O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi

6-MAVZU: 
FЕNОMЕNОLОGIYA SОHАSI BO`YISHА PSIХОLОGIK 
YONDАSHUVLАR
 
REJA: 
1.
Fеnоmеnоlоgiyagа оid yangishа munоsаbаt vа uning psiхоlоgik tаvsifi. 
Fеnоmеnоlоgiyaning zаmоnаviy tа’rifi, mоhiyati.
2.
Tаqlid, yuqish, ishоntirish psiхоlоgik fеnоmеnаl hоdisа sifаtidа. Mаzkur fеnоmеnlаrning 
ijtimоiy hаyotdаgi o`rni, аhаmiyati hаmdа ijоbiy vа
sаlbiy ko`rinishlаrgа egа ekаnligi. Ulаrning 
tаdqiqоt mеtоdlаri to`g’risidа mulоhаzаlаr.
3.
Idrоkning fеnоmеnаl hоlаtlаri to`g’risidа umumiy tushunshа: Illyuziya, gаllyusinаtsiya, 
аttrаksiya, kаrоmаt qilish. Аntisipаsiya to`g’risidа tushunshа. Аntisipаsiya tuzilishi: subsеnsоr, 

---

subsеptiv, sеnsоmоtоr, sеnsоr, tаsаvvur, ijоdiy
- 
хаyoliy. Аntisipаsiyani o`rgаnish mеtоdlаri. 
Pеrsеptiv himоya.
4.
Siyosiy lidеrlik vа ulаrning o`zigа хоs хususiyatlаri. Siyosiy lidеrlаr klаssifikаtsiyasi.
Ko‘pgina psixologlarning qarashl
arida shaxsning ijtimoiy-psixologik tavsifi qiyofasining 
tuzilishida yetakchi rol o‘ynashi va qayd etishi ta’kidlanadi. Shu jumladan, tadqiqotchi 
N.I.Reynvaldning fikricha, shaxsning tuzilishi va uning har bir qiyofasi (xislati) uch mezon asosida 
taxdil qilinishi joiz: orientirovkaning darajasi va anglanganlik xususiyatiga; u yoki bu ehtiyojiy 
holatlarni harakatlantirishning xususiyati hamda tashkiliyligi; 
paydo bo‘lishning jadalligi, 
jiddiyligi va zo‘riqishga, ya’ni insonning emotsional irodaviy, bilishg
a oid sifatlari nuqtai nazariga 
va boshqalar. 
N.I.Reynvaldning izohlashicha, faoliyatning regulyatsiyasida psixik funksiyalarni 
umumlashgan guruhlashtirish ularning uch o‘lchovli (mezonli) tasnifining akd (intellekt), hissiyot 
(emotsiya) va iroda mohiyati zimmasiga tushishi shaxs tuzilishini temperament, xarakter va 
qobiliyatlarga, ikkinchi tomondan esa ekstraversiya, introversiya omillariga ajratishga barham 
beradi. 
N.I.Reynvaldning ushbu yondashuvi A.R.Luriyaning miya faoliyatining uch blokli roli 
tasnifi
ga bevosita mos tushadi, chunonchi, akl (intellekt) ko‘p hollarda informasion blok orqali 
amalga oshadi, iroda (tashkiliylilik) programmalashtirish bloki bilan, xilmaxil emotsional holatlar 
(hissiyot) yuzaga kelishining negizida «energetik» blok yotadi. Ak
l, hissiyot, iroda va ularni 
ro‘yobga chiqaruvchi miyaning bloklari, harakatlantiruvchilarni emas, balki o‘zaro uzviy bog‘liq 
bo‘lgan insonning atrofmuhitga nisbatan munosabatining uch lahzasini anglatadi.
Xullas, qarashlarning rangbarangligi muammo yechimining har xil variantlari, invariantlari, 
modifikatsiyalari, modullari va modellari bir davrning o‘zida hukm surishini ta’minlaydi hamda 
sistemali yondashuv majmuasi yuzaga kelishi uchun puxta negiz, mexanizm va barqaror manba 
hozirlaydi. 
Odamzod muammosi azaliy dolzarbligi bilan boshqa insonshunoslik kategorilaridan keskin 
ajralib turgan va bundan keyingi insonning ijtimoiytarixiy taraqqiyotida ham xuddi shunday 
yuksak nufuzga ega bo‘lib qolaveradi. Jamiyat mavjud ekan, uning qudrati, harakatlantiruvchi 
ku
chi, moddiy va ma’naviy mahsulot yaratuvchisi bo‘lmish insonningaxloqi, aqlidroki, 
yuksakhistuyg‘usi, irodaviy fazilati, qobiliyati va salohiyati yuzasidan yangi ma’lumotlarga ega 
bo‘lish masalasi o‘z mavqeini aslo yo‘qotmaydi. Xuddi shu boisdan inson shax
si, uning kamoloti, 
unga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar, faoliyat, tajriba va intilishning roli masalalari XXI asrda 
tadqiqot etilishga muhtojdir. 
Inson shaxsini o‘rganish masalasi bilan falsafa, psixologiya, pedagogika, sotsiologiya, 
filologiya, t
arix kabi ijtimoiy va gumanitar fanlar shug‘ullanadi. Hozirgi davrda inson muammosi 
aniq, gumanitar, ijtimoiy fanlarning umumiy tadqiqot ob’ektiga aylanib bormokda va bu jarayon 
keyingi asrda yanada jadallashadi. Shunga qaramasdan, bir tomondan, insonni o‘
rganishda 
differensiatsiya hodisasi yuz bermoqda, ikkinchi tomondan, inson taraqqiyotining sintetik 
(birikuv) tavsifi bo‘yicha integratsiya holati ko‘zga tashlanmokda. Inson bir qator fanlarning 
tadqikrt ob’ekti ekanligi yig‘iq, ixcham, yaxlit tarzda tasav
vur etish uchun uni