O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Yaxshidanot 
qoladi, yomondan dod. (Maqol) Birni kessang o‘nni ek. (Maqol) O‘qigan o‘qdan o‘zar. (Maqol)
Mana shunda gap ko‘p. Aravaning g‘ichir-g‘ichiridan cho‘chidi. 
Kelishiklar belgili va belgisiz holda, ya’ni turlovchi affikslar bilan yoki turlovchi affikslarsiz 
ishlatiladi. Belgili ishlatilish barcha kelishiklarga xos hodisadir. Belgisizlik esa quyidagi 
kelishiklarda uchraydi: a) qaratqich kelishigi belgisiz qo‘llaniladi: 
cho‘l bag‘ri, maktab bog‘i
; b) 
tushum kelishigi belgisiz qo‘llanadi: 
ariq qazimoq, ko‘chat o‘tqazmoq
kabi.
O‘zbek tilida oltita kelishik mavjud bo‘lib, ularning har biri o‘z shakli va ma’nosi hamda 
sintaktik vazifasiga ega. Ular o‘zi birikadigan boshqa so‘zlar bilan quyidagicha munosabatda 
bo‘ladi: 1) qaratqich kelishigi ot bilan otni grammatik aloqaga kiritadi va moslashuvli birikma
hosil qiladi: 
kitobning varag‘i, odamning gavdasi
; 2) tushum, jo‘nalishi, o‘rin, chiqish kelishiklari ot 
bilan fe’lni o‘zaro bog‘laydi va boshqaruvli birikma hosil qiladi: 
kitobni o‘qidi, kitobda ko‘rdim, 
kitobga qaradi, kitobdan oldim 
kabi
. 
Makon va zamon kelishiklari nomi bilan yuritiluvchi jo‘nalish, o‘rin va chiqish kelishiklari 
ba’zan fe’ldan boshqa so‘zlar bilan ham birika oladi: 
otdan baland, itdan past, uyat o‘limdan qattiq,
xalqimga aziz.

---

83 
Kelishiklar 
Kelishik 
affiksi 
So‘roqlari
Gapdagi vazifasi 
bosh kelishik 
- 
kim? nima? qayer? 
ega, kesim, sifatlov-
chi, undalma, atov gap 
qaratqich 
klishigi 
-ning 
kimning? 
nimaning? 
qayerning? 
qaratqich aniqlovchi 
tushum kelishigi 
-ni 
kimni? nimani? 
qayerni? 
vositasiz to‘ldiruvchi 
jo‘nalish 
kelishigi 
-ga 
kimga? nimaga? 
qayerga? 
vasitali to‘ldiruvchi, 
o‘rin, payt, sabab holi 
o‘rin-payt 
kelishigi 
-da 
kimda? nimada? 
qayerda? 
vositali to‘ldiruvchi, 
o‘rin, payt, sabab holi 
chiqish kelishigi 
-dan 
kimdan? nimadan? 
qayerdan? 
vositali to‘ldiruvchi, 
o‘rin, payt, sabab holi