O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

1-rasm.Organizmlarning rivojlanish bosqichlari

Differensiasiya deyilganda taraqqiy etayotgan embrionning bir xil hujayralarining turli funksiyalarni bajaradigan organlar hosil qilishi tushuniladi. Differensiasiya lotincha differentia - har xil, farq degan ma’noni bildiradi. Determinasiya embrion ma’lum qismining keyingi taraqqiyot yo‘l (taqdiri) hisoblanadi. Determinatsiya lotincha determinatio - chegaralash, aniqlash degan ma’noni bildiradi.

Embrional regulyasiya deyilganda embrionning yoki uning ma’lum qismining tabiiy yoki sun’iy o‘zgarishdan keyin normal rivojlanishini tiklanishi tushuniladi. Bu ta’limotni nemis embriologi G. Drish fanga kiritgan. Embrional regulyasiya o‘zgarish holatidan determinasiyaga qanday o‘tishini isbotlaydi. Determinasiya butun embriondan boshlanadi va alohida qismlarda sodir bo‘ladi.

Har xil tuxumlarda maydalanishgacha ko‘plab tajribalar o‘tkazilgan. Jumladan, sentrofuga yordamida tuxum ajratilgan, pipetka yordamida stoplazma olib tashlangan, bir necha tuxumlar birga qo‘shilgan. Tuxumning ma’lum qismi olib tashlansa, normal rivojlanish sodir bo‘ladi, ammo kichikroq organizm paydo bo‘ladi. Bunday ma’lumotlar xalqali chuvalchanglar, mollyuskalar, ninatanlilarda olingan. Olingan ma’lumotlarga asoslanib, Ru hamma hayvonlarning tuxum, hujayrasini 2 guruhga: regulyasion va mozaik hujayralarga ajratdi. Regulyasion hujayra regulyasiya xususiyatiga ega bo‘lgan, mozaik hujayraga determinasiya rivojlanish yo‘nalishini o‘zgartirmaydigan tuxum hujayrani kiritdi. Keyingi tajribalar ko‘rsatishicha, bu hujayralar o‘rtasida sifat jihatdan farq yo‘l, ammo regulyasiya xususiyatiga ega bo‘lgan son jihatidan farqlar bor.

Differensiasiya va determinasiya muammolarini o‘rganishda nemis olimi G. Shpeman va uning shogirdlarining xizmatlari katta bo‘ldi. Yangi mikroxirurgiya usuli bilan embrionning bir qismini boshqa embrionga transplantatsiya qildilar.