O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti


Istiqlol  davri  bolalar  adabiyotining  o`ziga  xos  xususiyatlari



Download 7,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet145/190
Sana16.07.2021
Hajmi7,84 Mb.
#120887
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   190
Bog'liq
bolalar adabiyoti

         Istiqlol  davri  bolalar  adabiyotining  o`ziga  xos  xususiyatlari. Mustaqillik 
davri o`zbek adabiyoti hayotni o`rganish-bilishning badiiy vositasi sifatida muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  U  zamondoshlar,  jumladan,  yosh  avlodning  ruhiy  holatini 
teran  tadqiq  etishga,  fikr  doirasini  kengaytirishga,  his  va  tushunchalarining 
shakllanib,  voqelikka  to`g`ri  munosabatda  bo`lishga  da’vat  etayotir.  Bugungi 
adabiyot  tom  ma’noda  hayot  darsligiga  aylanayotgani  shu  jihatdan  e’tirofga 
sazovor. 
        O`zbekiston 
Respublikasining 
birinchi 
Prezidenti 
I.A.Karimov  
mustaqillikning  ilk  yillaridayoq  jamiyat  taraqqiyoti,  ravnaqi  uchun  ma’nan  va 
jismonan sog`lom avlod tarbiyalash masalasini kun tartibiga qo`ydi. Zero, har bir 
oqil insonning va jamiyatimizning muqaddas vazifasi, aytish mumkinki,  umrining 


272 
 
ma’nosi  qobil  farzandlar  o`stirish,  ularni  ham  jismoniy,  ham  ma’naviy  jihatdan 
mukammal  qilib  tarbiyalash,  kamolini  ko`rish,  ota-onasiga,  Vataniga  sadoqatli 
kishilar etib voyaga yetkazishdan iboratligi  haqidagi ta’kidlar bejiz emasdi. 
       Chindan  ham  mustaqillik  davri  bolalar  adabiyotining  mazmun  va 
mohiyatidagi  tub  burilish  yaqqol  ko`zga  tashlanadi.  Bunda  yosh  qahramonlar 
xarakteri tahlili masalasiga alohida e’tibor qaratilishi,  shakl va mazmun jihatdan-
da  yangi  tamoyillar  kasb  eta  borgani  yorqin  ko`rina  boshladi.  Milliy  bolalar 
matbuoti ham  mavzu material, g`oyaviy- badiiy jihatdan o`sib, bolalar ijodkorligi 
namunalari ko`proq ommalashtirilayotgani ta’kidga loyiq. 
         Shu  bilan  birga  yangi  asr  kichkintoylarining  qiziqishlari,  ruhiy,  ma’naviy 
olami,  ularning  ijtimoiy  hayotga  munosabati  masalalari  aks  etgan  asarlar  tahlili 
orqali  o`quvchilarda  axloqiy-ma’rifiy,  ijtimoiy-siyosiy  tarbiyani  shakllantirishga 
ahamiyat  berilayotgani  diqqatga  sazovor.  Binobarin,  istiqlol  davri  o`zbek  bolalar 
adabiyotida  jamiyat  taraqqiyoti  bilan  bog`liq  mavzu  talqinlari  ustuvorligi 
(S.Barnoyev,  E.Malikov,  T.Malik  asarlarida);  kichkintoylar  va  bolalar  fe’l-
atvoridagi  xarakter  xususiyatlarning  hajviy-yumoristik,  fantastik,  sarguzasht 
ifodasi  (X.To`xtaboyev,  A.Obidjon  ijodida);  bolalar  va  o`smirlarning  murakkab 
ruhiyat  olami  (psixologizm)  teran  aks  etgan    asarlar,  qolaversa,  tabiat  va  jamiyat 
muammolari  falsafiy  talqin  etilayotgan  badiiy  ijod  namunalari  (N.Fozilov, 
M.A’zam, A.Obidjon, T.Adashboyev asarlari) yarq etib ko`zga tashlanadi. 
        Bunda  asrimiz  boshlaridayoq  bolalar  asarlarining  g`oyaviy-badiiy,  axloqiy-
ma’rifiy,  falsafiy  va  psixologik  jihatdan  monografik  tahliliga  oid  salmoqli 
tadqiqotlar,  risola  hamda  adabiy-tanqidiy  maqolalarning  vujudga  kela  boshlagani 
muhim  hodisa  bo`ldi.  Adabiyotshunos  olimlar  o`zbek  bolalar  adabiyoti  tarixi  va 
muammolarini  yangicha  tafakkur,  istiqlol  mafkurasi  nuqtayi  nazaridan  o`rganish 
joizligini asoslab berdilar.  
          Istiqlol  davri  yangi  bolalar  adabiyotining  maydonga  kelishiga  80-yillarning 
ikkinchi  yarmi  katta  ta’sir  ko`rsatgani  bejiz  emas.  Ayni  shu  davrda  bolalar 
adabiyotimiz  tom  ma’nodagi  haqiqatga  tik  boqadigan  adabiyotga  aylandi,  yosh 
avlodni  erksevarlik  tuyg`ulari  ruhida  tarbiyalashda  ilk  qadamlarini  qo`ydi.  Bu 
ishga badiiy so`z qudrati bilan hissa qo`shib kelayotgan iste’dodli yozuvchilarning 
yangi avlodi yetishib chiqqanligi e’tirofga sazovor. Ya’ni, nafaqat Anvar Obidjon, 
T.Adashboyev,  Miraziz  A’zam,  R.Tolipov,  S.Barnoyev  singari  professional  adib 
va  shoirlarning  o`zgacha  talqin  hamda  yo`nalishdagi  ijod  namunalari  balki 
Q.O`tayev,  H.Imonberdiyev,  K.Turdiyeva,  Abdurahmon  Akbar,  Dilshod  Rajab, 
Rustam  Nazar,  Vali  Ahmadjon,  S.Inoyatov,  Qo`zi  Ismoil,  Zafar  Isomiddin, 
Erpo`lat Baxt kabi ijodkorlarning bolalar adabiyotiga “yangi havo”  olib kirishlari 
bilan e’tibor qozondi.  
        Hamza  Imonberdiyev  (1954-1997)  shu  ma’noda  o`zbek  bolalar  adabiyoti 
rivojiga  hissa  qo`shgan  shoirlardan.  U  uzoq  yillar  "Tong  yulduzi"  gazetasida, 
so`ngra,  1986-yildan  umrining  so`nggi  damlarigacha  "Cho`lpon"  bolalar 
nashriyotida  faoliyat  ko`rsatgan.  Uning  turli  yillarda  nashr  qilingan  "Quvnoqlar 
quvonchi",  "Shokoladxo`rlar",  "G`aroyib  pufak",  "Kulgi  shaharchasi",  "Oydagi 
tomosha",  "Lofchilar  –  aldoqchilar",  "G`aroyibkent  hangomalari",  "Bir  kunlik 


273 
 
mo’jiza"  singari  she’riy  va  nasriy  to`plamlari  bolalar  kitobxonligida  shuhrat 
qozongan.  Shoir  she’rlarida  bolalarning  xarakter-xususiyati,  orzu-o`ylari  aks 
etgan.  Masalan,  "Bir  so`z"  she’rida  Loladan  astoydil  ranjigan,  unga  birgina 
"shaddod"  degan  so`zi  uchun  "badbashara",  "xumbosh"  kabi  yomon  so`zlarni 
eshitganidan arazlab, boshqa o`rtoq topishga ahd qilgan bola timsoli gavdalanadi. 
"Urishqoqlar"da  esa  o`g`il  bolalar  ko`proq  o`ynaydigan  "urush-urush"  o`yini 
manzarasi chizib berilgan. Ayniqsa, qo`lda yog`och-avtomat bilan kalishlardan esa 
granata  o`rnida  foydalanishlari,  bir-birlarini  poylab  turib,  "o`q"  uzishlari  bolalar 
tilidan mardona hikoya qilinadi. 
– Paq-puq, otdim, yiqil,– deb. 
Dushman tan olmas:– O`qing 
Qiyshiq ketdi,–nuqul deb. 
Hamma bola o`yinda 
"Jang" qiziydi tobora… 
      Faqatgina Nodir bu jangga qo`shilmay, raketa yasash bilan ovora bo`ladi. 
Chunki: 
 
– Urishqoqlar ichida 
Yashab netaman,– der u. 
Olis sayyoralarga 
Uchib ketaman,– der u. 
     Buni eshitib, qolgan bolalar “o`zing bilan bizni ham ola ket”,– deb so`raydilar. 
Do`stlari rozi bo`ladi: 
–  Chiqinglar,– deb imlaydi. 
–  Biz kashf etgan sayyora 
      Urush nima bilmaydi! 
        Bolalar  garchi  "urush-urush"  o`ynasalar  ham,  aslida,  urush  nimaligini 
bilmaydigan  sayyorani  kashf  etmoqchi.  Uning  salbiy  oqibatlarini  his  qila  olgan 
bolagina  shunday  fikrlaydi.  Barcha  bolalar  tinchlikni  sevishlari  Nodirga  ergashib 
ketmoqchi  bo`lgan  do`stlar  niyatidan  anglashiladi.  Binobarin,  H.Imonberdiyev 
yosh  qahramoni  tilidan,  urushqoqlar  o`yinini  qoralaydi.  Ular  orasida  yashashni 
xohlamaydi.  
       Shu o`rinda  shoirning "Alla" she’ridagi quyidagi misralar ham e’tiborli: 
– Ana, Bo`ri kelyapti!  
Uxlay qol, ovunchog`im. 
Qo`y shunday deb qo`rqitib,  
Uxlatar qo`zichog`in. 
 
– Vuy, anovi ilonni!  
Uxla tez, bolajonim, –  
Chumchuq shunday qo`rqitib,  
Uxlatar polaponin. 
 
– Uxla, Olabo`jiyov 
Ko`rsatgan qorasini. – 


274 
 
Odam shunday qo`rqitib,  
Uxlatar bolasini. 
 
Ona Burgut allalar: 
– Uxla, kuchga to`lib o`s.  
Ushbu tog`-tosh, osmonning  
Hukmdori bo`lib o`s! 
 
Pisand etmay xatarni  
Shundanmi polaponi,  
Tushlarida charx urar  
                              To`ldirib keng samoni. 
          Nazarimizda,  ushbu  kichik  she’r  ulkan  ma’naviy-ma’rifiy  ahamiyat  kasb 
etadi.  Zero,  o`zbek  bolalar  adabiyoti  mustaqil  O`zbekistonning  kelajagini 
yaratuvchi yosh avlod tarbiyasiga mas’ul ekan, farzandlarimizning erksevar, mard, 
komil  insonlar  bo`lib  yetishuvi  yo`lida  doimo  baland  pardalarda  yangramog`i 
kerak.  Toki  ijodkorlarimizning  har  bir  asari  yosh  kitobxon  qalbida  ezgulik, 
insoniylikning  bir  niholi  ildiz  otishiga  xizmat  qilsin.  Ushbu  she’r,  dastavval,  ana 
shu jihati bilan e’tiborga loyiq. Chunki, ona burgut polaponi qalbiga "ushbu tog`-
tosh,  osmonning  hukmdori  bo`lnb  o`sish"ni  go`dakligidan  alla  bilan 
singdirayotganligi sababli burgutcha hatto tushida ham keng samoni to`ldirib charx 
uradi.  Xuddi  shuningdek,  mustaqil  ona  yurtimizning  kelajagi  bo`lmish 
farzandlarimiz  ham  bolalikdan  o`zlarining  shu  aziz  Vatan  egalari,  uning  baxt-
saodatini,  porloq  kelajagini  yaratuvchilar  ekanliklariga  komil  ishonch  ruhida 
tarbiyalanmoqlari lozim. 
         Bular  –  masalaning  ijtimoiy,  ilmiy  va  amaliy  jihatlari.  Biroq  muammoning 
ahamiyati  bulardan  kam  bo`lmagan  badiiy-estetik  jihati  ham  mavjud.  Zero, 
she’riyat  bolalar  uchun  beg`ubor  go`zallik,  mehribon  va  talabchan  murabbiydir. 
She`riyatga oshno qalblar go`zallikni his qiladi, zavq oladi, bunday qalbning o`zi 
ham go`zal bo`ladi. Ana shu ma’noda ushbu she’r hayotga endigina qadam qo`yib 
kelayotgan  yosh  avlodning  pok  qalbini  go`zallik  nuri  bilan  munavvar  qiladi,  bu 
beg`ubor  qalblarga  ezgulik  urug`ini  sochadi,  ularni  go`zal  ona  Vatanimizning 
porloq  kelajagini  yaratuvchi  tom  ma’nodagi  go`zal  Insonlar  qilib  tarbiyalashdek 
mas’uliyatli ishga o`zining xolis hissasini qo`shadi. 
       H.Imonberdiyev she’rlari qahramonlari haqida gap ketar ekan, ular safi rang-
barangligini  qayd  etish  kerak.  Bu  qahramonlar  orasida  do`stining  imtihondan 
o`tishiga  "yordam"  beradigan  Toshmatday  "mehribon"  "Vohay  bola"chilar  ham, 
Ali-Valiga  o`xshash  lofchilar  ham,  hayotga  jiddiy  boqadigan,  o`z  o`rni,  insoniy 
qadr-qimmatini hamma narsadan ustun qo`yadigan, qadri uchun noteng kurashdan 
ham qaytmaydigan G`anichaga o`xshashlari, biroz hazilkashroq, ozgina shirinlikka 
o`chroq,  ozgina  o`yinqaroqroq,  ozgina  yalqovroq  bolakaylar  ham  yosh 
kitobxonlarga  begona  emas,  bu  "qahramon"lar  qiyofasida  ular  darrov  o`zlarini 
tanib oladi. 


275 
 
      Ular  orasida  "O`jarlar"  turkumining  qahramoni  G`anicha  va  "G`alati  Omon" 
turkumidagi  Omonni  alohida tilga olish  joiz. G`anining  jussasi  kichikligi, zaifligi 
uchun  ismiga  kichraytiruvchi  "cha"  qo`shimchasi  qo`shilgan.  Biroq  shunisi 
qiziqki, qishloq bolalari zo`ravon, "qishloqning shefi" deb nom chiqargan Sanjarni 
ko`rishlari bilan tumtaraqay bo`lib ketishsa, o`jar G`anicha tap tortmay turaveradi, 
Sanjar  uni  har  qancha  kaltaklasa  ham,  suvga  pishsa  ham  cho`miladigan  joydan 
ketmaydi.  Chunki  u  cho`miladigan  joy  birgina  zo`ravon  Sanjarga  emas,  barcha 
bolalarga  tegishli  deb  hisoblaydi.  Qo`y  boqishga  chiqqanlarida  bolalarning 
barchasi  navbatma-navbat  Sanjarning  qo`ylarini  boqishsa,  ushoqqina  G`anicha 
Sanjarga  xizmatkor  bo`lishni  istamaydi  va  o`jarligi  uchun  yana  Sanjardan  kaltak 
yeydi.  Hamqishloqlari  har  qancha  "bu  yo`lingdan  qayt,  bo`lmasa  kaltak  tagida 
mayib bo`lib ketasan" deyishsa-da, u yo`lidan qaytmaydi, haqiqat yo`lida, insoniy 
qadr-qimmat yo`lida o`zidan kuchli raqib bilan ham tinmay mushtlashaveradi: 
Navbatdagi haqorat  
Toshi otilgan payti,  
G`anidagi jasorat  
Iziga ketdi qaytib. 
 
"Menga nima olishib,  
Hech biri olmas yonim.  
Nima azob solishib  
Og`ritib shirin jonim. 
 
Itligin qo`ymas anu,  
Qancha yonmay, kuyinmay..."  
Shu choq diliga qo`rquv  
Bosib keldi quyunday. 
 
G`ani bir dam tosh qotdi,  
Borliq rangin yo`qotdi. 
Oyoq-qo`li bo`shashib,  
Turib qoldi karaxtday.  
 
Qalqib ketdi, kesilib  
Qulayotgan daraxtday. 
Birdan hayqirdi: - Yo`q! Yo`q!  
Va Sanjarga tashlandi.  
Yana mushtu yana do`q,  
Yana ur-sur boshlandi. 
 
Ha, bu gal ham qochmoqni  
Ep bilmadi G`anicha.  
Ko`p-xo`p yedi kaltakni,  
Solishdi to`yganicha. 


276 
 
 
Har yon ketdi raqiblar  
Bir-biriga demay so`z.  
Barcha bola jim boqar,  
G`anichadan uzmay ko`z. 
       Ushbu she’rda shoir qahramoni xarakterini, fe’l-atvorini ancha jonli yaratishga 
erishgan. Shuncha voqealar bo`lib o`tganida G`anichaga "o`jarligingni qo`y, kaltak 
yeb  mayib  bo`lib  ketasan"  deb  "maslahat"  berishgagina  yaragan,  haqiqatning 
yonini olishga botinmagan, joni ko`ziga aziz ko`ringan bolalar oxirida G`anichaga 
hech  so`z demay,  tikilib qoladilar. Aslida  ham  so`zga o`rin  yo`q. Chunki  haqiqat 
egilishi,  bukilishi, haqoratlanishi  mumkin, biroq sinib,  yo`q bo`lib ketmaydi. Shu 
boisdan ushoqqina haqiqatning oxir-oqibat g`olib chiqishi tabiiy va u aslida, katta 
haqiqatga yo`l ochadi. Shu ma’noda bu she’r katta ijtimoiy-ma’rifiy ahamiyat kasb 
etadi: millionlab kilometr masofadan kelayotgan bir tutam nur yo`limizni yoritgani 
singari ushbu kichkinagina haqiqat ham qalblarga chiroq yoqadi. H.Imonberdiyev 
esa  yuqoridagi  singari  adabiy  obrazlari  bilan  "bugungi  bolalar  adabiyotimizning 
qahramoni kim bo`lishi kerak?",– degan savolga ham amaliy javob beradi. 
      "Lofchilar-aldoqchilar"  she’rida  esa  mutlaqo  boshqacha  tabiatga  ega 
xushchaqchaq bolakaylar bilan uchrashasiz, ularning beg`ubor loflarini maza qilib 
tinglaysiz: 
Ali, Vali lofchilar –  
Xushchaqchaq aldoqchilar  
Rosa lofni urishar.  
Ko`pikdan uy qurishar,  
Maza qilib kulishar. 
 
Ali debdi: – Vali, kel,  
Rasmimga baho ber.  
Qushcha chizdim ajoyib,  
Ajoyibu g`aroyib.  
Ana u don yeyapti,  
Menga rahmat deyapti. 
 
Vali  boqsa varaqqa,  
Shakl yo`q hech qanaqa. 
– Aldabsan-ku, qani don? 
– Qush yeb qo`ydi-da, nodon! 
–  Yo`qotdingmi hushingni,  
Ko`rmayapman qushingni?! 
–To`ygach, qushcha chirq etdi,  
"Rahmat!" deb uchdi-ketdi!  
 
Ali, Vali lofchilar –  
Xushchaqchaq aldoqchilar  


277 
 
Rosa lofni urishar,  
Ko`pikdan uy qurishar.  
Maz-za qilib kulishar. 
        Ushbu satrlarni o`qish bilan har bir kishining ko`z o`ngida o`z yoshligi "yarq" 
etib  namoyon  bo`lishi  turgan  gap.  Chunki  deyarli  har  bir  yosh  bola,  aslida,  ana 
shunday  ozgina  lofchiroq,  ozgina  aldoqchiroq,  ozgina  vahimachiroq  bo`lishi 
turgan gap. Shu bois ham yosh bolaning beg`ubor nigohi oddiygina tol chiviqdan 
chopqir  duldul  ot,  oyoq  botmas  ko`lmakdan  bepoyon  ummon  yaratadi  va  aslida, 
olamshumul kashfiyotlar ham ana shu beg`ubor nigoh mahsulidir. Shu sababli bu 
loflar–yolg`onlar  ham  kitobxonga  zarracha  malol  kelmaydigan,  bolakaylarning 
had-hudud bilmas xayolot olami bilan oshno qiladigan g`aroyib topilmalar sifatida 
Sizni  beixtiyor  ishontiradi,  o`sha  oppoq  qog`ozda  hozirgina  don  yeb  yurgan 
qushchaning oyoq izlarini ko`rasiz. 
         Shunisi  qiziqki,  "Lofchilar-aldoqchilar"ni  o`qib,  Ali  bilan  Valining 
yolg`onlaridan  xafa  bo`lmaysiz,  chunki  ular  yolg`on  aytib  birovni  aldamaydilar, 
balki xayollariga kelgan loflarni bir-birlariga aytish bilan go`yoki kim zo`rroq lof 
aytishga  bahslashadilar.  Ularning  loflari  beg`ubor,  bu  loflarning  yolg`onligini 
ularning  o`zi  ham  bilib  turadi,  faqat  mana  shu  kim    o`zarga  aytilgan  loflardan 
bolakaylar o`zlaricha zavq topadilar. 
         "Qish  tongida"  she’ri  tabiiy  manzara  talqiniga  bag`ishlangani  bilan  diqqatga 
loyiq: 
Erta tursam hovuzda 
Birov oyna solibdi. 
Ko`m-ko`k, tiniq, zilol suv 
Eng ostida qolibdi. 
Oynani solgan usta 
Unutgan-ov, hoynahoy. 
Suv olishga ozgina 
Qoldirmabdi ochiq joy. 
       Bola  tasavvuri,  tafakkuri  aynan  shunday  fikrlashga  moyil.  Zotan,  she’r  jonli 
tasvir  asosida  yaratilgan.  Shoirning  "Qo`pollik"  she’rida  esa  kichkintoy 
bolakaylarning  uchqur  xayoli,  qahramonlik  ko`rsatishga  moyil  tabiati  ochib 
beriladi.  Ya’ni,  qo`pollik  qilib,  akasidan  "–  Bor,  ko`zimga  ko`rinma,  hech 
keraging  yo`q",–  degan  do`qni  eshitgan  ukaning  ginalari,  shu  bilan  birga, 
akasining o`z yoniga kelishi uchun hatto: 
Balki sharga osilib, 
Uchaman oyga. 
Balki minib 
 G`irko`kni 
Jangga kiraman. 
Yog`och qilichim sermab 
Yovni qiraman. 
Dushman bilan solishib 
O`larman oxir. 


278 
 
Nima qila olardim 
Akamsiz axir. 
Kelib qabrim boshiga 
Akam bosh egar, 
Kechir meni, uka, deb 
Balki yosh to`kar,– 
degan  xayollarga  boradi.  Shu  payt  "Uka!"  deb  akasi  boshiga  kelganda,  xayollari 
har yoqqa sochilib ketadi.  Yosh qahramonning xufton dili charaqlab ochilib ketadi 
va quyidagi qarorga keladi: 
Akam bo`lsa yonimda 
Quvnab ketaman. 
Shunday akam turganda 
O`lib netaman?! 
        Chindan  ham  she’r  voqeaband  sujet  asosiga  qurilgan.  Aka-uka 
munosabatlarida tabiiylik ustuvor. O`zbek oilalarida uka har doim akaga suyanadi. 
Aka  ham  o`z  navbatida  ukani  suyaydi,    ko`nglini  cho`ktirmaslikka  harakat  va 
g`amxo`rlik  qiladi.  Bu  hissiyot  bolalikdan  boshlanishi  esa  yuqoridagi  she’rda 
yorqin aks etgan. 
      Umuman,  H.Imonberdiyev  she’rlarida  fikr  ustuvor,  g`oya  dolzarb,  tasvir 
hayotiy.  Uning  qator  ertak-dostonlarida  esa  bahodirlik,  mardlik  motivlari 
kuylanadiki  bu  Sor  burgutning  o`z  polaponini  uchishga  o`rgatishda  baland 
qoyalardan pastga otib yuborishi orqali yanada yorqinroq aks etadi. 

Download 7,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish