdasining kichikligi bilan ota-onasidan farq qiladi. Asta-sekin o’sib, ota-ona organizmiga tashqi ko’rinishi va tuzilish jihatdan o’xshaydi.

Jumladan, odamda, sutemizuvchilarda, qushlarda, sudralib yuruvchilarda va ayrim umurtqasiz hayvonlarda bola tug’ilganda ota-onasiga o’xshaydi.

2. Bilvosita rivojlanish. Bunda, tuxumdan chiqqan bola lichinka deyiladi va u tashqi hamda ichki tuzilishiga ko’ra, ota-onasidan keskin farq qiladi. Juda ko’p o’zgarishlardan keyin ota-ona organizmiga o’xshash qiyofaga kiradi. Bunday hodisa metamorfoz deyiladi va ko’plab umurtqasizlar, hamda amfibiyalarga xosdir.

Ontogenez ikki bosqichga bo’linadi:

1. Prenatal, yoki tug’ilishdan oldingi bosqich. Bu bosqich jinsiy hujayralarning yetilishi, urug’lanishi va embrion rivojlanishini o’z ichiga oladi. Bu bosqich ham ikki davrga bo’linadi:

a) proembrional (progenez) davri-jinsiy hujayralarning yetilishi rivojlanish davri tushiniladi.

b) embrional davr-zigota hosil bo’lishidan embrion,tug’ilishigacha bo’lgan davr tushiniladi.

2. Postnatal, yoki postembrional bosqich-tug’ilishdan tabiiy o’limgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi.

Embriologiyaning muhim vazifasi organlar sistemasining hosil bo‘lishida ketma-ketlikni aniqlashdan iborat.Embrion taraqqiyoti davrida blastomerlardan har xil to‘qimalar, organlar paydo bo‘ladi.