O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus Ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universitet Kimyo-biologiya fakulteti analitik kimyo fanidan

АЗОТ БИРИКМАЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ

• Азот ишлаб чиқариш кимёвий ишлаб чиқаришнинг жадал ривожланаётган тармоғидир. Қишлоқ хўжалигини азотли ўғитлар билан ишлаб чиқаришни турли азотли бирикмалар билан таьминлаш унинг кейинги ривожланиш даражасига боғлиқ. Азотли бирикмаларни олиш инсон фаолиятида ҳаётий заруратдир. Тирик организмлар фаолиятида оқсил муҳим ўринни эгаллайди, бир кунда ҳар бир инсон 70-100 г оксил истеъмол қилади. Бунинг таркибида 13-16 г азот бўлади. Инсон организми минерал ҳолдаги азотни оксил кўринишига ўтказа олмайди. Ўсимлик хужайралари ва хайвон организмлари нитратли ва аммонийли азотни оксилли бирикмаларга айлантира олади.

АЗОТ БИРИКМАЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ.

• Улар халқ хўжалигида кенг қўлланилади. Қишлоқ хўжалигида суюқ аммиак, карбамид ва бошқалар минерал ўғит сифатида; нитрат кислотаси, газ ҳолидаги аммиак мудофаада, медицинада, нефть саноатида, металлургия саноатида ишлатилади.
• Азотнинг бирикмалари уч хил шаклда бўлиши мумкин:
• Аммоний формасида-аммоний сульфати (NH4)2SO4, аммоний нитрати NH4NO3 ва х.к.
• Амид формасида-кальций цианамиди СаСN2, карбамид СО(NH2)2 ва х.к.
• Нитрат формасида-натрий нитрати NaNO3, калий нитрати КNO3 ва х.к.

Азотнинг тарқалиши:

• Кўмир таркибида - 1-2,5%
• Нефт -0,02-1,5%
• Атмосфера ҳавоси таркибида -4*1015 т
• 1гектар ер юзасига 80 минг тонна азот туғри келади.
• Ерда :
• азот- 0,04%,
• водород - 1,0%
• кислород - 49,13%(оғир.)

Азотниниг физик-кимёвий ҳоссалари

• Элементар азотнинг критик температураси минус -147,16 0С. Қаттиқ азот икки хил - кубик ва гексагонал шаклда бўлиши мумкин. Критик босими 33,5 атмосферага тенг, бир вақтда уч хил агрегат ҳолатида мувозанат ҳолатдадир.
• Атмосфера босимида суюқ азотнинг қайнаш температураси минус -195,8 0С. Қаттиқ ҳолатдаги азотни эриш температураси минус -209,9 0С. Табиатда энг паст ҳарорат минус -273,16 0С.
• Азотнинг радиоактив изотоплари 137N ва 167N ҳам бордир. Нормал шароитда 1 г/мол азот гази 22,404 л ҳажмни эгаллайди.
• Маълумки, нормал шароит- 1 атм. босим ва 0 0С хароратни ташкил этади.