O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Fotosensibillanish.  Ko’pgina  hollarda  fotokimyoviy  reaksiya  borishi 

mumkin bo’lgan nur ta’sirida reaksiya bormaydi. Buning sababi shuki, reaksiyaga  

kirishuvchi  modda  bu  nurni    yuta  olmaydi.  Masalan,  H

2

  molekulasidagi  bog’ni 

uzish  uchun  103,4  kkal/mol  energiya  kifoya  qiladi.  Lekin  shunday  energiya  nur 

berilganda H

2

 reaksiyaga kirishmaydi.  

Fotosensibillanish.  Ko’pgina  hollarda  fotokimyoviy  reaksiya  borishi 

mumkin bo’lgan nur ta’sirida reaksiya bormaydi. Buning sababi shuki, reaksiyaga 

kirishuvchi  modda  bu  nurni  yuta  olmaydi.  Masalan,  H

2

  molekulasidagi  bog’ni 

uzish  uchun  103,4  kkal/mol  energiya  kifoya  qiladi.  Lekin  shunday  energiya  nur 

berilganda H

2

 reaksiyaga kirishmaydi.  

Bunday  hollarda,  reaksiyaga  kirishuvchi  moddaga  shu  nurni  yuta  oladigan 

boshqa biror modda qo’shiladi. Qo’shiladigan bu modda sensibillovchi modda deb 

ataladi.  Qo’shilgan  modda  berilgan  nurni  yutib  hayajonlanadi  va    hayajonlanish 

energiyasini reaksiyaga kirishuvchi moddalarga beradi, natijada ular fotokimyoviy 

reaksiyaga kirishadi. Bu xil fotokimyoviy reaksiyalar sensibillangan fotokimyoviy 

reaksiyalar deb ataladi. Masalan, vodorod molekulasi H

2

 ga simob bug’i qo’shilsa, 

simob bug’I berilgan  nurni yutib hayajonlanadi va hayajonlanish energiyasini (112 

kkal/mol) vodorod molekulasiga  beradi. Bu energiya esa vodorod molekulasidagi 

bog’ni uzishga kifoya qiladi. Shunday qilib, reaksiya quyidagicha boradi:  

Hg+hv=Hg*; Hg*+H

2

=Hg+H+H. 

Hayajonlangan  simob Hg* ning ko’pchilik qismi o’z energiyasini vodorod 

molekulasiga  berishga  ulgura  olmasdan  nur  chiqarib  yana  normal  simobga 

aylanadi.  Naftalin  yordamida  metilyodidning  ajralishi  ham  shu  xildagi 

reaksiyalarga misol bo’la oladi.  

                                        Naf+hv=Naf* 

Naf*+ CH

3

I=CH

3

       +I

2

+CH

3

C

2

H

6

+I

I

2

 

Yuqorida  bayon  etilgan  fotokimyoviy  reaksiya  xillari    sensibillanish  bilan  

borishi mumkin. 

Bu reaksiyalar umumlashtirilgan holda quyidagicha yozsa bo’ladi. 

A*+BC



ABC



A+B+C – sensibillangan fotoliz 

A*+M+X



A

-

+M

+

+X



A+X

-

+M

+

, M ningsensibillangan oksidlanishi 

A*+M+Y



A*+M

-

+Y



A+Y+M

-

, M ning sensibillangan qaytarilishi 

A*+X+Y



A+XY – elektronning sensibillangan  o’tishi. 

---

 

15