O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

har
so‘zi sifatlar bilan birga qo‘llanishi 
ham mumkin: 
Oldiga dasturxon yozib, har turli ovqatlardan olib kelib qo‘ydi; 
5)
har
so‘zi q
ancha
olmoshi bilan birga qo‘llanib miqdorning ortiqligini ko‘rsatadi: 
Kasalni har qancha yashirsang ham, baribir isitmasi oshkor qiladi; 
6) 
har
so‘zi 
q
achon
olmoshi hamda payt bildiruvchi so‘zlar bilan birga keladi ravish xarakterida bo‘ladi:

O‘rtanur har dam Navoiy nola qilmog‘i bila (Navoiy); 
7) o‘ringa munosabat bildiruvchi 
ayrim otlar ham harso‘zi bilan birga qo‘llanishi mumkin: 
Oh, tortib o‘zimni har yerga urdim 
(Islom Shoir). 
Bulardan tashqari, harso‘zi 
har holda, har qalay, harna, har nechuk, har ehtimolga qarshi 
kabi so‘zlar tarkibida kelib, turli modal ma’nolarni ifodalash uchun xizmat 
qiladi
.
Belgilash olmoshlari gapda ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi va hol bo‘lib keladi. 
7-§.Bo‘lishsizlik olmoshi.
Bo‘lishsizlik olmoshlari narsa yoki belgiga nisbatan 
inkor ma’nosini bildiradi. Bu olmoshlar ishtirok etgan gapning kesimi bo‘lishsiz 
shaklda kelib, inkor mazmunli gap hisoblanadi. Bo‘lishsizlik olmoshlari tuzilishiga 
ko‘ra ikki turli do’ladi: a) tub shaklidagi bo‘lishsizlik olmoshi; b) qo‘shma so‘z 
shaklidagi bo‘lishsizlik olmoshi. 
Tub so‘z shaklida qo‘llanadigan bo‘lishsizlik olmoshiga 
hech 
so‘zi kiradi. 
Hecholmoshi yakka holda qo‘llanganda ko‘pincha fe’llar oldida kelib, ravish vazifasini 
bajaradi va ish-harakatning, batamom inkorini bildiradi: 
Onasi juda xursand bo‘lsa ham, 
hech uxlay olmaydi.(As. M.)
Qo‘shma so‘z shaklidagi bo‘lishsizlik olmoshlari esa 
hech
so‘ziga 
kim, nima, 
qachon 
kabi so‘roq olmoshlari yoki 
bir, narsa 
so‘zlarining qo‘shilishidan hosil bo‘ladi 
va quyidagi ma’nolarga ega bo’ladi: 1) hech kim, hech nima, hech narsa, hech 
kimsaolmoshlari shaxs va narsaga nisbatan inkorni ifodalaydi va egalik, kelishik 

---

103 
qo‘shimchalarini olib, gapda otlar kabi vazifa bajarib keladi:
Uyda hech kimsa ko‘rinmas edi. 
2) hech qaysi, hech qanday, hech birolmoshlari narsaning belgisiga nisbatan inkor ifodalaydi: 
Hech qaysi ish o‘z vaqtida bajarilgan ishdan barakali bo‘lmaydi. 
Bu olmoshlar otlashib 
qo‘lla-nishi ham mumkin: 
Bularning hech qaysisi hozirgi sharoitni tushun-maydi. 
3) hech 
qachon,hech vaqt, hech qayer olmoshi payt va o‘ringa nisbatan inkor ma’nosini bildiradi 
va gapda ravish xarakteri-da qo‘llanadi: 
Qalandarov hech qachonbunaqa mehmonni 
kutgan emas edi. (A.Q.)
Bulardan tashqari, bir narsa (bir nima) so‘zi ham gaplarnig kesimi bo‘lishsizlikni 
ifodalaganda, inkor olmoshi vazifasini bajaradi: 
Turg‘unoy to Maston olib bermaguncha 
qo‘l uzatib bir narsaolmas edi. (A.Q)