O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

5-§. O‘zlik olmoshi
aniq yakkalikni ajratish, belgilash va ko‘rsatish uchun 
xizmat qiladi. Olmoshning bu turi 
o‘z
so‘zidan iborat bo‘ladi. O‘z olmoshi har uchala 
shaxs, birlik va ko‘plikdagi kishilik olmoshlari o‘rnida ishlatilib, ko‘pincha shaxsni, 
ba’zan narsani ko‘rsatadi. 
O‘z 
olmoshining nutqda qo‘llanishiga doir qo‘yidagi holatlarni kuzatish mumkin: 1) 
o‘z
olmoshi bosh kelishik shaklida egalik bilan kelib, uchala shaxs birlik va ko‘plikni 
ifodalashi mumkin. Bunday holda shu kabi ma’noga ega bo‘lgan kishilik olmoshlariga 
sinonim bo‘ladi :
O‘zim-men, o‘zing-sen, o‘zi-u, o‘zimiz-biz, o‘zingiz-siz, o‘zlari-ular 
(Ayb o‘zingda!
—
Ayb senda!). 
Biroq hamma vaqt ham o‘zolmoshi o‘rnida kishilik 
olmoshini qo‘llab bo‘lmaydi.Chunki ba’zan o‘zolmoshi o‘rnida kishilik olmoshi 
ishlatilsa yo uslubda ancha o‘zgarish sodir bo‘ladi, yoki ularni mutlaqo almashtirib 
bo‘lmaydi
; 
2) otlar oldida qo‘llangan 
o‘z
olmoshi ular anglatgan narsani aniqlab 
ko‘rsatadi: 
Bu kunlarda har kim o‘z dard-alami, o‘z g‘am-hasrati bilan band edi. (A. 
Q.); 
3) 
o‘z
olmoshi II shaxs birlik, III shaxs ko‘plik shaklida kelganda ba’zan undagi 
shaxs ma’nosi ko‘chadi: 
O‘zing nima g‘amdasan-ku, buning kulishini qara (men nima 
g‘amdaman-ku...), Qani, o‘zlaridan bo‘lsin (sizdan bo‘lsin)
4)o‘zso‘zi yolg‘iz so‘ziga 
sinonim ma’noni bildiradi: 
U uyda faqat o‘zi o‘tiribdi (...u yolg‘iz o‘tiribdi); 
5) o‘zolmoshi 
takrorlanib qo‘llanishi mumkin. Bunday vaqtda uning bir qismi biror kelishik 
qo‘shimchasini olib keladi. Qismlarning bu xilda qo‘llanishi shu so‘zning ma’nosiga va 
grammatik holatiga ham quyidagicha ta’sir ko‘rsadi: a) agar birinchi qism affikssiz, 
keyingisi affiksli qo‘llansa, birgina 
o‘z 
so‘znning ma’nosi kuchaytirilib, ta’kidlab 
ko‘rsatiladi va bu juftlik bitta gap bo‘lagi vazifasini bajaradi:
...o‘z-o‘zicha g‘udur-lay 
boshladi. 
b) oldingi qism egalik va kelishik qo‘shimchalarini olgan holda, keyingisi esa 
belgisiz qo‘llanadi va ikki xil gap bo‘lagi vazifasini bajaradi: 
O‘zini o‘zi tergaydi. 
d) 
takrorlangan