O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti pedagogik ta'lim fakulteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
PEDAGOGIK TA'LIM FAKULTETI
BOSHLANG'ICH TA'LIM VA SPORT TARBIYAViY ISH
YO'NALISHI
Matematika o'qitish Metodikasi fanidan
9-1BTUS-19– guruh talabasi

Nasilloyeva Gulmiraning

Ona tili o'qitish metodikasi fanidan
“4-sinf ona tili dararida o'quvchilarni reja tuzishga o'rgatish metodikasi” mavzusidagi


KURS ISHI
Ilmiy rahbar: Qosimova


Buxoro 2022
MAVZU: YUZLIK KONSENTRDA BO’LISH AMALINI O’RGATISHDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH.
REJA:
KIRISH
BOB. Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishni tashkil qilishda interfaol metodlardan foydalanish.
1.1.Ta`lim-tarbiya jarayonida interfaol metodlarni qo‘llash.
1.2.Interfaol ta‘lim metodlarini tasniflash.
BOB YUZLIK KONSENTRDA RAQAMLASH VA BO’LISH AMALINI O’RGATISH.
Yuz ichida raqamlashmetodikasi.
Bo’lish amali ma’nosini ochib bеrish hamda uni bosqichlab kontsеntrlarda bajarilishinio’rgatish.
Yuzlik ”kontsentrida arifmetik amallarni o’rganish “BO’LISH” amali.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Kurs ishi mavzusiningdolzarbligi. Mamlakatimizda boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish umuman maktab matematika kursini o’zlashtirishning dastlabki bosqichi sifatida qaraladi. Shu sababli boshlang’ich sinflarda ishlashda o’rta maktabda matematika o’qitishda ko’zda tutiladigan umumiy masalalarni hisobga olish va bu masalalarni hal etishda boshlang’ich ta’limning ahamiyatini to’g’ri baholash kerak. O’rta maktab matematika dasturiga taalluqli ko’pgina masalalar boshlang’ich sinflardayoq shu darajada mustahkam o’zlashtirilishi kerakki, bunda ular o’quvchilar ongida butun umr saqlanib qolsin, boshqa ular ongida butun umr saqlanib qolsin, boshqa masalalar esa o’qitishning dastlabki bosqichida keyingi sinflarda mufassal qarab chiqishga tayyorgarlik ko’rish maqsadidagina kiritiladi yoki biror malaka va ko’nikmalarni shakllantirish jarayonida fikrlash qobiliyati darajasini oshirish imkoniyatiga ega bo’lish uchun kiritiladi. Maktabning boshlang’ich sinflarida bolalar matematika sohasida dasturda nazarda tutilgan bilimlar, o’quvchilar va ko’nikmalarning ta’limi hajmini ongli ravishda va mustahkam egallab olishlari haqida gap borganda yuqorida aytib o’tilgan mulohazalarni hisobga olish kerak .Zero Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta‘kidlaganlaridek,, Matematika hamma aniq fanlarga asos. Bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo‘lib o‘sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi".Boshlang’ich ta’limning muhim masalalaridanbiri o’quvchilarda ongli va mustahkam hisoblash malakalarini shakillantirish edi va shunday bo’lib qoladi. Matematika kursi o’quvchilar kuchi yetadigan darajada o’quv materialini umumlashtirishni, o’rgatilayotgan matematik faktlar asosida yotuvchi umumiy prinsp va qonuniyatlarni tushunishni, qarab chiqilayotgan xodisalar orasida mavjud bo’lgan bog’lanishlarni tushunishni nazarda tutadi. Bu, asosan, amallarning xossalarini, ular orasidagi mavjud bog’lanishlarni o’rganishga, bolalarda shakllanadigan amaliy o’quv va ko’nikmalarning asosi bo’lgan matematik munosabatlar va bog’lanishlargataalluqlidir.
Kurs ishi mavzusining oʻrganilganlik darajasi. Matematika — kichik yoshimizdan tanishishni boshlaydigan keng ilm. Shu sabab uning birinchi sinfdan dars sifatida o‘qitilishi bejiz emas. Axir umumiy matematik bilimlarsiz zamonaviy dunyoda judayam nochor bo‘lib qolardik. Xuddi ilmlar qirolichasisiz kimyo, fizika, tibbiyot va boshqa ko‘plab fanlar mavjud bo‘lmagani kabi. Keling, matematika to‘g‘risidagi qiziqarli ma'lumotlar bilan tanishamiz.Muhammad Ibn Muso Al- Xorazmiy matematika fani inson hayotida asosiy oʻrin tutishinialohida ta’kidlaydi.
Uning fikricha, kishi hisob ilmini bilishi va oʻz ishiga pishiq boʻlishi kerak. Shunda u oʻz mehnatining natijalarini oʻlchovlar orqali aniqlay olishi mumkin.Muhammad al- Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug‘bek singari ulug‘ ajdodlarimiz tamal toshini qo‘ygan matematika fani ilm- fan va texnikaning zamonaviy tarmoqlari jadal rivojlanishi munosabati bilan hozirgi kunda yanada katta ahamiyat kasb etmoqda. Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari, tibbiyot, biologiya, raqamli iqtisodiyot sohasida va boshqa ko‘plab sohalarda uning roli va ahamiyati katta. O’quvchilarga egallangan bilim, o’quv va malakalarni turli xil sharoitlarda qo’llashga o’rgatishni o’qitishning maxsus masalasi sifatida qarash kerak. Shu bilan birga bilimlarni qo’llanish ham bolalarning o’quv ishlari samaradorligini oshirishning muhim vositalaridanbiridir.
Bolalar mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish masalasi bilan ularda to’g’ri, aniq, qisqa matematik hutqni o’stirish masalasi uzviy ravishda bog’langandir. Bu boshlang’ich ta’limning muhim vazifalaridanbiridir.
Matematika bilan shug’ullanish faqat xotira va tafakkurni shakillantirib qolmay, balki, bolalarning mehnat tarbiyasi maktabi ham bo’ladi. U mehnat qilishga odat qilishi va mehnatga ehtiyojni tarbiyalash bo’yicha doimiy sistemali ishlash uchun material beradi, tafakkur intizomli va mehnatni aniq tashkil netishni, fikrning bir joyga to’planishinianiqlikni talab qiladi.
Bu sohada o’qituvchidan juda ko’p narsa talab qilinadi. O’qituvchi o’quvchilarning ishini ularning o’quv faoliyatini har birini qoniqtiradigan qilib yo’naltirib, pedagogik taktga ega bo’lishi va mezonini sezishi kerak. Buning uchun dastavval bolalarda uzviy ravishda mustaqilliknio’stirish, o’qitish jarayonidaularningmustaqilishlarigabo’lgantalabniasta-sekin orttiraborishzarur,bundatavsiyaetiladigansavolvamasalalarbolalardan ma’lum kuchlanishni talab qilsa- da, unga kuchi yetadigan darajada bo’lishi kerak. Sanab o’tilgan hamma masalalarni yechish mazmuni samaralitanlanganda,unibayonqilisho’ylangansistemadabo’lgandava o’qitishning tegishli usul va shakillarni xamda o’qitish vositalarini bilib tanlab olganda amalgaoshiriladi.
Kurs ishining maqsadi: Yuzlik konsentrda bo’lish amalini o’rgatishda interfaol metodlardan foydalanishni bilish va samaradorligini oshirish.
Kurs ishining vazifalari:
ta‘lim- tarbiya jarayonlarida interfaol metodlarniurgatish
yuzlikkonsertidao‘quvchilargabo‘lishamalini tushuntirish.
yuzi ichida raqamlash metodikasinioʻrgatish
Kurs ishining predmeti: yuzlik konsentrda misollar yechishni o’rgatish boshlang’ich sinf o‘quvchilariga matematik ta‘lim berishning usul, shakl, vosita va metodlari.
Kurs ishi mavzusining obyekti:boshlang‘ich sinf oʻquvchilarining ta’lim- tarbiya jarayonida matematik ta‘lim.
Kurs ishi mavzusining ilmiy- amaliy ahamiyati: o‘quvchilarga matematika haqida xususan interfaol metodlar haqida ma'lumot berish. Hamda bo‘lish haqidagi qarashlarni shakllantirish. Bo‘lishning umumiy qoidalarini o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish.
Kurs ishining tuzilishi:Mazkur kurs ishi 2 bob,5 fasl,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar majmuasidan iborat.
I-BOB.Boshlang`ichsinflardamatematikao`qitishnitashkilqilishda interfaol metodlardanfoydalanish.
1.1.Ta`lim- tarbiya jarayonida interfaol metodlarni qo‘llash.
Boshlang’ich ta’lim jarayoni juda murakkab jarayondir, chunki bola o’yinfaoliyatidanta’limfaoliyatigako’chadi.Bolaningo’yinfaoliyatibilan ta’lim faoliyati o’rtasidagi uzluksizlikni ta’minlash boshlang’ich sinf o’qituvchisidan katta mas’uliyatni, bilim va pedagogik mahoratni talab qiladi. Bolalarning o’yin faoliyatidan ta’lim faoliyatiga o’tishda, uning bu holatga moslashuvida, ta’limning dastlabki kunlaridan boshlab matematika darslarida va darsdan tashqari mashg’ulotlarda mustashil ishlarni tashkillashtirish katta ahamiyatga ega.Darslarda esa interfaol metodlarjudazarur.Bundaymetodlarbolalarnio’shamavzugajudako’p qiziqtiradi va mavzuni osongina tushinib olishiga imkon beradi.Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta‘lim- tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llashborasidakattatajribaasoslarinitashkiletuvchimetodlarinterfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda.Interfaol ta‘lim metodlari hozirda eng ko‘p tarqalgan va barcha turdagi ta‘lim muassasalarida keng qo‘llanayotgan metodlardan hisoblanadi.Shu bilan birga, interfaol ta‘lim metodlarining turlari ko‘p bo‘lib, ta‘lim- tarbiya jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud.Amaliyotdaulardanmuayyanmaqsadlaruchunmoslariniajratib tegishlicha qo‘llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta‘lim metodlarini ma‘lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to‘g‘ri tanlash muammosini keltirib chiqargan. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta‘limberuvchitomonidanta‘limoluvchilarningqiziqishiniorttirib,ularning ta‘limjarayonidafaolligimuttasilrag‘batlantiribturilishi,o‘quvmaterialini kichik-kichikbo‘laklargabo‘lib,ularningmazmuniniochishdaaqliyhujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs- munozara, muammoli vaziyat, yo‘naltiruvchimatn,loyiha,rollio‘yinlarkabimetodlarniqo‘llashvata‘lim oluvchilarniamaliymashqlarnimustaqilbajarishgaundashtalabetiladi.
Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o‘zaro muloqotda, o‘zaro bahs- munozarada fikrlash asnosida, hamjixdtlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o‘quvchi- talabani mustaqil fikrlashga o‘rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi.O‘qitishning interfaol usullarini tanlashda ta‘lim maqsadi, ta‘lim oluvchilarning soni va imkoniyatlari, o‘quv muassasasining o‘quv- moddiy sharoiti, ta‘limning davomiyligi, o‘qituvchining pedagogik mahorati va boshqalar e‘tiborga olinadi.Interfaol metodlar deganda – ta‟lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta‟lim jarayonining markazida ta‟lim oluvchi bo‟lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo‘llanilganda ta‘lim beruvchi ta‘lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta‘lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta‘lim oluvchi markazda bo‘lgan yondashuvning - foydali jihatlari quyidagilarda namoyonbo‘ladi:
ta‘lim samarasi yuqoriroqbo‘lgan o‘qish-o‘rganish;
ta‘lim oluvchining yuqori darajadarag‘batlantirilishi;
ilgariorttirilganbilimlarninghame‘tiborgaolinishi;
ta‘limjarayonita‘limoluvchiningmaqsadvaextiyojlariga muvofiqlashtirilishi;
Shunday qilib, fanlarni o‘qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o‘ziga xos xususiyatga ega. Ta‘lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o‘rganish va amalda qo‘llash o‘quvchi- talabalarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to‘g‘ri echimini topishlariga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. O‘quvchi- talabalarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o‘quvchi- talabalarning bilim, ko‘nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. Darslarni interfaol metodlarda tashkil etishning afzalliklari.
O‘qitishmazmuniniyaxshio‘zlashtirishgaolibkeladi.
O‘z vaqtida o‘quvchi - o‘qituvchi - o‘quvchilar orasida ta`limiy aloqalar o‘rnatiladi.
O‘qitish usullari ta`lim jarayonida turli xil ko‘rinishlarda kechadi (yakka, juft, guruh, kattaguruh).
O‘quv jarayoni o‘qish extiyojini qondirish bilan yuqori motivatsiyaga ega bo‘ladi.
O‘zaro axborot berish , olish, qayta ishlash orqali o‘quv materiali yaxshi esdaqoladi.
O‘quv jarayonida o‘quvchining o‘zi o‘ziga baho berishi, tanqidiy qarashi rivojlanadi.O‘quvchi uchun dars qiziqarli o‘qitilayotgan predmet mazmuniga aylanadi. O‘qish jarayoniga ijodiy yondashuv, ijobiy fikr namoyon bo‘ladi.Har bir o‘quvchining o‘zi mustaqil fikr yurita olishiga, izlanishga, mushohada qilishga olib keladi.Interfaol usulda o‘tilgan darslarda o‘quvchi faqat ta`lim mazmunini o‘zlashtiribgina qolmay, balki o‘zining tanqidiy va mantiqiy fikrlarini ham rivojlantiradi. Xulosa shuki, bunday sharoitda o‘qituvchi yuksak rivojlangan fikrlash qobiliyatiga, muammolar bo‘yicha chuqur mushohoda yuritishga, muammolarni o‘z vaqtida echa oladigan qobiliyatga ega bo‘lishi kerak. Interfaol metodlarda darsni tashkil etishda o‘quvchi shaxsini rivojlantirish o‘zi – o‘ziga zamin yaratishdan boshlanishi kerak. Ya`ni o‘quvchining: O‘zi mustaqil mutoala qilishi, o‘qishi asosida bilim olishi;
O‘zini-o‘zianglabetishga,anglabtarbiyatopishga;O‘zkuchiva imkoniyatlariga ishonch bilanqarashga;
O‘quv mehnatiga mas`uliyat xissi bilanqarashga;
O‘z faoliyatini mustaqil tashkil eta olishi, har bir daqiqani g‘animat bilishga;
O‘quv mehnatiga o‘zida hoxish, istak uyg‘otaolishga;
Har qanday vaziyatda faollik ko‘rsataolishga;
Ayniqsa, hozirgi tezkor axborot manbalaridan unumli foydalana olishni asosiy va bosh maqsad qilib olishga o‘rganmog‘i zarur.Shuning uchun ham hozirgi kunda o‘quvchining o‘zini – o‘zi rivojlantirish texnologiyasini yaratish pedagogika, didaktika fani oldida echimini kutayotgan dolzarb muammolardandir.
Keyingi vaqtlarda o‘qituvchilar orasida shaxsga qaratilgan ta`lim nima?Interfaolmetoddao‘qitishnimauchunzarur?Uningqandayturlari mavjud? Tarkibiy tuzilishi qanday? Uni ta`lim jarayoniga qanday olib kiriladi? Uning avvalgi usullardan farqi nimada? degan savollar uchraydi.Busavollargaaniqjavobtopishuchunshukunlardaumumta`lim maktablarimizdaolibborilayotganan`anaviydarslarniyanabirmarotaba tahliletishjoizdir.An`anaviyusul17asrdaChexpedagogolimiYanAmos Komenskiytomonidantaklifetilgan.Uo‘qitishningyagonaklassiktizimini ishlab chiqib, uni sinf – dars sistemasi deb yuritadi. Keyinchalik bu sistema pedagogikada keng tarqalgan. An`anaviy maktab sinf dars sistemasiquyidagichao‘zigaxosan`analargaega:taxminanbirxilyoki yaqin yoshli, tayyorgarlik darajasi yaqin bolalar sinfni tashkil etadi.Sinf yagonareja,dastur,darslik,darsjadvaliasosidaishlaydi.
Interfaol usullardagi darslar o‘quvchini ijodiy fikrlashga, olingan axborotlarni o‘zaro faollikda hal etishga, o‘z fikrini erkin bayon etishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar echimini topishga, hamkorlik, hamjixatlikdaishyuritishga,fikrnimantiqanyozmaravishdabayonetishga chorlaydi.Interfaol metodlarda ish yuritish, an`anaviy usullardan voz kechishdeganiemas.Balkita`limmazmuninio‘zarofaollikdahaletaolish demakdir.
Hozirgi vaqtda ta‘lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy metodlari keng qo‘llanilmoqda. O‘qitishning zamonaviy metodlarini qo‘llash o‘qitish jarayonidayuqorisamaradorlikkaerishishgaolibkeladi.Bumetodlarnihar birdarsningdidaktikvazifasidankelibchiqibtanlashmaqsadgamuvofiq. An‘anaviydarsshaklinisaqlabqolganholdaunita‘limoluvchilarfaoliyatini faollashtiradiganturli-tumanmetodlarbilanboyitishta‘limoluvchilarning o‘zlashtirish darajasi o‘sishiga olibkeladi.
Interfaol ta’lim metodlarinitasniflash.
Interfaol metodlar – shunday metodlarki, u o’quvchilarning o’zaro muloqot va o’zaro ta`siridagi dars jarayonini amalga oshiruvchi usuldir. “Interaktiv” so’zi ingliz tilidan olingan “Interakt”, ya`ni “Inter” – o’zaro, “akt” – harakat, ta`sir, faollik ma`nolarini beradi. Interfaol usullardagi darslar o’quvchini ijodiy fikrlashga, olingan axborotlarni o’zaro faollikda hal etishga, o’z fikrini erkin bayon etishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar echimini topishga, hamkorlik, hamjixatlikda ish yuritishga, fikrni mantiqan yozma ravishda bayon etishga chorlaydi. Interfaol metodlarda ish yuritish, an`anaviy usullardan voz kechish degani emas. Balki ta`lim mazmunini o’zaro faollikda hal eta olishdemakdir.
Hozirdayangimetodlarniyokiinnovatsiyalarnita`limjarayonigatatbiq etish haqida gap borganda interfaol usullarining o’quv jarayoniga qo’llanilishitushuniladi.Interfaollikbuo’zaroikkikishifaolligi,ya`nio’quv
– biluv jarayoni o’zaro suhbat tariqasida dialog shaklida (kompyuter aloqasi)yokio’quvchi–o’qituvchiningo’zaromuloqotiasosidakechadi.
Interfaollik–o’zarofaollik,harakat,ta`sirchanlik,uo’quvchivao’qituvchi muloqotlarida sodirbo’ladi.
Interfaolusulningboshmaqsadio’quvjarayoniuchunengqulayvaziyat yaratishorqalio’quvchiningfaol,erkinfikryuritishigamuhityaratishdir.U o’zining intelektual salohiyatini, imkoniyatlarini namoyon etadi, va o’quv sifativasamaradorliginioshiradi.Interfaollikasosidao’tgandarsnitashkil etish shunday kechadiki, bu jarayonda birorta ham o’quvchi chetda qolmaydi, ya`ni ular ko’rgan, bilgan, o’ylagan fikrlarini ochiq – oydin bildirish imkoniyatiga ega bo’ladilar. O’quvchilarning har bir bildirgan fikrlari,uto’g’riyokinoto’g’ribo’lishidanqat`iynazar,tanqidqilinmaydi.
O’quvchilar hamkorlik, hamijodkorlikda ishlashda mavzu mazmunini bilish va o’zlashtirishda o’zlarining shaxsiy xissalarini qo’shish imkoniyatiga ega bo’ladilar. O’zaro bilimlar, g’oyalar, fikrlarni almashish jarayoni sodir bo’ladi. Bunday holatlar o’zaro samimiylikni ta`minlaydi, yangi bilimlarni olish, o’zlashtirishga havas ortadi. Dars jarayonida bir – birlarini qo’llab – quvvatlash, o’zaro samimiy, do’stona munosabatlar vujudga keladi. Bu muhitni yaratilishi juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega.Dialog asosida kechgan jarayonlarda o’quvchi tanqidiy fikrlashga, murakkab masalalarni ham tahlil asosda echimini topishga, shunga yarasha axborotni izlash, ayrim alternativ fikrlarni o’zaro muzokaralarda erkin bayon qilishga o’rganadi va shunday ko’nikmalar shakllanib boradi. Interfaol darslarni tashkil etishda o’quv jarayonida yakka tartibda, juft bo’lib ishlash, guruhlarda ishlash, izlanishga asoslangan loyihalar, rolli o’yinlar, hujjat bilan ishlash, axborot manbalari bilan ishlash, ijodiy ishlashlardan foydalanish mumkin.Yuqorida aytilganlardan interfaol ta‘lim metodlarini tegishlicha tahlil qilish va shu asosda ularni tasniflash zarurati ma‘lum bo‘ladi. Quyida ushbu masala yuzasidan umumiy mulohazalarni keltiramiz.Bu metodlarni tasniflashda ularni interfaol metodlar, interfaol ta‘lim strategiyalari, interfaol grafik organayzerlarga ajratishmumkin.
Hozirgikundaengommaviyinterfaolta‘limmetodlariquyidagilarsanaladi: Interfaolmetodlar
―Keys- stadi (yoki ―O‘quv keyslari),
―Blist- so‘rov,
―Modellashtirish,
―Ijodiy ish,
Muammoli ta‘lim va boshqalar Interfaol ta‘limstrategiyalari.
―Aqliy hujum,
―Bumerang,
―Galereya,
―Zig- zag,
―Zinama- zina,
―Muzyorar,
―Rotastiya,
―Yumaloqlangan qor va k.
Interfaol ta‘lim metodlari tarkibidan interfaol ta‘lim strategiyalarini ajratishda guruh ishini tashkil qilishga yondashuv ma‘lum ma‘noda strategikyondashuvga qiyoslanishiga asoslaniladi. Aslida bu strategiyalar ham ko‘proq jihatdan interfaol ta‘lim metodlariga tegishli bo‘lib, ularning orasida boshqa farqlaryo‘q.
Interfaol usullar nimalarni o’z ichiga oladi? Hozirgi kunda mamlakatimizmetodistlari,trenerlari,amaliyotchio’qituvchilariturlishakl formalartaklifetmoqdavaamaliyotdaqo’llamoqda.Ulardan:
Juftlikdaishlash;
Karusel;
Kichik guruhlardaishlash;
Akvarium;
Tugallanmagangaplar;
Aqliyhujum;
Brounharakati;
Daraxtechimi;
O’z nomimdanso’zlayman;
Rollio’yinlar;
Pressmetod;
O’z pozitsiyasiniegallash;
Munozara;
Debatlar;
Katta davra vaboshqalar.
Interfaol grafik organayzerlar: ―Baliq skeleti , ―BBB , ―Konsteptual jadval,
―Venn diagrammasi , ―T- jadval , ―Insert , ―Klaster , ―Nima uchun?,
―Qanday? va b.
Interfaol grafik organayzerlarni ajratishda bunday mashg‘ulotlarda asosiy fikrlar turli grafik shakllarda yozma ko‘rinishda ifodalanishiga asoslaniladi. Aslida bu grafik organayzerlar bilan ishlash ham ko‘proq jihatdan interfaol ta‘lim metodlariga tegishli bo‘lib, ularning orasida boshqa farqlar yo‘q.
Interfaol ta‘lim metodlarini ko‘pincha turli shakllardagi o‘quv mashg‘ulotlari texnologiyalari bilan bir vaqtda qo‘llanmokda. Bu metodlarni qo‘llash mashg‘ulot ishtirokchilarining faolliklarini oshirib, ta‘limsamaradorliginiyaxshilashgaxizmatqiladi.Shumunosabatbilan yuqoridagitasnifbo‘yichahozirgiayriminterfaolta‘limmetodlarining turlishakllardagi o‘quv mashg‘ulotlari texnologiyalari bilan qo‘llash uchun qulay.Bujadvaldagiayriminterfaolta‘limmetodlariningturlishakllardagi o‘quv mashg‘ulotlari texnologiyalari bilan qo‘llash uchun qulayligi bir muncha shartli va aslida muayyan o‘quv mashg‘ulotlari texnologiyalari bilanboshqayanako‘pinterfaolmetodlarnianiqmaqsadlaryo‘lidaqo‘llash mumkin ekanligini alohida ta‘kidlashzarur.
Boshlang‘ich maktabda matematika ta‘limi ta‘limi o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirishga, o‘z fikrlarini mustaqil bayon qila olish, egallagan bilimlarini ijtimoiy faoliyatlariga qo‘llash hamda ta‘limning ikkinchi bosqichida o‘qishni davomettirishuchunmatematiktayyorgarliknita‘minlashgaxizmatqiladi. Matematika bolalarda tafakkur, diqqat, xotira, ijodiy tafakkur etish va kuzatuvchanlikni rivojlantirishga xizmat qiladi. Shuningdek, matematika o‘quvchiningmantiqiyfikrlashmalakalarinioshirishi,uningo‘zfikrinianiq, to‘g‘ri va tushunarli bayon etishi uchun zamin hozirlaydi. O‘qituvchining vazifasi – bolaga matematikani o‘qitishda bu imkoniyatlardan samarali foydalanaolishdir.Darsdao‘quvchilarfaolliginioshiruvchivositalardanbiri
–interfaol metodlardir. Bu uslublar maktab pedagogikasi uchun yangilik emas. Ulardan ilgari ham foydalanib kelingan.
Yuqoridagiturlishakl–formalardanfoydalanishda,o’quvchilarnishu jarayondaishlashgatayyorlab,ularniko’nikmavamalakalargaegabo’lgan hollarda qo’llanilsa, kutilgan natijalarni olish mumkin.Interfaol metod sinfdao‘tiladiganmavzularyuzasidanmuammolivaziyatlarnimuhokama qilishda
―Aqliy hujum,
―Adashgan zanjirlar,
―Savol bering,
―Insert, BBB,
―Bahs – munozara,
―Muammoli savollar,
―Kichik guruhlarda ishlash,
―Burchaklar metodi,
―Kubiklar metodlari asosida bahs, munozara orqali ularni yechimini topishdayaqindanyordamberadi.“Aqliyhujum”texnologiyasiniqo‘llash birmuammonihalqilishyo‘lidanturlichavailojiborichako‘proqtaklif,fikr
– mulohazalarni yig‘ishdan iborat.
Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng ma‘qulini tanlab olinadi. Bu metodni qo‘llashda eng nozik tomoni hamma takliflarni ―Eslab qolishdir. Shuning uchun ularni yozib borishkerakbo‘ladi.O‘qituvchiularnishartlibelgilarvaqisqartirishlarbilan doskayokivatmanqog‘ozgayozibboradi.Masalan:3–sinfdamavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflarni yig‘ish mumkin.
―Quyidagi shaklda nechta to‘rt burchak bor? Bunda takliflar to‘rtburchaklarsoninisanashusuligaoidbo‘lib,ularningsoninito‘g‘ridan– to‘g‘ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 katakdan tuzilgan to‘rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin. Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig‘iladi. Masalan: 1 dan 20 gacha bo‘lgan barcha natural sonlar yig‘indisini topish yo‘li so‘raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ularning bir nechtasi bo‘yicha yig‘indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulni taklif qilgan guruhyokijuftliktaqdirlanadi.Darsdaberilganmasala,misolvatopshiriqni juft bo‘lib hal qilishi ham o‘quvchilarni o‘zaro fikr almashishga, bir – birini to‘ldirishi,kerakbo‘lsabir–birigao‘rgatishgao‘rgatadi.Bundayusulni
―Juftlikdaishlashdebataladi.O‘qituvchio‘quvchilarmustaqilhalqilishi mumkinbo‘lganistalganvazifanijuftlikdatopshiradi.Bundaytopshiriqni ijodiyharekterdabo‘lishimaqsadgamuvofiqroqdir.“Adashganzanjirlar” usuli boshlang‘ich sinflarda biror bir ketma – ketlikni tiklash uchun qo‘llanadi. Bunda o‘qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid ketma
ketlikni alohida – alohida va tartibsiz qo‘yadi. O‘quvchilar tartibsiz joylashgan so‘zlarga mantiqiy bog‘langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4- 6 kishilik guruhda qo‘llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin
MatematikadarslaridaKlastervaCharxpalakmetodlarining qo‘llanilishini tavsiya etiladi.
”Klaster” metodi:
Fikrlarningtarmoqlanishi–bumetodo’quvchilarnibiron-birmavzuni chuqur o’rganishlariga yordam berib, o’quvchilarni mavzuga taalluqli tushunchayokianiqfikrnierkinvaochiqravishdaketma-ketlikbilanuzviy bog’langanholdatarmoqlashgao’rgatadi.Bumetodbirormavzunichuqur o’rganishdanavvalo’quvchilarningfikrlashfaoliyatinijadallashtirishamda kengaytirish uchun xizmat qilishimumkin.
“CHARXPALAK” interfaol metodi
O’quvchilar guruhlarga bo’linib, ularga topshiriqlar yozilgan varaqatarqatiladi. Ushbu metod orqali o‘quvchilarni o‘tilgan mavzularni yodga olish, mantiqan fikrlab, berilgan savollarga mustaqil ravishda to‘g‘ri javob berish va o‘zini- o‘zi baholashga o‘rgatadi hamda qisqa vaqt ichida o‘qituvchi tomonidan barcha o‘quvchilarni egallagan bilimlarini baholashga qaratiladi. Ushbu metodni qo‘llash jarayonida o‘quvchilar o‘z fikrlarini mustaqil bayon etishga, guruh bo‘lib ishashga, boshqalar fikrini hurmat qilishga o‘rganadilar. “Charxpalak interfaol usulida matematika darslarini qiziqarli tashkil etishimiz mumkin.O‘quvchilar jadval asosidagi so‘zlar, shakllarni tegishlisinibelgilaydilar.
II- BOBYUZLIKKONSENTRDARAQAMLASHVABO’LISHAMALINI O’RGATISH.
Yuz ichida raqamlashmetodikasi
Yuz ichida sonlarni raqamlashni o‘rganishda o’quvchilar yangi sanoq birligi o’nlik va o’nlik sanok sistemasining muhim tushunchasi - xona tushunchasi bilan tanishadilar. Ikki xonali sonlarning hosil bo’lish prinsiplarini nomi va yozuvini, sonlarni og’zaki va yozma raqamlash o’zlashtirishning asosidir. Yuz ichidagi sonlarni raqamlashni o’rganishda o’ qituvchining vazifasi bolalarga predmetlarni bittalab, gruppalab sanashgna o’rgatish, yuz ichidagi sonlarni o’qish va yozishga o’rgatish, bolalarga o’ngdan chapga hisoblaganda birliklar ( 1 xona birliklari), o’ nliklar (2 xona birliklari) qaysi o’ringa yozilishini aniqlash, u yo bu xona birliklari yo’qligini qanday belgilashni ko’ rsatish, birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo‘shiluvchilarning yig’indisi, bir va ikki xonali sonlar kabi tushunchalar va terminlarni o’quvchilar o’zlashtirib olishlariga erishishdan iborat. Raqamlashni o’rganishda ikki boskich ajratiladi: 11- 20 sonlarni va 21- 100 gacha bo‘lgan sonlari raqamlash. 20 gacha bo‘lgan(11
20) ikki xonali sonlarni va 20 dan (21- 100) katta bo‘lgan ikki xonali sonlarni raqamlash bir- biriga o’xshash, bu sonlarni og’zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarni o‘ntalab guruhlashga va sonlarni yozishda raqamlarning o’rin qiymatlari prinsipiga asoslanadi. SHu sababli ikkinchi o‘nlik sonlarning o’nli tarkibini o‘zlashtirish va bu sonlarni yoza olish ishi yuzichidasonlarnio’zlashtirishgatayyorgarlikbosqichibo‘libxizmatqiladi.
Raqamlashni o’ rganishda ikkinchi o’nlikni ajratish sonlarning o’ nli tarkibini va raqamlarning o‘rin qiymati prinsipini yaxshi o‘zlashtirishga imkon beradi. 20 ichida so‘ngra 100 ichida sonlar bilan tanishtirish ushbu reja asosida amalga oshiriladi. Oldin
tayyorgarlik;
og’zaki;
yozma raqamlasho‘rgatiladi.
Ikkinchi sinfda 100 ichida nomerlash bilan o‘quvchilar tanishganlaridan keyin nyangi sanoq birligi yuzlik bilan tanishadilar, bu yerda ular o‘nta birlik
yangisanoqbirligio‘nlikni,o‘ntao‘nlikesayangisanoqbirligi–yuzlikni hosil qiladi, - degan o‘nli sanoq sismavzusi to‘g‘risida boshlang‘ich ma‘lumotlarga ega bo‘ladilar. Shuningdek, 3- 4 sinflarda yangi sanoq birliklari – minglik va million bilan tanishib, bu konsentrlarda og‘zaki va yozma nomerlashni o‘zlashtiriboladilar.
Bolalalar ko‘ring, yuz soni qanday yoziladi. Bu yerda hammasibo‘lib, nechta raqam bor? ( uch) qanday sonlar (1,0,0). Bu yerda o‘nta o‘nlik bor (qo‘li bilan ko‘rsatadi), shuning uchun ham sonda 10 va o‘ng tomonda nol qo‘shib yozilgan. So‘ngra bolalar stollariga qo‘yib chiqqan 10 ta bog‘lam cho‘plar (gugurt cho‘plari) qarab chiqiladi, o‘nta o‘ntalik bitta yuzlikni hosil qilishi yana takrorlanadi (yozish mumkin: 1 yuzlik = 10 ta o‘nl.) Chaproqda 9 ta bog‘lam qo‘yiladi (Bolalar: 9 ta bog‘lam, 9 ta o‘nl.- bu 90 soni), oxirgi bog‘lam yechiladi va bolalar bittalab sanaydilar: 91,92…99,100 (doskada birinchi yozuv tagiga 1 yuzlik= 100 birlik deb yoziladi). Uchinchi satrda o‘rtaroqda o‘qituvchi 100 sonini ( kaligrafik to‘g‘ri qilib) yozadi va 100 soni yozuvda nollar alohida birlar va alohida o‘nlar yo‘qligini, 1 raqami esa sonda 1 ta yuzlik borligini ko‘rsatadi. O‘nliklar va birliklardan iborat ikki xonali sonlarning xosil bo‘lishini o‘ntaliklar bog‘lamlari va alohida birliklardan foydalanib ko‘rsatish mumkin. Nechta bog‘lamlar- o‘ntaliklar bor? (3) Ular qanday sonni hosil qiladi? (30.) Alohida birliklar nechta (6.) 3 ta o‘ntalik va 6 ta alohida birlik qanday sonni hosil qiladi? (36.) Teskari masalani qo‘shishi mumkin: masalan, 18 va 81, 27 va 72 sonlari nechta bog‘lamlar- o‘ntaliklar va alohida birliklardan tuzilgan va h.k. Bog‘lamalar – o‘ntaliklar va alohida birliklar bilan bunday amaliy ishlar har qanday ikki xonali sonni o‘nliklar va birliklar yig‘indisi (61= 60+1 va h. k) ko‘rinishda tasvirlash kabi muhim amalni egallash uchun asos bo‘ladi. Bu amalni erkin bajara olish o‘quvchi sonlar ustida arifmetikamallarnbajarishnio‘rganishda
boshlang‘ich nuqta bo‘lib xizmatqiladi.
Bu bosqichda bolalar bir xonali va ikki xonali sonlar bilan tanishadilar, ikkita raqam bilan yozilgan har qanday son (40, 32, 75, 81) – ikki xonali, uncha raqam yordamida yozilgan 100 soni- uch xonali son ekanini bilib oladilar. Quyidagi mashqlarni bajarish bir xonali va ikki xonali sonlarning farqini yaxshi bilib olishga xizmat qiladi.
Mashq.Sonlar qatoridan dastlab bir xonali so‘ngra ikki xonali sonlarni yozib chiqing: 2, 13, 8, 17, 15, 6, 11, 10;
4 ta istalgan bir xonali son yozing va qaysi sonni 10 ga ortiring; qanday sonlar hosil bo‘ldi? Ularni qanday atash mumkin?
Mashq.1 va 2, 7 va 3, 9 va 4 raqamlar yordamida dastlab birxonali, so‘ngra ikki xonali sonlarni yozing.
Mashq. Faqat bitta 7 raqamidan foydalanib, bir xonali va ikki xonali osn yozing (7, 77).
Bunday mashqlarni bajarishni sonlarning o‘nli tarkibini aniqlash va ularning natural qatoridagi o‘rnini aniqlash bilan qo‘shib olib boorish foydalidir.Shubilanbirqatordakeyingimasalalarniqarashgayo‘naltirilgan maxsus mashqlar ham kiritiladi, ularni yozma ravishda bajarish sonlarni yozishningpozitsionprinsipio‘quvchilarniqo‘llashgaxizmatqiladi.
Masalan: Misollarni yeching: 10+7, 16- 6, □+5=15, □+10=17;
2. Sonlar qatorida yozilmagan sonlarning o‘zini yozing: 40, □, □, 43, □, □, 46, □, 48,
3.30, 32, 34, 36, 38 sonlarni yozing har bir son tagiga sanoqda undankeyin
keladigansonniyozng,sonlarnijuft-juftqilibtaqqoslang(30va31,32va 33 vah.k);
Quyidagi sonlarni o‘sib boorish tartibida yozing: 8, 18, 12, 14, 20, 16,10,
Bir xonali sonlarning ostida bitta chiziqcha, ikki xonali sonlarning ostiga ikkita chiziqchachizing.
Yuz ichida sonlarni nomerlash ustida ishlash natijasida o‘quvchilar 1- 100 ichida narsalarni sanashni sonlarni o‘qish va yozishni, bir xonali va ikki xonali sonlarni taqqoslashni o‘rganishlari kerak.

2.2 Bo’lish amali ma’nosini ochib bеrish hamda uni bosqichlab kontsеntrlarda bajarilishini o’rgatish.

Yuzichidabo’lishIIsinfdao’rgatiladi,ammourgatishgatayyorgarlikishlari birinchi sinfdayok 10 va 100 ichida nomerlashni, kushish va ayirishni urgatishdan boshlanadi. Dasturda nazarda tutilgan tayyorgarlik ishning moxiyatixarxiltopshiriklarnikursatmalilikasosidabajarishdaniborat.
Masalan: 3 marta 2 tadan doira kuying. Nechta doira kuyidingiz? 2 marta 4 tadan kvadrat chizing. Nechta kvadrat chizdingiz?
Yig'indinisongabo'lishqoidasinio'rganishdabolalaramaliymashqlardan foydalanishadi: geometrik shakl qutilarga, mevalarni likopchalarga, sabzavotlarnitaqsimchalargaqo'yishadivahokazo.Masalan,o'qituvchi40 tayashilva60taqizilkvadratni2tapaketgasolishnitaklifqiladi.Bolalar, oldinrangigae'tiborberibyashilkvadratlarni,so'ngraesaqizilkvadratlarni solishadi (yoki aksincha). Bu holda bolalar har qaysi qo'shiluvchini 2 ta tengqismgabo'lishadi:(40+60):2==40:2+60:2=20+30= 50.
Yig'indinisongabo'lishningbirusulishundayo'zlashtiriladi.Ikkinchiusul bilantanishtirishuchun,bukvadratlarni(40tayashilva60taqizil)alohida konvertgasolib,konvertlarqayerdaturganiniaytib,ikkitaqutigatengqilib joylashtirishni topshirish kerak. Bu holda chaqilgan o'quvchi kvadrat rangigae'tiborberaolmaydi,chunkiuqutidankvadratlarnitavakkaliga oladi va ikkita qutiga taqsimlaydi. Bu yerda endi o'quvchi ikki son yig'indisini 2 ta teng qismga bo'ladi: (40 + 60) : 2 - 100 : 2 = 50. Shunday misollardan yetarlicha sondagisi ko'rilganidan va ularning doskada yozilishlaridan keyin, o'quvchilar o'qituvchi boshchiligida ushbu xulosaga kelishadi: ,,Ikki qo'shiluvchining yig'indisini songa bo'lish uchun bu yigindini hisoblash va natijani songa bo'lish mumkin, bu songa har bir qo'shiluvchini bo'lish va chiqqan natijalarni qo'shish mumkin". Shundan keyin bu qoida darslikda berilgan mashqlarni bajarishdaqo'llaniladi.
Jadvaldan tashqari ko'paytirish va bo'lishni o'rganish natijasida o'quvchilar ko'paytma va bo'linmaning taqsimot xossasini va shuningdek, shu xossalarga asoslanilgan hisoblash usullarini egallashlarikerak.
Bo‘lish amalini o‘rganishga tayyorlash maqsadida amaliy mashqlar bajariladi. Masalan: 8 ta doiracha oling va ularni 2 tadan ko‘rib chiqing. Necha marta 2 tadan doira xosil bulishini sanash natijasi orkali topiladi. Ko‘paytirish amalining ma‘nosini o‘rganishda quyidagi masalalardan foydalanish mumkin.
Masalan:Harbirtaqsimchada5tadanolmabor.4tataqsimchadaqancha olmabor?Uybekasixarbiri3kgdankartoshkabulgan3tapaketoldi.U necha kg kartoshka sotiboldi?
Bo‘lish amalini ma‘nosini o‘rganishda oldin mazmuniga kura so‘ngra teng qismlarga bo‘lishga doir masalalar yechishda ochib beriladi. Masalan:
O‘qituvchi 12 ta daftarni o‘quvchilarga 2 tadan ulashdi. Nechta o‘quvchi daftar oldi? Javob: 6 ta o‘quvchi daftaroldi.
2.8 ta sabzi 4 ta quyonga teng bo‘lib berildi. Xar bir kuyonga nechta sabzi berildi. 15 ta sabzi xar bir quyonga 5 tadan berildi. Nechta quyonga sabzi berildi?
3.12 ta koptokni 4 ta tur xaltacha baravardan solishdi. Xar kaysi tur xaltachanechtadankoptoksolishgan?12takoptokni3tadankilibtur xaltalargasolishdi.Nechtaturxaltakerakbuladi?
Bu masalalarni yechishda ko‘rgazmalikdan foydalaniladi. Bu masalalarning javoblarini dastlab sanash orkali topadilar, sungra ukituvchi bu masalalarning yechimini bulish amali bilan yozish mumkinligini ma‘lum kiladi. 12 ni 4 ga bulishni 12:4 shaklda yozilishini va oxirgi masalaning yechimini 12:4= 3 shaklda yozish mumkinligi aytiladi, bunda 12 – buluvchi, 4 – buluvchi, 3 esa bulinma deyilishiaytiladi.
100 ichida sonlarni nomerlashni o‘rganish 10 ichida nomerlashni o‘rganishga o‘xshaydi (tayyorgarlik ishi, og‘zaki nomerlash, yozma nomerlash). Bolalar cho‘plarni o‘nta –o‘nta qilib bog‘lab sanaydilar: bitta o‘ntalik, ikkita o‘ntalik, va hk. Ular ustida turli amallar bajaradilar (o‘ntaliklarni qo‘shadilar, olib qo‘yadilar), boshqa miqdorda o‘ntaliklar hosil qiladilar.Shundan so‘ng yahlit o‘ntaliklarning nomlarini o‘rganishga kirishadilar.Bitta o‘nlik oling. Unda nechta cho‘p bor? (o‘n ta ) ikkita o‘nlik oling. Unda nechta cho‘p bor? ( yigirmata )
―Yuzlik mavzusi kursining eng katta mavzularidan biri. Uni o‘rganish birinchi sinfda boshlanib, ikkiinchi sinfda tugallanadi. Ikki xonali sonlarni nomerlashni va ular ustida arifmetik amallar bajarishni quyidagi sabablarga ko‘ra aloxida qilib ajratilgan.
Mazkur mavzuda quyidagi masalalar o‘rganiladi: 100 ichida sonlarni nomerlash, qo‘shish va ayirish, ko‘paytirish bo‘lish. Arifmetik amallarni o‘rganish bilan uzviy bog‘lanishda sodda va tarkibli masalalarni yechishga o‘rgatiladi.
1.100ichidasоnlarninоmerlashnibilish,sоnninghоsilbo‘lishini,o‘zidan оldingivakeyingisоnlarbilanalоqadоrliginibilish.
Har bir sоnni sоnlar qatоridagio‘rnini.
Sоnlarning o‘rni qiymatlarini bilgan hоlda o‘qiy va yoza оlish. 4.Taqqоslash
Sоnni xоna yig‘inidisi ko‘rinishida yozaоlish
Sоnlarning natural ketma- ketligini bilgan hоlda qo‘shish va ayirishni bajarish.
Uch xоnali sоn va uchinchi xоna birliklari tushunchasinibilish.
8.10,... 20,...30,.....40,... 50,.....60,...70,......80,.... 90,....100 sоnlari оrasini
to‘ldira bilish. Shu asоsda 10- 100 gacha sоnlarni nоmerlab chiqadilar
9.Ishningnavbatdagibоsqichdaikkixоnalisоnlarningo‘nlitartiblariniya`ni ularning birliklardan va o‘nliklardan, birliklardan hоsil bo‘lganini tushuntirishkerak
Bo’lish amalini o’rganishda ham 1- sinfdan tayyorgarlik ishlari olib boriladi. M.: “8 ta doiracha oling va uni 2 tadan qilib qo’ying”
Ko’paytirish va bo’lishning jadval usulining ongli o’zlashtirish uchun asos bo’ladigan nazorat masalalarini qarash. Endi o’quvchilarga bir xil qo’shiluvchilar yig’indisini ko’paytirishga almashtirishga mos bo’lgan misollarni berishkerak.
Masalan, “har qaysi taqsimchada 5 tadan olma bor. 4 ta taqsimchada qancha olma borq Rasmli tasvir bilan 5+5+5+5= 20 misolni yechadilar”. Shunga o’xshash misollar yordamida o’qituvchi bir xil sonlarni qo’shish- ko’paytirish degan yangi amalni berishni aytadi, quyidagi mashqlar bilan qo’shishni ko’paytirishga almashtirish mustahkamlanadi.
Qo’shishni ko’pytirishga almashtiring. 3+3+3+3+3=6+6+6+6=
Natijalarni hisoblang, o’z o’rnida qo’shishni ko’paytirishga almashtiring. 8+8+8+7=9+9+6=
Ko’paytirishni qo’shishga almashtiring. 4*2=5*3= Ifodalarni taqqoslang va >,< yoki = belgilarni qo’ying. 4+4+4+4…4*3,9*6…9+9+9+9+9,7*4…7+7+7+7+7
Namuna bo’yicha natijalarni hisoblang. 5*7=35,5*8=8*3=24,8*4=
Bo’lishning aniq ma’nosi bo’lishga doir masalalar yechishda, so’ngra teng qismlarga doir masalalar yechishda ochib beriladi. Ko’paytirishning o’rin almashtirish xossasi va komponent va uning natijalarining nomiga bog’liq holda bo’lishning komponentlari va natijasi nomi bilan tanishadilar.
3- sinf matematikasida ko’paytmaning o’rin almashtirish xossasi kataklar, doirachalar, tugmalar, yulduzchalar kabi predmetlar qatoridan foydalanib tushuntiriladi. Masalan: To’g’ri to’rtburchakni chizib, uni kvadratlarga ajratishadi, uni sanashda oldin ustun bo’yicha, keyin qator bo’yicha sanab 4*2= 8, 2*4=8 ni keltirib chiqaradilar. Bu xulosa uchun quyidagi mashqlarni bajarish mumkin.
Tushuribqoldirilgansonlarnitoping. 5…=60
Namuna misoldan foydalanib hisoblang. 3*(12+15)=3*12+3*15=36+45=81;15*(5+1)=
Ifodalarnitaqqoslangva…laro’rniga>,<,=belgilariniqo’ying.12*3… 72:2,5…32:8
MUSTAQIL ISHLASH UCHUN TOPSHIRIQLAR
1.(M3) 36455468 sonni 2, 4, 5, 10 va 25 ga bo‘lganda hosil bo‘ladigan
qoldiqlar yig‘indisini toping? A) 18 B) 29 C) 15 D) 14
2.(M2) m= 34628108 va n= 546576. m+n ni 9 ga bo‘lgandagiqoldiqni toping. A) 6 B) 4 C) 2 D)7
3.(M2) va raqamlar yig‘indisi 13 ga qoldiqsiz bo‘linadi. Agar ko‘rinishidagi 3 xonali sonlarni 13 ga bo‘lganda bir xil qoldiq qolsa, shu qoldiqni toping. A) 0 B) 4 C) 2 D)11
4.(M3) Quyidagi sonini 7 ga bo‘lgandagi qoldiqni toping. A) 1 B) 2 C) 4 D)6
5.(M3) o‘rnidagi raqamni toping: 11!= 399*6800 A) 6 B) 3 C) 1 D)2

2.3 Yuzlik” kontsentrida arifmetik amallarni o’rganish “BO’LISH” amali.

Yuz ichida ko‟paytirish va bo‟lish.

O‘qituvchi dars o‘tishda quyidagi vazifalarni bajarishi zarur:
ko‘paytirish va bo‘lish ammallari ma‘nosi bilan tanishtirish; Ko‘paytirishning o‘rin almashtirish, gruppalash va ko‘paytirishning qo‘shishga nisbatan tarqatish (qavslarni ochish) xossalarini tushuntirish;
ko‘paytirish jadvalini o‘rgatish(yodlatish);
jadvaldan tashqari ko‘paytirish va bo‘lishni o‘rgatish (0 ga ko‘paytirish, 1 ga ko‘paytirish va bo‘lish, qoldiqlibo‘lish);
Qo‘shishni ko‘pytirishga almashtiring. 3+3+3+3+3=6+6+6+6=
Natijalarni hisoblang, o‘z o‘rnida qo‘shishni ko‘paytirishga almashtiring. 8+8+8+7=9+9+6= Ko‘paytirishni qo‘shishga almashtiring. 4*2= 5*3= 4.Ifodalarni taqqoslang va >,< yoki = belgilarni qo‘ying. 4+4+4+4…4*3,9*6…9+9+9+9+9,7*4…7+7+7+7+7
5.Namuna bo‘yicha natijalarni hisoblang. 5*7=35, 5*8= 8*3=24, 8*4=
Ko‟paytirish vabo‟lish jadvali bilan ishlash.
Bir xil ko‘rinishlarni qo‘shish. Masalan: 5*3= 5+5+5= 15 2)Namuna misol asosida boshqa ko‘pytirishlarnibajarish.
Masalan: 2*3=6, 2*4 ni toping. Uni 2*3+2=6+2=8 ko‘rinishida hisoblash o‘rgatiladi.
3)Ko‘paytirishning qo‘shishga nisbatan taqsimot xossasidan foydalanish. 4)Ko‘paytirishning o‘rin almashtirish xossasidan foydalanish.
3*7=7*3
Ko‘paytirish va bo‘lish jadvallarini tuzilgandan keyin nol bilan ko‘paytirish va bo‘lish hollari qaraladi.
Jadvaldan tashqari ko‟paytirish va bo‟lish
Sonni yig‘indiga ko‘paytirish va yig‘indiga nisbatan taqsimot qonunini o‘rgangandan keyin yig‘indini songa bo‘lish xossasi qaraladi. Masalan, (3+2)*4 ni tushuntirish uchun doirachalardan foydalanish mumkin. (3+2)*4=4*5=20 yoki (3+2)*4= 3*4+2*4=12+8= 20 ko‘rinishida hisoblab chiqiladi.
Hisoblash usullari o’zlari asoslanayotgan xossalarga mos ravishda qanday guruhlanishini ko’rsatamiz.
Yig’indiga sonni qo’shish, bu qoida quyidagi hisoblash usullariga asos bo’ladi.
34+20=(30+4)+20=(30+20)+4=54
34+2=(30+4)+2=30+(4+2)=36
54+6=(50+4)+6=50+(4+6)=60
Yig’indidan sonni ayirish. 48–30=(40+8)–30=(40–30)+8= 18 48–3=(40+8)–3= 40+(8–3)= 45 30–6=(20+10)–6= 20+10–6)= 24 Songa yig’indiniqo’shish.
1) 9+5=9+(1+4)=(9+1)+4=14
2) 36+7=36+(4+3)=(36+4)+3=43
3)40+16=40+(10+6)=(40+10)+6=56
4)45+18=45+(10+8)=(45+10)+8=63
IV. Sondan yig‗indini ayirish. 12–5= 12–(2+3)=(12–2)–3= 7 36–7= 36–(6+1)=(36–6)–1= 29 40–16= 40–(10+6)=(40–10)–6= 24 45–12= 45–(10+2)=(45–10)–2=33
Ko’paytirish va bo`lishning xossalari.
Mazkurmavzunio‘rganishdafaqatjadvalnatijalariniginao‘zlashtirishni ta'minlab qolmay, balki berilgan amallar haqidagi shunday nazariy bilimlarnio‘zlashtirishnita'minlashzarurki,ularbirtomondan,hisoblash o‘quvlari va malakalarini shakllantirish asosi bo‘ladi, ikkinchi tomondan, ularning o‘zi qo‘llanish jarayonida o‘zlashtiriladi. Shuning uchun jadvalda ko‘paytirish va bo‘lishni o‘rgatish ikki bosqichga ajratiladi.
Birinchi bosqichda ko‘paytirish va bo‘lish amallarining o‘zi haqidagi tushunchalar shakllantiriladi, ularning ba'zi xossalari, natijalar va bu amallarning komponentlari orasidagi bog‘lanishlar va aloqalar, shuningdek, amallarning o‘zlari orasidagi bog‘lanishlar ochib beriladi.
Ikkinchi bosqichda asosiy e'tibor o‘quvchilarning ko‘paytirish va bo‘lishning jadvaldagi hollarini o‘zlashtirishga qaratiladi.
Jadvalli ko‘paytirish va bo‘lishning mustahkam hisoblash malakalarini shakllantirishni boshlangich matematika kursining eng murakkab masalalaridan biridir. Bu masalani yechishning zamonaviy metodikasida katta tayyorgarlik ishi oldin keladi, uning maqsadi hisoblash malakalarini ongli shakllantirishdan iborat. "Yuzlik" mavzusida mazkur bo‘lim bo‘yicha quyidagi masalalar kiritilgan: jadvalli bo‘lish va ko‘paytirish, 0 va 1 bilan ko‘paytirish va bo‘lish hollari, qoldikli bo‘lish, jadvaldan tashqari ko‘paytirish va bo‘lish. Ko‘rsatilgan barcha masalalar ustida ishlash uslubini birma- bir ochib beramiz. Jadvaldan tashqaribo‘lish.
Jadvaldan tashqari bo‘lishda quyidagi ko‘rinyshdagi hollar qaraladi: 60 : 3, 100 : 2, 80 : 20, 64 : 4 va 64 : 16. Yaxlit sonlarni bir xonali songa bo‘lib, bolalar jadvaldan tashqari ko‘paytirishdagidek mulohaza yuritishadi:
«80—bu 8 ta o‘nlik, 8 o‘nl. : 2= = 4 o‘nl. yoki 40». 80 : 20 ko‘rinishdagi bo‘lishda bolalar ularni o‘nliklar kabi bo‘lishadi. 8 o‘nlikni 2 ta o‘nlikdan qilib bo‘linganda 4 chiqadi. 80 : 2 va 80 : 20 ko‘rinishidagi misollarni taqqoslashga alohida e’tibor berish lozim. Bolalar ko‘pincha ularni chalkashtirishadivabundayxatogayo‘lqo‘yishadi:80:20=40.Buturdagi xatoliklarning oldini olish o‘chun bu hollarni taqqoslab, tanish bo‘lgan ko‘rsatmalilikdan foydalanishga qaytish kerak. Bo‘lishning keyingi usullarini o‘zlashtirish maqsadida o‘qituvchi quyidagi ko‘rinishdagi juda ko‘p tayyorgarlik mashqlarini o‘tkazadi: 1. Har bir son uchun shunday bo‘luvchinitanlangki,bo‘linmada10sonihosilbo‘lsin:30,40,50,60,70,80.Topshiriqyozmaravishdabajariladi:30:3=10, 40:4=10vahokazo2. 30, 40, 80 soni qanday bir xonali sonlarga bo‘linadi? Topshiriqni bajarishda 1 sonini ham hisobga olish kerak, ya’ni daftardagi yozuv bunday ko‘rynishda bo‘ladi: 30:1= 30, 30:2= 15, 30:3= 10, 30 : 5= 6, 30: 6= 5. 3. Yig‘indi 6 ga bo‘linishi uchun 30 ga qanday bir .xonali sonni qo‘shish mumkin? Yig‘indi 8 ga bo‘linishi uchun 40 ga qanday bir xonali sonni qo‘shish mumkin? Yig‘indi 5 ga bo‘linishi uchun 50 ga qanday bir xonali sonni qo‘shish mumkun? 4. 3 ga, 4 ga, 5 ga, 6 ga bo‘linadigan va 0 bilan tugaydigan eng katta sonni ayting. Shunday qilib, jadvaldan tashqari bo‘lishni o‘rganishga tayyorlanish oldin o‘tilgan hamma mavzularni o‘rganish jarayonida, ko‘paytirish va bo‘lishning jadval hollarini o‘zlashtirishdan boshlab muntazam va maqsadga yo‘naltirilgan holda o‘tkazilishi kerak. U holda yig‘indini songa bo‘lishning xossasi bilan tanishish va bu xossa asosida hisoblash usullarini bundan keyin shakllantirish o‘quvchilarda qiyinchiliklar tug‘dirmaydi. Bolalarni 64 : 4 ko‘rinishidagi hollarda bo‘lish usullari bilan tanishtirish uchun ular bilan yig‘indini songa bo‘lish usullari qarab chiqiladi. Yig‘indiga nisbatan bo‘lishning taqsimot xossasi bilan tanishtirish odatda ko‘rsatmali tarzda beriladi, bunda birinchi ko‘rsatmali namoyish doskada bajariladi, keyin shunga o‘xshash mulohazalar yuritib, bolalar darslik bo‘yicha yig‘indini songa bo‘lishning ikki usulini taxdil qilishadi va shunga o‘xshash usul bilan yig‘indini songa bo‘lishga doir misollarni yechishni o‘rganishadi (bu misollarning birinchisi bu har bir qo‘shiluvchini bo‘lish imkonini ko‘zda tutadi, ammo birinchi darslardayoq shunday hollar kiritiladiki, ularda ikki qo‘shiluvchining yig‘indisi songa bo‘linadi, ularning har biri esa bu songa bo‘linmaydi). Shunday qilib, eng bopshdanoq bolalarning diqqati yig‘indini songa bo‘lishning qarab chiqilgan usullaridan ikkalasi ham har doim ham mumkin bo‘lavermasligiga, lekin doimo, qo‘shiluvchilardan har biri bo‘linganda ularning yig‘indisini «bo‘laklab» bo‘lish, keyin olingan natijalarni qo‘shish mumkinligiga qaratiladi.6 Bolalarni qarab chiqilgan xossaning masala va misollarni samarali usul bilan yechishga qo‘llanishda mashq qildirib, ularning diqqatini yig‘indini «bo‘laklab» bo‘lish usulidantez
tez foydalanish, yechimni yengillashtirishga qaratish kerak(masalan, bolalar shunday qilib 45+81 sonlar yig‘indisini 9 ga bo’lishlari mumkin, bu qoidani bilmasdan esa bu sonlarning yig‘indisini 9 ga umuman bo‘la olishmaydi). Ikki xonali sonlarni bir xonali songa bo‘lish hollari yechimga bitta umumiy yondashish bilan birlashtiriladi, bo‘linuvchi har biri bo‘luvchiga bo‘linadigan qo‘shiluvchilar yig‘indisi bilan almashtiriladi, so‘ngra yig‘indini songa bo‘lish qoidasi qo‘llaniladi, bunda har bir qo‘shiluvchi songa alohida. bo‘linadi va hosil qilingan natijalar qo‘shiladi. Bu usulni yaxshilab o‘zlashtirish uchun bolalar quyidagilarni bilib olishlari mumkin: a) sonni ikki qo‘shiluvchining yig‘indiga turli usullar bilan ajratishni (bunda har bir qo‘shiluvchi berilgan songa bo‘linishikerak).
Masalan,52sonini4gabo‘lishuchununi32+20,28+24,40+12yigandi bilan almashtirish mumkin; b) bo‘linuvchini sonlarning yig‘indisi bilan almashtirishningmumkinbo‘lganusullaridanhisoblashuchunengoson bo‘ladigansonlarnitanlash.Keltirilganmisoldabu52=40+12holidir.Ayni shuasrsda46:2,65:5ko‘rinishidagibo‘lishlarhollariqarabchiqiladi.
Keyin 70 : 2, (60+10) : 2, 96 : 4 hollari qarab chiqiladi. Bunday hollarda xona qo‘shiluvchilari qulay bo‘lmasdan, boshqalar qulaydir, lekin bunda umumiy yondashish saqlanadi, bolalar ham o‘shanday izoh berishadi: a) bo‘linuvchini har birini shu songa bo‘lish qulay (hammasidan oson) bo‘ladigan ikki qo‘shiluvchining yig‘indisi bilan almashtiramiz; b) har bir qo‘shiluvchini alohida shu songa bo‘lamiz va hosil bo‘lgan natijalarni qo‘shamiz. Mazkur hodda bo‘linishni bajarishda muhimi bo‘linuvchini bo‘lish kerak bo‘lgan eng qulay qo‘shiluvchilarni tanlay olishdir.
70 : 2 ko‘rinishidagi hollar uchun birinchi qo‘shiluvchi sifatida bo‘luvchiga bo‘linadigan o‘nliklar sonini olish kerak. Masalan, 70:2, (60+10): 2, 100:4=
= (80+20) : 4 va hokazo. 72 ni 3 ga bo‘lganda ham xuddi shunday yo‘l tutamiz: 3 ga bo‘linadigan eng katta o‘nliklar soni, mazkur holda shuning uchun 72 ni 60+12 yig‘indi bilan almashtirish qulay. Bolalar qulay qo‘shiluvchilarni mustaqil tanlab olishni o‘rganib olishlari uchun yangi misollarni qarab chiqishdan oldin aynan ana shunday mashqlar qarab chiqilishi kerak. Ikki xonali sonni ikki xonali songa bo‘lish ko‘nikmasini shakllantirshi 100 ichida ko‘paytirish va bo‘lish jadvallarini yaxshilab
bilishga, ikki xonali sonni bir xonali songa ko‘paytirish ko‘nikmasiga, ko‘paytirishvabo‘lishorasidagibog‘lanishnitushuntirishgatayanadi.Ikki xonalisonniikkixonalisongabo‘lishdabo‘linmanitopishningto‘g‘riligani o‘quvchilarbo‘lishvako‘paytirishamallaribilantekshiraolishlarikerak.
Masalan: 45 :15=3
15·3=4545:3=15Ikkixonalisonniikkixonalisongabo‘lishningasesiy usulibo‘linmanisinashlarusulibilantanlashdaniborat.Masalan,51ni17 gabo‘lishkerak.Bundaysavolqo‘yiladi:51hosilbo‘lishiuchun17sonini qanday songa ko‘paytirish kerak? 2 ga ko‘paytirib ko‘ramiz (17·2= 34, to‘g‘rikelmaydi).3gako‘paytiribko‘ramiz:17·3=51,demak,51:17=3.Bu usulni qarash vaqtida bolalarni bo‘linmani tanlashga samarali yondashishga o‘rgatish muhim, cho‘nki sonlarni ketma- ket tanlash ko‘pinchaortiqchaqo‘polmulohazalargaolibkeladi.Bo‘linmanitanlashni yengillashtiruvchi usullar mavjud. Masalan, agar o‘quvchi 7 sonini ko‘paytirishda hosil bo‘ladigan sonlar qatorini yahshi bilsa, u holda u 51 sonini17gabo‘lishda3soninidarholsinashigaishonchhosilqil"ishoson, chunki 7 sonini faqat 3 ga ko‘paytirganda bir bilan tugaydigan son xrsil bo‘ladi.72ni18gabo‘lganda,shungao‘xshashdarholsinabko‘rishbilan4 sonini sezish oson va hokazo. Ushbu 44 : 11, 99 : 11 ko‘rinishdagi misollardabo‘linmaqandaybo‘lishinidarholsezishoson.
48 : 24, 99 : 33 ko‘rinishidagi hollar uchun bo‘linuvchining va bo‘luvchining o‘nliklari sonini taqqoslab, birinchi hol uchun darhol 2 sonini, ikkinchi hol uchun 3 sonini sinab ko‘rishni sezish oson. Bir qancha misollarni turli xil usullar bilan yechilishini qarab chiqamiz: Bo‘linmani bo‘linuvchining va bo‘luvchining oxirgi raqami hamda to‘rtni ko‘paytirish jadvali bo‘yicha topish uchun o‘quvchi bor- yo‘g‘i ikkita sonni 2 va 7 ni tekshirib ko‘rishi zarur, chunki 14∙2= 28 14∙7= 98 Demak, 98 : 14= 7. 4 sonini 2 ga ko‘paytirilganda va 7 ga ko‘paytirganda ko‘paytmalar 8 raqami bilan tugaydi. Ikki xonali sonni ikki xonali songa bo‘lishda bo‘linmadagi raqamni tanlashda amallar sonini qisqartirish matematika kursining muhim masalalaridan birini yanada muvaffaqiyatli o‘zlashtirishga imkonberadi.
XULOSA
Xulosa Malumki, sonlarning bo`linish munosabati nomanfiy sonlar to`plamidanqaraladi.Buto`plamdaqo`shishvako`paytirishamallaridoim bajariladi.Sonlarnibo`linishalomatlarinio`rganish,hisoblashmalakalarini shakillantirishga xizmat qiladi. Butun nomanfiy sonlarni bo`linish alomatlari bilan bir qatorda sonlarning eng katta umumiy bo`luvchisini, eng kichik umumiy karralisini topish ham o`rganiladi. Bu ishlar ham o’ziningamaliyahamiyatigaegabo’lib,buasosan,butunsonlardankeyin ketma-keto’rganiladiganratsionalsonlarnihisoblashdakengqo’llaniladi. Ushbu kurs ishi mavzusi doirasida ko’plab misol va masalalar tahlili olib boriladi. Bularga natural sonlarni bo’linish belgilarini aniqlashga doir misollar keng qo’llaniladi. Bu ishlar albatta tez hisoblash malakalarini shakllantirishgahizmatqiladi.Umumanolganda,bumaterialnio’rganish o’quvchilarni matematik tushunchalar sistemasini o’zlashtirishga, shuningdek, puxta va tushunarli bo’lishni hisoblash ko’nikmalari va malakalariniegallashgaolibkelishikerak.Shubilanbirgabuko’nikmalar, bir tomondan predmet to’plamlar bilan ishlashda, ikkinchi tomondan, hisoblash usullarida ongli foydalanish asosida rivojlanadi. Mavzuda arifmetik amallarni ba’zi muhim hossalari va ulardan kelib chiqadigan natijalar bilan tanishish kiritlganligi sababli, hisoblash usullarini ongli o’zlashtirishimkonivujudgakeladi.Sonlarningtuzulishigaqarabbusonni biror songa bo’lish yoki bo’linmasini bo’lish imkoniyati albatta barcha sonlar uchun emas, balki, ayrimlarini alomatlari o’rganilgan. 100 lik konsentrda bolish amalini o’rgatishda eng avvalo biz bolalarni qiziqtira olishimiz lozim buning uchun interfaol metodlardam o’qituvchi samarali foydalanishi lozim darsdavomida.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI.
1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. –Toshkent: “Oʻzbekiston”, 2017.
2. M. Qosimov. F.Qosimova,, Boshlang‘ich matematika kursi nazariyasi " Buxoro- 2021.O‘quv qo‘llanma.
3. M.Qosimova ,, Boshlang‘ich matematika kursi nazariyasi " 1- qism. O‘quv qo‘llanma. Buxoro2020.
4. Ahmedov M., Abdurahmonova N., Jumaev M.E. Birinchi sinf matematika darsligi metodik qo‘llanma.)— T:. «Arnoprint» 2006- yil., 140bet
5. BikbayevaN.U,R.I.Sidelnikova,G.A.Adambekova.Boshlang‘ichsinflarda Adxmatematika o‘qitish metodikasi. (O‘rta maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma.) — T:. «O‘qituvchi» 1996-yil.
6. Bikboeva.N.U.AhmadjonovI.G.YangiboevaE.Ya.AdambekovaG.A. Ikkinchi sinf matematika darsligi. — T:. «O‘qituvchi», 1997-yil.
7. Bikboeva.N.U. va boshqalar. To‘rtinchi sinf matematika darsligi. —T:.
«O‘qituvchi», 2005- yil.
8. Bikboeva.N.U. M.A.Zaynitdinova, Ahmadjonov I.G. Yangiboyeva E.Y.Adambekova G.A. Birinchi sinf matematika darsligi. O‘qituvchilar uchun qo‘llanma —T:. «O‘qituvchi», 1996-yil.
9. JumaevM.E.vaboshq.Birinchisinfmatematikadaftari.)—T:.«Sharq», 2005- yil., 48bet
10. Jumaev M.E. va boshq. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi. (Oliy o‘quv yurti talabalari uchun darslik) — T:. «Fan va texnologiya», 2005- yil. 12. 11. Jumaev M.E. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasidan praktikum. (Oliy o‘quv yurti talabalariuchun ) — T:. «O‘qituvchi», 2004-yil.
12. Jumaev M.E. va boshq. Boshlang‘ich sinflarda matematikao‘qitish
metodikasi. (Pedagogik yo‘nalishidagi kasb- hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma ) — T:. «Ilm Ziyo», 2003- yil.
13. JumaevM.E.Bolalardamatematiktushunchalarnirivojlantirish nazariyasi
va metodikasi. (Pedagogik yo‘naloshidagi kasb- hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma ) — T:. «Ilm Ziyo»,2005- yil.
14. Boshlang‘ich ta’lim jurnali. Barchasonlari.
15. M . Qosimova,,Tipik arifmetik masalalarni yechishga o‘rgatish "Buxoro
- 2022
WWW.edu.uz
WWW.Ziyonet.uz
WWW.adu.uz
Mundarija:
KIRISH
BOB. Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishni tashkil qilishda interfaol metodlardan foydalanish.
1.1.Ta`lim-tarbiya jarayonida interfaol metodlarni qo‘llash.
1.2.Interfaol ta‘lim metodlarini tasniflash.
BOB YUZLIK KONSENTRDA RAQAMLASH VA BO’LISH AMALINI O’RGATISH.
Yuz ichida raqamlashmetodikasi.
Bo’lish amali ma’nosini ochib bеrish hamda uni bosqichlab kontsеntrlarda bajarilishinio’rgatish.
Yuzlik ”kontsentrida arifmetik amallarni o’rganish “BO’LISH” amali.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR