O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi

8-
MAVZU: BАХT PSIХОLОGIK MUАMMО
 
REJA: 
1.
Bахt psiхоlоgik muаmmо sifаtidа. Bахt to`g’risidа nаzаriyalаr. Bахtning nisbiy mоhiyati. 
Bахt tushunshаsining etnik, gеndеr vа yosh хususiyatlаri. Uning diаgnоstikаsi vа dinаmikаsini
o`rgаnish.
2.
Sun’iy miya vа uning psiхоlоgik tаlqini. Intuitsiya, insаyt muаmmоlаrining ijоdiyotdаgi 
аhаmiyati. Idrоk mаydоni nаzаriyasi vа аqliy fаоliyat mаhsulаsi munоsаbаti. Miya vа sun’iy miya 
uzviyligi, uzluksizligi mаsаlаlаri tаlqini.
3.
Оmаd vа оmаdsizlik muаmmоsining psiхоlоgik tаlqini. Muvаffаqiyat vа 
muvаffаqiyatsizlik. Оnglilik vа оngsizlik, оngоstlilik. Tа’sirlаnish vа tа’sirgа bеrilish: tаsоdifiy, 
оmmаviy, rеklаmа, nufuz. Ishоntirishning sаmаrаli jаbhаlаri: mаqsаdgа yo`nаlgаnlik, оb’еktning 
аniqligi, ахbоrоtlаrning nоtаnqidiy idrоk qilish, хulq
-
аtvоr ijrоsining yaqqоlligi.
Baxt muammosiga oid izlani
shlar o‘z
ining ijtimoiy-tarixiy taraqqiyoti
ga ega bo‘l
ib, ularda 
ilmiylikka qaraganda,badiiylik ustuvorlik qilar edi. Badiiy xotirotlar majmuasi qadimgi nodir, 
noyob qo‘lyozmalar, og‘zak
i nutq namunasi
da o‘z 
ifodasini 
topgan. Ular o‘zlar
ining salohiyati, 
mukammalligi bilan insoniyat uchun xulq-atvor qoidalari sifatida odamlarning turli-tuman 
nuqsonlardan asrash, ko‘ng
il qolish (sovish) his-
tuyg‘ularn
ing xalokatli holatlarning oldini olishda 
beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Qadimgi dunyo allomalari, mutafakkirlari aksariyat hollarda baxt tushunchasini insonni 
ma’nav
iy va tabiiy jihatdan qoniqish holati sifatida tushunganlar. Ularning mulohazalarida mazkur 
holatga erishishning ani
q yo‘llar
ini belgilash jarayonida birlik, umumiyli
k mavjud bo‘lsa
-da, lekin 
nima bilan qoniqtirish va nimani qoniqtiri
sh bo‘y
i
cha o‘xshashl
iklar bor. 
Baxt muammosi insonshunoslik fanlarining predmetiga kirganligi tufayli turlicha 
yondashuvlar yordami bilan tushuntirishga va unga erishish vositalarini ishlab chiqishga harakat 
qilingan. Insonshunoslik fanlari tarixida baxt muammosini 
o‘rgan
ishning asketik (yunoncha 
“asket” –“harakatga kelt
iruvchi
” degan ma’no anglatad
i, his-
tuyg‘u, mayl va havasn
i paymol 
qiluvchi tamoyilga asoslanadi) va idonik (ichki rohatlanish, tana lazzati
) o‘zaro b
ir-biriga zid 
nazariyalar vujudga kelgan. Asketi
k yo‘nal
ishning vakillari inson tanasiga, uning xohishlariga 
nisbatan loqayd va mensimay 
munosabatda bo‘l
ishlikni dalillashga urinadi
lar (qon, balg‘am, 
buyrak, ko‘z yosh
i, ilik kabilardan iborat isqirt tanada xohish ijobatidan rohatlani
sh to‘g‘r
isida gap 

---

bo‘l
ishi mumkin emas). Ularning fikricha, xastali
k, ochko‘zl
i
k, g‘azab, hasad, judol
ik va 
hokazolarga limmo-lim tanada rohatlani
sh bo‘l
ishi mumkin emasdir. Baxt muammosi
ga “
idoni
k” 
yondashuv qadimgi hind falsafa maktabi
ga xos bo‘l
ib, italiyalik gumanist faylasuf Lorando Vallo 
uning yaqqol vakilidir. Olimning fikricha, hayotning yuksak qadriyati- bu orombaxsh 
qo‘zg‘atuvch
i 
ta’s
iridan tananing rohatlanishini sezishdir. Muallif mulohazalari
ga ko‘ra, baxtn
ing 
atributlari- 
bu dang‘
illama uy, kiyimning serobligi, jamiyki narsalarning muhayyoligi 
va go‘zal 
ayollardir. 
Eramizdan avvalgi VI asrda shu soha talqiniga oid uchinchi 
yo‘nal
ish vujudga kelgan va u 
“olt
i
n o‘rtal
i
k” degan nom b
ilan yuritiladi. Shu davr yirik allomasi Lyas Izining yozishicha, 
me’yorn
i bilgan odamda omadsizlik, muvaffaqiyatsizli
k bo‘lmayd
i
. “Olt
i
n o‘rtal
i
k”n
ing ikkinchi 
vakili Konfutsiydir. Aristotel davridan boshlab antik dunyo falsafasi
da mazkur yo‘nal
ish 
ustuvorlikka erishadi. 
Ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotning keyingi bosqich vakili I.Kant mulohazasicha, azob 
tuyg‘us
ining ildizi qurigani 
yo‘q, tab
iat uni inson faoliyatining stimuli sifatida yaratdi. Uning 
talqinicha, hamisha yaxshili
kka yo‘nalgan,turmushdan shodl
i
k tuyg‘us
i harakatsiz xotirjamlik 
belgisidir. Bunday holat insonning turmushdagi aqliy harakati bilan mutanosi
b, go‘yo t
irik 
organizmda yurak faoliyati 
to‘xtaganga o‘xshayd
i, agar uning ketidan yangi turtki
, qo‘zg‘ovch
i 
vujudga kelmasa, u holda o‘l
im sodi
r bo‘lad
i. 
Sotsial psixologiya fanining tasdiqlashicha, baxt bu alohida individning hissiy holati, yuksak 
darajadagi kishilik jamiyatining guruhlarida uzluksiz ravi
shda farog‘at tuyg‘us
i hukm sursa-da, 
leki
n ko‘pch
ili
k ro‘y
-rost uni 
o‘z
ida aks ettira olmaydi. 
Psixolog I.Argayl mulohazasicha, baxt bu: a) umuman, turmushdan qoniqish kechinmasi, 
inson tomoni
dan o‘tm
ishi va hozirning umumreflektor bahosi; b) ijobiy his-
tuyg‘ularn
ing 
chastotasi va jadalligi (intensivligi)dir. 
Falsafada baxt aksariyat hollarda ideal sifatida qaraladi. XX asrda falsafa psixologiyalashib 
borishi natijasida insonning kechinmalari, uning ruhiy dunyosi 
ko‘proq h
isobga olinmoqda. Baxt 
ideal sifatida insonning turmushidan doi
mo, to‘l
iq qoniqish hissi
day namoyon bo‘lad
i, agar sharoit 
vujudga kelsa, unda imkoni
yatlar ro‘yobga ch
iqishi, maqsadga erishuv istagi aks etadi. 
Shuning uchun individual-psixologik baxt borliqdan va turmushdan qoniqish kechinmalari 
sifati
da namoyon bo‘lad
i. Baxtni
ng ob’yekt
i
v va sub’yekt
iv fenomenida (noyob jihatida) ikki xil 
shartlanganlik bilan tavsiflanadi: a) inson turmush sharoitlari, ruhiy holatlari bi
lan bog‘l
iqligi 
ob’yekt
iv borliq taqozosi; b) inson ruhiyati, hayotining idrok qilishi, unga munosabati, ularni 
ma’nav
iy qabul eti
shga aloqador sub’yekt
iv kechinmalar majmuasi ekanligi. 
Xorij sotsial psixologiyasida baxt muammosi turmushdan qoniqi
sh ma’nos
ida tadqiqotchilar 
diqqatini 
o‘z
iga jalb qiladi. Amerikalik psixolog, bixeviorizmning asoschilaridan biri J. Uotson 
tomonidan XX asrning boshlarida baxt manbalarini ani
qlashga mo‘ljallangan anketa so‘rovnomas
i 
o‘tkaz
ilgan. XX asrning 40-yillarida Uotsonning safdoshi va izdoshi E. Torndayk turmushdan, 
yashashdan qoniqish omillarini tartibga keltirgan va ularni 
“yaxsh
i turmush sharoitlari
” deb 
nomlagan. 
Ma’lumk
i, odamzod qay darajada baxtga erishishi mumkin degan masala barchani qiziqtirib 
kelgan. Ayri
m odamlar o‘z baxtlar
ini qoniqish hissida, xotirjamli
kda, o‘z
ining foydaliligini 
sezishda, moddi
y ta’m
inlanganli
kda ko‘rad
ilar, boshqalari 
esa ko‘ng
il xushlashda, rohatlanishda, 
vaqtni 
xush o‘tkaz
ishda deb tushunadilar. Sotsial-psixologik tadqiqotlarida baxt va farovonlik 
(boyli
k, mo‘l
-
ko‘lch
ilik) tarkiblarini aniqlash yotganligi tufayli 
o‘zaro b
ir-biri
ga bog‘l
iq 
bo‘lmagan emots
ional (his-
tuyg‘ular) va kogn
itiv (bilishga oi
d) yo‘nal
ishlar yotadi. Izlanishlarda 
qoniqishning umumiy omillari topilgan va ular quyidagi tarkiblarga ajratilgan: yaqqol holatlardan, 
vaziyatlardan qoniqish (i
shdan, sog‘l
iqdan, qadr-qi
ymatdan, turmush yo‘ldosh
idan va hokazolar). 
Baxt ruhiy va jismoniy salomatlik singari individning muayyan ijtimoiy aloqalari 
ko‘pay
ishi 
tufayli 
ko‘lam
ini kengaytiradi. Ijtimoiy hislarning kamayishi 
va stress (zo‘r
iqish) vaziyatlarning 
paydo bo‘l
ishi sababli depressiya (ruhiy majruhlik) holati vujudga keladi. 
Qoniqi
sh to‘g‘r
isidagi psixologik mulohazalar nisbiy xususiyatga ega, chunki 
ko‘p
incha ular 
insonning hozirgi turmush vaziyatlarini 
o‘tm
ish davrlari bilan taqqoslash natijalari
ga bog‘l
iq, 

---

odatda, shaxsning farovonlik haqidagi tasavvurlari bi
lan uyg‘unlash
ib ketadi
. Do‘st va o‘rtoqlar
i, 
qarindosh- 
urug‘lar
i behi
sob odamlar o‘zlar
ini baxtiyor his etadi
lar. Do‘stl
ik baxtning shartlangan 
ustuvor kalitidan biri hisoblanadi. Aksari
yat hollarda do‘stl
i
k o‘sm
irlikdan tortib to turmush 
qurgunga qadar yoshlar uchun muhim ahamiyatga ega. 
Ni
ma uchun odamlarga do‘stlar kerak degan savol tug‘
ilishi tabiiy. Birinchidan, moddiy 
yordam, qo‘sh
imcha axborot oli
sh, hatto do‘stlar ularn
i 
kam darajada ta’m
i
nlashga ega bo‘lsalar 
ham. Ikkinchidan, maslahat tarzidagi ijtimoiy himoya, hamdardlik, ishonchli muloqot (muomala), 
borliqqa nisbatan qarashlardagi umumiylik. Uchinchidan, qiziqishlar birligi, hamkorlikdagi 
mashg‘ulotlar, o‘y
inlar umumiyligi mavjudligi uchun va hokazo. 
Ish joyidagi 
o‘zaro munosabatlar 
inson uchun muhim ahamiyatga ega. Ishdan qoniqish- 
umumiy qoniqishning asosiy manbalaridan biridi
r: o‘z navbat
ida uning negizida ishxonadagi 
shaxslararo munosabat yotadi. Chunki rahbar faoliyatini
ng ma’lum uslub
ida xodi
mlar o‘zlar
ini 
yaxshi his etadilar, binobari
n, “ular b
ilan hisoblashi
sh”, “muammolar yuzas
idan qaror qabul 
qilishdagi qatnashuvchi 
e’t
iborga olinishi
”, ayn
iqsa, ijobiy sermahsul 
ta’s
ir qiladi. Turmush 
tashvishlarini hal qilishda amaliy va kundalik qoniqish sifatida rahbarlar yuksak ahamiyat kasb 
etuvchi manba tarzi
da namoyon bo‘lad
i, chunki 
hamkasb o‘rtoqlar
iga nisbatan amaldorlar moddiy 
mukofotni oshirish imkoniyatiga egadirlar. 
Bu o`rinda ayollar bilan erkaklar o`rtasida farqlar yuzaga keladi vabu holat mana bunday 
ko`rinishga ega: erkaklar ayollarga nisbatan yuqori lavozimlarda o`zlarini baxtiyorroq, baxtliroq 
his etadilar,uncha katta bo`lmagan guruh ichida tenglik hukm surishni 
ustun ko‘r
ishadi. 
Ishxonadagi 
“o‘zaro munosabatdan qon
iqish, bizni
ngcha, ma’lum darajada kasb
iy xususiyatlarga 
ega, bu narsa hamkorlik faoliyatida muammolarni yechish, qarorga kelish daqiqalari majmuasidan 
tashkil topadi. Yaxshi, barqaror kayfiyat evaziga ham bevosita, ham bilvosita ish yuzasidan 
aloqaga kirishiladi. 
Puxta ijtimoiy aloqalar baxt bilan uzvi
y bog‘l
iq ravishda kechadi. Shaxslararo aloqalar 
qanday qili
b baxtga ta’s
ir etishi mumkin degan savolga javob berish oson emas. Jahon 
psixologlarining tajribalari
ga ko‘ra, 
ijtimoiy muloqotlar miqdorining ortishi 
baxt ko‘lam
ini 
kengaytiradi, shu bilan bi
r davrda o‘zaro munosabatlarn
ing kamayishi baxtsizlikni keltirib 
chiqaradi. Psixologik tadqiqotlarda ijtimoiy quvvatlanishning umumi
y ta’s
irini tahlil qilish (oila, 
do‘stlar va boshqa k
ishi
lar ta’s
iri majmuasi) natijasida mana bunday omi
l yaqqol ko‘zga 
tashlangan: shunchaki manbalar mavjudligiga qaraganda, ularning intensivligi (jadalligi) katta 
ahamiyatga molik. Oilavi
y turmushda o‘ta aham
iyatli
roq ta’s
ir manbai 
–
bu er yoki xotin, balkim 
oilaning bi
ror a’zos
i muhi
m rol o‘ynash
idi
r. Har qanday ko‘r
inishdagi aloqalar, munosabatlar 
stressning kamayishi
ga ta’s
ir etadi
. Ma’lumotlarn
i
ng ko‘rsat
ishicha, eng kam stressga va 
depressiyaga uchraydigan ayollarning aksariyati oilali, ishli va farzandlidirlar. 
Oilaviy turmushdagi 
o‘zaro munosabatlar: turmush yo‘ldosh
i
ga ega bo‘lgan ayollar hayot
iy 
vazi
yatlarda ko‘pg
ina stress holatlarni boshidan kechirganligiga qaramay, ular depressiya holatiga 
kamroq beriluvchanligi aniqlandi. Chunki 
ular o‘z muammolar
ini muhokama qilishda turmush 
o‘rtog‘
I yordamiga tayanadi
lar, o‘zaro f
ikr almashadilar. Amerikalik psixologlarning fikricha, 
ishxonadagi xodimlar tomonidan insonni 
quvvatlash o‘ta ta’s
irchandir, rahbarning, oilaning, 
do‘stlarn
i
ng qo‘llash
i alohida ahamiyat kasb etib depressiyaga etaklovchi stressning kamayishiga 
olib keladi. 
Rahbar muammoni hal qili
shda o‘z hukm
i
ga ega, agar u yaqqol ta’s
i
rchan bo‘lsa, yordam 
manbai sifatida xizmat qiladi va stress darajasini pasaytiradi. Ishxonadagi hamkasblari uni 
jamoaviy quvvatlay oladi
lar. Ba’zan hamkasblar
i rahbar bilan xodimlar qaroriga qarama-qarshi 
tarzda hamkorlik ishtirokchisi sifatida stressning manbai rolini ham bajaradilar ( nizoli vaziyatlar, 
raqobat, raqiblik va hokazo). 
Ishdan qoniqish baxtli damlarni keltirish mumkin. Jahon psixologlari va bizning shaxsiy 
kuzatishimizcha, ishdan qoniqish nikoh, oiladan qoniqishga qaraganda, umumiy qoniqish 
ko‘rsatk
ichiga kichik hi
ssa qo‘shad
i, xolos. Baxtning eng qimmatli manbalaridan biri 
–
oilaviy 
baxtdir, baxtsizlik esa ishdan qoniqmaslik. Ishdan qoniqish bir qator omillar, alomatlardan tashkil 
topadi, unda eng muhimi 
–
bu mehnatdan bevosita lazzatlanish (lot. praksik) hislar majmuasi 

---

hisoblanadi
. Mehnat o‘z
ining mustaqilligi, rang- barangligi bilan alohida tavsiflansa, i
nson o‘z 
ishining turmushi
ga ta’s
irini seza olsa yoki 
o‘z mehnat
ini boshqa odamlar tomonidan tan olinishini 
his qila bilsa, mazkur hissiyot yuksak baholanishi mumkin. Ishdan qoniqish jismoniy va ruhiy 
salomatlikka, shuningdek, umumiy hayotdan qoniqi
shga ham ta’s
i
r o‘tkazad
i. Odamlar ishdan 
qoniqsalar, ish kuchlari 
ko‘r
imsizligi kamayadi, ishga kelmay qolish keskin kamayadi, ish esa 
sifatli bajariladi. 
Ayollar o‘rtas
idagi ishdan qoniqish muammosi alohida talqin va tahlil qilishga loyiq. Chunki 
ayollar erkaklarga qaraganda, i
sh o‘rn
ini 
yo‘qotganl
iklarini unchalik izti
rob tuyg‘us
i bilan qabul 
qilmaydilar. Istisno tariqasida oilani
ng yolg‘
iz boquvchisi 
bo‘lgan
-da, bu 
holat og‘
ir kechishi 
kuzatiladi. Ular erkaklarga qaraganda, sabr-bardosh bilan i
sh yo‘qotganl
igini boshdan 
kechiradilar, aksariyat hollarda unga loqaytlik bi
lan munosabatda bo‘lad
ilar. 
Ko‘pch
ilik odamlar uchun ishsizli
k go‘yok
i baxtsizlik keltiradi, xuddi shu bois insonda 
kayfiyat yomonlashadi, ruhiy holati buziladi. Bularning barchasi depressiyaga olib keladi, ayrim 
hollarda esa o‘z
ini 
o‘z
i 
o‘ld
irishgacha borib etishi mumkin. Sotsial psixologiyada ishsizlik 
omadsizlik sifatida talqin qilinadi. Shuni
ng uchun bo‘sh vaqtn
i maroqli 
o‘tkaz
ish baxtga ulanib 
ketadi. Bu qisqa davr insonlar nimalarni xohlashadi va qaysi narsalar ularni baxtli qila olishi 
mumkin degan muammoga javob topishga i
mkon tug‘d
iradi. Inson faqat uyqu va ish bilan 
cheklanishi mumkinmi yoki 
u o‘z hayot
i
dan do‘stlar b
ilan muloqot, sport bi
lan shug‘ullan
ishni 
mutlaqo chiqarib yuborishi kerakmi 
degan savol tug‘
ilishi tabiiy. 
O‘zga odamlar b
ilan muomalaga kirishi
sh va unda o‘z 
individualligini namoyon qilishdan 
olingan qoniqish bevosita mazkur faoliyatda shaxs yuksak yutuqqa erishgan darajasi
ga bog‘l
iq. 
Bu holat qobiliyatlarning rivojlanishiga yordam beradi, nati
jada shaxs o‘s
ishining modelini 
yaratish ishti
yog‘
I vujudga keladi. Bu narsa psixolog Maslouning mativatsiya nazariyasining asosi 
hisoblanadi. Uning mohiyati shundan iboratki, zarur ehtiyojlarning, hatto ijtimoiylarni qondirilishi 
jarayoni
da o‘s
i
shga va o‘z
ini 
o‘z
i faollashtirishga kuchsiz motivatsi
ya ta’s
ir qila boshlaydi. 
O‘tkaz
i
lgan bo‘sh vaqt mot
ivatsiyasi tadqiqotida ijtimoiy motivatsiya bilan bir qatorda 
muhim tarkib tariqasida relaksatsiya ham aniqlangan. Organizmni 
bo‘shasht
irish va hordiq 
chiqari
sh mehnat ta’t
ilini 
o‘tkaz
ish usulini tanlash bilan tavsiflanadi. 
Ishdan holi vaqtning qoniqish manbai sifatidagi roli shu bilan izohlanadiki, u ichki 
motivatsiya bi
lan bog‘l
iq faoliyat uchun tanlov imkoniyatini yaratadi, muloqotdan qoniqish 
olishga yordamlashadi, dam olishga sharoit vujudga keltiradi. 
Boylik, pul sinfiy xususiyatga ega va baxt bilan uzvi
y bog‘lan
ib ketadi. AQSh 
tadqiqotchilarida baxt va xotirjamli
k dastavval daromad, ma’lumot va kasb
- kor bi
lan bog‘l
iq olib 
qaralgan bo‘lsa, xudd
i shu masalaga Britaniya psixologlari esa ijtimoiy kelib chiqishga asosiy omil 
sifatida yondashadilar, daromad yordami bilan tuzatishlar kiritiladi, aslida esa uning negizi kasb- 
korga bog‘l
iqdir. 
Ma’lumotlarn
ing tasdiqlashicha, pulning mavjudligi diskomfort keskinlik pasayishiga 
yordam beradi, shuni
ngdek, bo‘sh vaqtn
i 
xush o‘tkaz
ishning mazkur omiliga murojaat qilish 
evaziga kayfi
yat ko‘tar
iladi. Kam daromad odamlarga qaraganda, serdaromadlilar qariyb 
sezilarsiz darajada qoniqish hissi
ga ega bo‘lganlar, xolos.
Natijalarni umumlashtirish shuni 
ko‘rsatad
iki, pul insonlarni 
tub ma’noda baxtl
i qila 
olmaydi
, ya’n
i u hech qachon qoniqish darajasini 
ko‘tar
ishning asosiy omili 
bo‘l
ib hisoblanmaydi. 
Aksariyat hollarda badavlat kishilargina pulga manba sifatida butun fikri va zikrini qaratish 
xususiyatiga egadirlar. Ularga berilgan savollarga bergan javoblari ushbu fikrimizni dalillay oladi. 
“S
izni hayotingi
zda pul qanday rol o‘ynayd
i
?” savol
iga aksariyat shu toifadagi kishilar mana 
bunday javob qaytardi
lar: “
Iymonim komilki, pul har qanday muammoni hal qilish qudratiga ega. 
U o‘ta qo‘rq
inchli quroldan ham kuchlidi
r…”. Ushbu javobdan ko‘r
inib turibdiki, pul ularni 
qurshab turgan odamlar ko‘z o‘ng
i
da obro‘s
ini 
ko‘tar
ish vositasi sifatida qarash hukmrondir. 
Muayyan sinfga, tabaqaga dahldorlik, shuni
ngdek, daromadlar ko‘rsatk
ichi baxtga hal qiluvchi
bo`lmasada,lekin muayyan darajada ta`sir ko`rsatish qurbiga ega.Ammo shunday an`ana ham 
uchrab turadiki,pul, ma`lumoti past moddiy farovonlikka ega odamlar uchun muhim baxt omili 
sanaladi,yuqori daromadli fuqarolar esa ma`lumotlilik darajasini baxt va farovonlik omili deb 

---

atamaydilar.Moddiy ta`minlash darajasi unchalik yuqori bo`lmagan odamlar fikricha, yaxshi 
ma`lumotga va kasbiy imkoniyatga ega bo`lishligi ularni ma`lum ma`noda moddiy tashvishlardan
forig ` qiladi,butun fikri qadriyatga qaratiladi,natijada shaxslararo munosabatlar
takomillashadi,shaxsning kamol topishiga yordam beradi. 
Jahon psixologlari ma`lumotlariga qaraganda,eng xotirjam va baxtli odamlar Shimoliy 
Amerikada,yevropada 
avstraliyada 
yashaydilar.Yevropa 
qit`asida 
esa 
belgiya,daniya,golandiya,Angliya xalqlari germaniya,Italiya,fransiya fuqarolaridan o`zlarini 
baxtliroq hisoblaydilar. 
Kimni baxtli deb hisoblash mumkin degan savolga javob berishga loyiq materiallar 
mavjud.Odatda,ekstravertlar ko`p vaqtni muloqotga, yoqtirgan mashg`ulotiga, maroqli jismoniy 
mashgulotga ajratadilar.Kimda shaxslararo munosabat,muomala malakasi yo`q bo`lsa,unday 
odamlarda bezovtalanish, tashvishlanish darajasi yuqori, shu sababdan odatiy ijtimoiy 
vaziyatlardan,ya`ni uchrashuvlar, kechalr,yig`inlardan o`zlarini chetga oladilar. 
Shunday toifadagi kishilar ham borki, ularda doimo depressiv holatga moyillk 
seziladi,ammo boshqa bir xususiyatli odamlar ham mavjudkim, ularga amaliy jihatdan uzluksiz 
ravishda omad kulib boqadi, ishlari hamisha baroridan keladi, umuman, omadli insonlar baxtiyor 
chehralidirlar. 
Xo‘sh, bunday omadl
i, baxtli odamlar kimlar? 
Bular jamiki narsalarning ijobiy tomonini 
ko‘rad
igan, borliqqa optimistik yondashadigan 
insonlardi
rlar. Barcha ko‘r
inish va holatlarni unday kayfiyatdagilar faqat yaxshilikka ravo 
ko‘rad
ilar, ulardan ibratli
, go‘zal j
ihatlarni ajrata oladilar va boshqalarni bunga ishontirishga 
intiladilar.
Shunday xususiyatli shaxslar ham borki,ularni baxtli damlar tark etmaydi, olam bunday 
kishilar uchun har bir narsa 
cho‘g‘day tovlanad
i, jilolanadi
, go‘yok
i borli
q go‘zal va charog‘on. 
Borliqdagi hodisalar,vaziyatlar, holatlarni ular faqat xush kechinmalar, xabarlar sifatida talqin 
qiladilar, atrofdagilarga xayri
xoh munosabatda bo‘lad
ilar. Bunday odamlar dilkash, dilbar, 
odamshinavanda, ochi
q ko‘ng
il fazilatlari bilan yoqimli assotsiatsi
yalar (o‘xshash hollar, mos xush 
kechinmalar) vujudga keltiradilar. Ular tabiat va jamiyatda yuz beradigan har qanday vaziyatlarga 
ijobiy javob qaytarishga moyildirlar. 
Ma’lumotlar tahl
ili
ga ko‘ra, o‘z
ini 
o‘z
i 
baholash sub’yekt
iv xotirjamlik, farovonlik bilan 
barqaror munosabatga ega. Depressiv holat tazyiqi
ga uchragan odamlar o‘z xatt
i- harakatlarini 
salbiy baholaydi
lar, ko‘p
i
ncha o‘z faz
ilati, xislatini etarli darajada baholay olmaydilar. Butun 
hayoti davomidagi limmo-lim baxtsiz hodisalar natijasi
da o‘z
ini 
o‘z
i baholash keskin pasayishi 
kuzatiladi. 
Jismoniy jozi
ba, go‘zall
ik, qaddi-qomat, umuman, muhim omi
l bo‘lmasa
-da, lekin xotin-
qizlar baxti uchun katta ahamiyatga ega. Tashqi 
ko‘r
inish ijtimoiy mavqeda aks etadi, bunday 
odamlar yuksak muomala maromlarini 
egallagan bo‘lad
ilar, xuddi shu bois ijtimoiy muhitga oson 
kira oladi
lar. Bo‘y
-bast erkaklar uchun ham ahamiyat kasb etadi, ayniqsa qarama-qarshi jins uchun 
attraktsiya (lot. Ichdan mahliyoli
k) tuyg‘us
ini 
o‘yg‘otad
i, peshqadamlik (liderlik) sersavlat 
bo‘ydor k
ishilarga xosdir. 
Psixologiya fanini
ng ko‘rsat
ishicha, hayot va faoliyatning uch sohasi
, ya’n
i muomala, ish, 
hordiq qoniqish olishning asosi
y ko‘r
inishlari hisoblanadi. Qoniqish darajasi turmush tarzining 
yaqqol tavsiflari
ga bog‘l
iq (nikohdami yoki 
yo‘q, 
ish joyi bormi yoki 
yo‘q, do‘stlar
ichi? Va 
hokazo). Inson kayfiyatini 
o‘z vaqt
i
da qo‘llab
-quvvatlab turish turmushdan qoniqish hissini 
vujudga keltiradi. Germaniya psixologlari ushbu fenomenni (noyob holatni) aniqlash uchun 
sinaluvchi
larda sun’
iy ravishda yaxshi kayfi
yat uyg‘ot
ish maqsadida hayotida yuz bergan yoqimli 
holatlarni eslash iltimos qilinadi
, “osmondan tanga yog‘
i
sh” 
imkonini yodga tushirish sharoiti 
yaratiladi. Sinov shi
nam xonada, quyosh charaqlagan kunda o‘tkaz
iladi. 
Natijalarni
ng ko‘rsat
ishicha, qisqa muddatli kayfiyat qoniqi
sh to‘g‘r
isidagi mulohazaga 
muayyan ta’s
irini 
o‘tkaza olgan. Ma’lumotlarga b
i
noan, o‘tm
ishdagi baxtli daqi
qalar to‘g‘r
isida 
mulohaza yuritish qoniqish hissini kuchaytiradi, noxush kechinmalarni 
eslash esa ma’nav
iy 
tuyg‘un
i susaytiradi
. Da’vogarl
ik bilan maqsadga eri
shuv o‘rtas
idagi uzilish faol ehtiyojlarni 

---

qondirish samarasiga tuzatish kiritadi, vaholanki, u amaliy jihatdan biologic ehtiyojlarni 
qondiri
shga ta’s
i
r o‘tkaza olmayd
i. 
Yosh ulg‘ay
ishiga qarab quvonch hissi jadalligi (intensivligi
), ya’n
i ijobiy his- 
tuyg‘lar 
ketma- ketligi pasayib boradi. Shuningdek, maroqli 
mashg‘ulotlarga xavas, mayl jadall
igi ham 
tushib ketadi. 
Shunday ma’lumotlar ham mavjudk
i
m, bunda yosh o‘t
ishi balan erkaklarga baxtni his qilish 
kuchayadi, ayollarda esa susayadi. Ayollar yoshligi
da, bola tug‘
i
lguncha o‘zlar
ini haddan ziyod 
baxtiyor his qiladilar. Keksaygan odamlarda qoniqish hissi 
baxt tuyg‘us
idan yuksakroq, agar 
ularni
ng ma’lumot
i 
past bo‘lsa, bu ko‘rsatk
i
ch yanada ko‘tar
iladi. Keksa odamlar hayotiy 
vaziyatlarga va qurshovdagi odamlarga tez moslashadi
lar, ular o‘z xatt
i-harakatlari bilan 
moslanuvchandirlar. Keksalikd
a da’vogarl
ik darajasi bilan kutilma pasayadi, xohish imkoniyat 
bilan mos tusha boshlaydi. 
Psixologiya fanida bir qator ham milliy, ham umumbashariy xususiyat kasb etuvchi 
tushunchalar, terminlar, atamalar, kategoriyalar, 
so‘z
birikmalari mavjud, odatda, ular 
o‘zlarining
xislat va vazifalari bilan muayyan darajada nazariy hamda metodologik ahamiyatga ega. Ana 
shunday muhim ilmiy tushunchalar qatoriga qariyb 
o‘rganilmagan
psixologiyaning tadqiqot 
predmetiga aylangan armonni kiritish mumkin. Armonning psixologik mohiyati yuzasidan biz 
tomonimizdan ayrim mulohazalar bildirilgan, mushohadalar esa amalga oshirilgan 
bo‘lsada
, lekin 
uning tuzilishi, insonning hayoti va faoliyatidagi roli, kamolotdagi ahamiyati 
to‘g‘risida
fundamental, fenomenologik fikrlar, 
g‘oyalar
ilgari surilmagan edi. 
Oldingi gipotetik xususiyatga molik fikrlarimizda 
“
Armon
” 
tushunchasining 
tarkiblari quyidagicha ekanligi 
bo‘yicha
mulohazani muhokama qilish uchun insonshunoslik 
sohalarining mutaxassislari 
e’tiboriga
havola etgan edik: 
1.
Ehtiyojiy (biologik turtkisidan 
ma’naviy
xususiyatga 
o‘sib
o‘tuvchi
). 
2.
Motivasion (uzluksiz, uzviylik 
uyg‘unligi
, chambarchas 
bog‘liqligi
munosabatlarining 
ichki va turtkisi, harakatlantiruvchisi sifatida). 
3.
Emotsional- hissiy (inson emotsional holatlaridan qoniqish yoki qoniqmaslik, yuksak 
tuyg‘ulari
, hislar kechinmalar ushalganligi, ezgu niyat tariqasida behalovatlik, yangi intilishlarga 
shaxsni safarbar etuvchi bezovtalanish, hadiksirash 
tuyg‘ularida
gavdalanadi ). 
4.
Irodaviy (xavotirga solayotgan muammoni amalda 
ro‘yobga
chiqarish uchun irodaviy 
holatlarni idrok qilish,tasavvur etish 
ob’ektiga
yo‘naltiruvchi
, harakatlantiruvchi). 
5.
Kognitiv (
o‘tmishdagi
bilish jarayonidan qoniqmaslik, 
o‘z
izlanishi, imkoniyati voqelikka 
aylanishi qiyin kechishi tufayli kelajakda 
ro‘yobga
chiquvchi tushunish, anglash darajasini 
ko‘tarishga
yo‘naltiruvchi
mobilizasion funksiya ). 
6.
Regulyativ (borliqni aks ettiruvchi, shaxslararo munosabatlarni omilkirona, odilona, 
oqilona tarzda uzluksiz boshqarish imkoniyati). 
7.
Xulqiy (
fe’l
atvordagi hatti harakat, muomalani maqsadga muvofiq kechishi, ijobiy yoki 
salbiy tomonlaridan qoniqish yoki qoniqmaslik, shaxsni tekshirish orqali bartaraf etishga, 
takomillashtirishga 
yo‘naltiruvchi
hatti harakat majmuasi). 
8.
Ijtimoiy psixologik (muayyan davrni iliq eslash jarayoni, shaxslararo munosabatdagi birlik, 
o‘xshashlik
, 
ta’sirlanish
, 
ta’sir
o‘tkazish
kabilarni 
ro‘yobga
chiqishning ijtimoiy psixologik 
mexanizmlari, unda muomalaning individual tipologik 
o‘ziga
xosligi harakatga chorlovchi 
ekanligi). 
9.
Milliy (ham milliy, ham etnik xususiyatlar voqelikda sodir 
bo‘lishining
o‘ziga
xosligini 
hisobga olib turishdan iborat qiyoslashga takomillashtirishga undovchi tariqasida).
Armon psixologik voqelik sifatida insonning hayoti va faoliyatida uning faollikka yetaklovchi 
barqaror 
sub’ektiv
ichki turtki tariqasida muhim 
o‘rin
egallaydi. Insoniyatning ijtimoiy tarixiy 
taraqqiyotida yakka shaxsni goh anglanilgan, goh anglanilmagan tarzda muayyan 
sa’y
harakatlarga undovchi, 
sub’ektiv
omillar tarkibidan ajralib chiquvchi, uning halovatini uzluksiz 
ravishda buzuvchi, hamisha intilishlarga chorlovchi murakkab ierarxik tuzilishga ega 
bo‘lgan
, vaqt 
va fazo mezonlarini 
o‘zaro
uyg‘unlashtiruvchi
o‘chmas
, ezgu niyatlar ushalishini ta
’minlovchi
hissiy 
tuyg‘ular
(afsus, 
g‘urur
, faxr, 
o‘kinch
tushunchalarida mujassamlanuvchi) xulq atvor 

---

kechishini ijobiy yoki salbiy baholovchi, nuqson va orttirma 
ko‘rinishlarini
muvofiqlashtiruvchi, 
bilish jarayonlarining yuksak va zaif unsurlariga (elementlariga) nisbatan munosabat bildiruvchi, 
o‘rnatuvchi
omixta psixologik hodisa armon deb ataladi. 
Ayrim xalqlar, elatlar va etnoslar leksikonida 
qo‘llanuvchi
“
armon
” 
atamasi 
o‘zining
kelib chiqishi jihatidan ushalmagan orzular, ezgu niyatlar, 
o‘tmishning
kemtik, 
noto‘kis
tomonlari 
to‘g‘risida
yaxlit obrazlar, tasavvurlar, achinish 
tuyg‘usi
, pessimistik shakldagi hislarning 
majmuasi tarzida gavdalanadi. Bu 
ma’noda
armon insonda murakkab kechinmalar tarzida vujudga 
kelishi, kechishi, rivojlanishi, takomillashuvi yoki 
so‘nib
borishi(
o‘kinch
xis sifatida), umidsizlik 
tuyg‘usining
kuchayishi 
ko‘rinishida
mujassamlashuvi mumkin. Chunki ezgu niyat ushalishi bilan 
realiya 
o‘zaro
birlik xususiyatiga ega emasligi, ularning 
ro‘yobga
chiqishini 
ta’minlovchi
mexanizm funksiyasini bajarishga nisbatan 
to‘la
ishonch yoki versiya ham 
yo‘q
ekanligi tufayli 
armonni keltirib chikarishi shak shubhasiz. Shaxsning imkoniyati bilan izzattalabligini bosqichma 
bosqich 
ro‘yobga
chiqishi mobaynida uzluksiz bilan uzviylikning mutanosibligi buzilishi 
oqibatida unda (insonda) qoniqmaslik (umumiy 
ko‘rinishda
) 
tuyg‘usi
tug‘iladi
va bu xodisaning 
takrorlanishi natijasida u armonga aylanadi. Munosabatlar, voqeliklar va hodisalar baholanishi 
bilan shaxsning intilishi, talabchanligi 
o‘rtasidagi
nomutanosiblik hissini pasaytiradi, shuningdek, 
jismoniy harakatlar, aqliy operatsiyalar sustlashishini yuzaga keltiradi. 
Shu narsani 
ta’kidlash
joizki, armon xotira kategoriyasidagi eydetik obrazlar 
(eydetizm) ga 
o‘xshash
o‘chmas
iz qoldiruvchi, hodisalarni eslashga, unga erishishga shaxsni 
undovchi omil sifatida ham 
ma’naviy
, ham jismoniy harakatni amalga oshirishga uni yetaklaydi. 
Uzluksiz 
o‘chib
yonib turuvchi svetoforga uni qiyos qilsak, aslo 
mubolag‘a
bo‘lmaydi
, albatta. 
Eydetik obrazlar ham, odatda, ikki xil kechinmani 
o‘zida
mujassamlashtirishi bilan boshqa 
psixologik vositalar (qurollar) dan ajralib turadi. Bu esa inson uchun eng ahamiyatli sanalar 
to‘g‘risidagi
tasavvur obrazlari uning xotirasidan sira 
o‘chmaydi
, 
o‘qtin
o‘qtin
ixtiyoriy yoki 
ixtiyorsiz, goho assotsiativ tarzda namoyon 
bo‘lishga
odatlangan. Birinchi kitob bilan tanishash, 
sirk tomoshalarini kuzatish, zooparkga tashrif buyurish, 
tug‘ilgan
kunni dastlabki nishonlashuvi 
boshqa quvonchli daqiqalar tiklanib turishi bilan 
o‘ziga
xoslikni kasb etadi. Shu bilan birga noxush 
holatlar, kechinmalar, ushalmagan tilaklar, jazo choralari, aldanishning alamli lahzalari chorasizlik 
tuyg‘ulari
ham tiklanuvchi obrazlar, jonlanuvchi tasavvurlar tarzida tiklanishi yoki 
o‘chib
borishi 
mumkin. Bu psixologik voqelik assotsiatsiyasi yordami bilan analitik tahlil natijasida. 
Xayolparishonlik, xukmdorlik, ustvorlik qilganida ularning negizida vujudga keladi. Armon 
kategoriyasi ham shunga 
o‘xshash
omillar, mexanizmlar 
ko‘rinishida
namoyon 
bo‘lishi
kuzatiladi. 
Armon ommaviy xususiyat kasb etib, individual,guruhiy, milliy, umumbashariy, jamoaviy hatti 
harakatlardan qoniqish yoki qoniqmaslik his 
tuyg‘ularini
o‘zida
gavdalantiradi. 
Armon muammosini ushalmagan orzu sifatida emotsional hissiy xush yoki noxush 
kechinmalar orqali ifodalanishi turlicha 
ko‘rinishga
ega 
bo‘lishini
faraz qilgan holda uni muayyan 
tarkiblarga, turlarga ajratish maqsadga muvofiq: 
1.
O‘tmishni
o‘zida
aks ettiruvchi armon. 
2.
Hozirgi kecha kunduzni 
o‘zida
mujassamlashtiruvchi armon. 
3.
O‘tmishni
bo‘lg‘usi
zamonga,kelajakka 
ko‘chiruvchi
armon. 
4.
Ideal va komfort hissiga yondosh armon. 
5.
Uzluksiz harakatga undovchi, dinamik xususiyat kasb etuvchi, shaxsni 
ma’naviy
, jismoniy hatti harakatga yetaklovchi armon.
Armon inson ehtiyojini qondirishga qaratilgan, 
yo‘naltirilgan
sa’y
harakatlarning 
yig‘indisi
, majmuasi sifatida 
ro‘yobga
chiqishi mumkin. Ehtiyojlarning qaysi 
ko‘rinishi
yoki turi 
bo‘lishidan
qat’iy
nazar (xoh biologik, xoh 
ma’naviy
) ularni qondirishga nisbatan jismoniy, aqliy 
harakatlarni 
yo‘naltirishning
real yoki xayoliy (fikriy) rejalarni tuzish jarayoni yuzaga keladi. 
Shaxsning xulq atvorini amalga oshirish jarayondagi nuqsonlar, ularni 
tuzatish(korreksiyalash) imkoniyati 
bo‘lmaganligidan
afsuslanish 
tuyg‘usi
negizida armon 
tug‘ilishi
mumkin. Favqulotda xulqni boshqarish imkoniyatining zaifligi, 
o‘ng‘aysiz
, 
qo‘pol
xulqiy kamchiliklar, shaxsning mavqeiga, 
obro‘siga
xalal berganligi tufayli uning halovatini 
buzishda, bezovtalanishni yuzaga keltirishda davom etaveradi. Xulq atvordagi oldingi nuqson 

---

armonga aylanadi, inson undan afsuslanadi, kelajakda bunday noxushlikning oldini olish intilishini 
uyg‘otadi
. Shuningdek, nafaqat 
o‘zga
, balki 
o‘zgalarga
sodir etilgan voqelikdan 
o‘z
vaqtida ogoh 
etmaganlikning oqibati ham afsuslanish hissiga aylanib, armonni shakllantiradi. Yiqilgan inson 
kulish emas, balki hamdardlik bildirish (empatiya) lozim ekanligini, 
o‘rinsiz
, ortiqcha 
harakatlarning mavrudi emasligini 
o‘z
vaqtida baholay olmaganligini afsus, nadomat bilan 
eslash(esga tushirish) armondan dalolat beradi. 
Armon muammosining psixologik tuzilishi motivasion, irodaviy, hissiy, kognitiv, 
regulyativ kabi tarkiblardan iborat 
bo‘lganligi
uchun 
o‘tmishga
, hozirgi zamonda, kelajakka 
taaluqli turtkilar, irodaviy 
zo‘r
berishlik, ijodiy fikrlash, 
o‘zini
o‘zi
boshqarish (nazorat qilish, 
baholash, rejalashtirish) ni amalga oshirishni, 
ro‘yobga
chiqarishni taqozo etadi. Talabalarda fan 
asoslarini egallashdagi qiyinchiliklar, kasbiy tayyorgarlikdagi murakkab jarayonlar, 
ta’lim
tizimidagi 
ob’ektiv
va 
sub’ektiv
to‘siqlar
o‘zlashtirmaslikni
keltirib chiqaradi. 
O‘qituvchi
bilan 
talabalar hamda talabalararo munosabatlardagi 
o‘zaro
tushunish va 
o‘zaro
yordamining zaifligi, 
hamkorlikning 
bo‘shlig‘i
o‘quv
faoliyati samaradorligini pasaytiradi. Bunday noxush 
hodisalarning uzluksiz takrorlanishi armonni vujudga keltiradi. Bu odatiy holatning oldini olish 
uchun, uni kamaytirish uchun 
o‘tkazilgan
tajriba natijalari 
bo‘yicha
qilingan tavsiyalardan 
namunalar keltiramiz. 
Talabalarni ijodiy fikrlash, mustaqil ravishda bilimlarni egallash imkoniyatlarini 
ro‘yobga
chiqarish 
to‘g‘risidagi
hozirgi zamon psixologik ilmiy nazariyalar qonun xususiyatiga 
ega 
bo‘lgan
uch omilni yoki uch manba (shart sharoit) ni 
ta’kidlab
o‘tishni
taqozo etadi. Mazkur 
shart sharoitlarni izchillikda (uzluksiz va uzviylik prinsiplariga asoslangan holda) bajarish 
talabalarda 
o‘zlashtirishning
yuqori 
ko‘rsatkichini
taminlaydi. Endi ularning har birini psixologik 
tavsiyalashga harakat qilamiz, chunki 
noan’anaviy
vositalar, usullar yordami bilan 
ma’lumotlarni
o‘zlashtirish
ijodiy, samarali fikr yuritishni talabalarda shakllantiradi. Talabalar tomonidan 
o‘tilgan
mavzular 
bo‘yicha
kasbiy 
ko‘nikmalarni
, mutaxassislikka oid bilimlarni anglagan holda 
mantiqiy jihatdan mustahkam (puxta ) egallash birinchi shartni 
o‘zida
mujassamlashtiradi. Bu omil 
shaxsni fikr yuritish 
yo‘nalishining
mantiqiyligi, izchilligi, 
uyg‘unlig
i, teranligi prinsiplari bilan 
mos tushishi mumkin. Biroq talabalar bundan keyin ham muvaffaqiyatli mustaqil 
o‘qishlari
uchun 
yuqoridagi mulohazalar yetarli emas, albatta. Bundan tashqari, kasbiy 
ko‘nikmalar
va bilimlarni 
puxta va mantiqiy ketma ketlikda 
o‘zlashtirish
bilan qanoat hosil qilish bilan cheklanib qolmasdan, 
balki ularning mazmunan 
to‘la
, shaklan invariant 
ko‘rinishlarini
egallashga intilishi bilan ajralib 
turadi. Talabalikning dastlabki yillarida fanga, muhitga motivatsiyasining zaifligi, oliy 
ta’lim
tizimi talab va sharoitlariga moslashuvning qiyin kechishi kasbiy tayyorgarlikka salbiy 
ta’sirini
o‘tkazadi
, keyinchalik shaxslararo munosabatlar ijobiylashuvi natijasida hamkorlik faoliyatidagi 
nuqsonlar kamayib boradi. 
Shuni 
ta’kidlas
h joizki, 
o‘rtacha
o‘zlashtirish
darajalari bilan keyingi kursga 
ko‘chirilgan
talabalar 
o‘qituvchilarni
homiylik qilish, 
g‘amxo‘rlik
ko‘rsatish
predmetiga aylanib 
qolishi ehtimoli mavjud, hatto ularning orasidan 
o‘zlashtirmovchilar
guruhi vujudga kelishi ham 
mumkin. Agarda ularda 
o‘quv
motivatsiyalari shakllanmasa, faoliyatni mustaqil tashkil eta 
olmasa, shaxslararo hamkorlikka erishmasa, u holda bu omil yanada murakkablashib boradi, 
natijada 
ob’ektiv
va 
sub’ektiv
xususiyatga ega 
bo‘lgan
nizolar (nizoli vaziyatlar) 
ko‘lami
kengayadi. 
O‘z
o‘zini
boshqarish, 
o‘z
o‘zini
nazorat qilish, 
o‘z
o‘zini
baholash 
o‘quv
faoliyatining 
tarkibiy qismiga 
o‘sib
o‘tmagunga
qadar 
o‘qituvchi
bilan talabalar va talabalararo munosabatlarda 
negativ(salbiy) holatlar yuzaga kelishi davom etaveradi. 
Talabalarni mustaqil 
ta’lim
olishga uquvchanligi (qobiliyati) rivojlanishining (tarkib 
topishining) ikkinchi omili 
ta’lim
qonuni sifatida quyidagi vositalar yordami bilan amalga 
oshirilishi mumkin:
A. 
O‘qishga
nisbatan uquvchanligining talabalarda shakllanishi ularda 
mas’uliyat
, javobgarlik 
tuyg‘ulari
barqarorlashuvi bilan bir davrning 
o‘zida
kechadi; 
B.
Bo‘lg‘usi
mutaxassis kasbiy tayyorgarlikni chuqur his qilgan holda shaxsiy hamda ijtimoiy 
burch, vatanparvarlik, mehnatsevarlik hislarini 
o‘zida
mujassamlashtirishga intilishni anglab 
yondashish tufayli egasining 
o‘rni
, mavqei, taraqqiyot uchun ahamiyatini tushuna boshlaydi. 

---

Talabalarda 
o‘quv
motivatsiyasining vujudga kelishi, rivojlanishi, takomillashuvi, 
ma’ruza
, seminar, amaliy 
mashg‘ulotlar
va laboratoriya ishlariga kasbiy tayyorgarlik 
(kamolot,maxorat) yuzasidan yondashuv, auditoriya (laboratoriya)ga ongli munosabat ularda
diqqatni, ijodiy, sermahsul fikrlashni, irodaviy xislatlarni, kognitiv imkoniyatlarni, yuksak his 
tuyg‘ularni
, 
o‘z
o‘zini
boshqarishni, hamkorlikni muayyan 
ob’ektga
to‘planishni
ro‘yobga
chiqaradi. Talabalar tomonidan kognitiv jarayonlarni 
to‘g‘ri
tashkil etish, oqilona reja tuzish, aqliy 
hatti harakat va usullardan unumli foydalanish, 
o‘zini
kasbiy faoliyatga dahldor 
mashg‘ulotlarga
ongli 
yo‘naltirish
(majbur etish, 
ya’ni
irodaviy 
zo‘r
berish), muammo yechimini modifikatsiyalari, 
invariantlari yuzasidan mulohaza yuritishga 
o‘z
shaxsini ruhan tayyorlab borish muvaffaqiyatlar 
negiz 
bo‘lib
xizmat qiladi. 
O‘quv
faoliyatini 
to‘g‘ri
tashkil qilish natijasida (
ya’ni
o‘qituvchi
bilan talaba 
hamkorligi) talabalarda 
o‘quv
motivatsiyasi tarkib topadi, uquvchanlik qobiliyati rivojlanadi, 
mustaqil ijodiy fikr yuritishga odatlana boradi. Buning uchun auditoriya hamkorlik faoliyati 
negiziga aylangandagina 
ta’lim
sub’ektlarida
empatiya, simpatiya, attraksiya, refleksiya singari 
yuksak xislatlar, his 
tuyg‘ular
, umumlashgan fikrlash vositalari asta sekin, bosqichma bosqich 
shakllanadi. Hamkorlik tuzilmasi, tarkib topishi bosqichlari, hatti harakat turlari, 
o‘zaro
ta’sir
o‘tkazish
me’yori
, shaxslararo munosabat maromlari 
to‘g‘risidagi
psixologik texnologiya bilan 
tanishish(egallash) orqaligina 
o‘zini
boshqarishga erishish mumkin. 
Oldingi 
ta’lim
qonunlaridan qolishmaydigan sharoitlardan, manbalardan biri bu 
mustaqil bilim olish 
ko‘nikmalarini
talabalar tomonidan egallashdir. Talabalar maktabda, kasb 
hunar kollejida, akademik litseylarda mustaqil faoliyatni tashkil etish 
ko‘nikmasiga
muayyan 
darajada 
o‘rgatilsada
, lekin oliy 
ta’lim
tizimi ularning oldiga murakkab vazifalarni yuklaydi. 
Odatda, 
ta’lim
taraqqiyotni yetaklaydi degan tezisga (tendensiyaga) talabalarni kasbiy 
materiallarni va malakalarni egallashning 
yo‘l
hamda vositalariga 
ta’lim
jarayonida 
o‘rgatish
orqali armon 
tuyg‘usi
tonusini pasaytirish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi
.
Lekin armon muammosi 
o‘zining
psixologik tuzilishi jihatidan murakkabligi 
uchun uni motivasion, emotsional hissiy, kognitiv, irodaviy, regulyativ nuqtai nazardan tadqiq 
etish shaxsning faolligini oshirishga, ijodiy, yangicha fikrlash qobiliyatini shakllantirishga xizmat 
qiladi.