O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

 
Savol va topshiriqlar: 
1. Atama deganda nimani tushunasiz? 
2. Atama qanday hosil qilinadi?
3. Atamaning umumxalq so`zidan qanday farqi bor? 
4. Atamalarni yasash va ularni tartibga solish muammolari tilshunoslikning qaysi 
bo`limida o`rganiladi? 
5. 3 guruhga bo`lining. Belgilangan qisqa muddat ichida 1-qator ilm-fanga oid, 2-qator 
san'at va madaniyatga, 3-qator texnikaga oid atamalarni navbat bilan yozuv taxtasiga 
yozing. Qaysi guruh atamalarni ko`p va to`g`ri topa olsa, o`sha guruh g`olib deb 
topiladi. 

---

43 
 
1- topshiriq
. Lug'atdan foydalanib fe'llarni tarjima qiling. Ular ishtirokida gaplar tuzing. 
So'ramoq, kelmoq, olib kelmoq, kutmoq, topmoq. 
 
2- topshiriq.
O'zbek tiliga tarjima qiling. 
1. Выполнить задание. 2. Выучить правило. 3. Запомнить новые слова. 4. 
Перевести статью. 5. Знать употребление слов. 5.Ответить на вопросы. 
3-topshiriq. Berilgan matnni o`qing va mazmunini so`zlab bering. 
1394 - yil 23 - martida Sultoniya shahrida bobosi 
Amir Temur yurishida qatnashish sharafiga muyassar 
bo'lgan chaqaloq tug'ildi. U Shohrux Mirzoning to'ngich 
o'g'li bo'lib bobosi unga Muhammad Tarag'ay deb ism 
qo'ydi. Uni keyinchalik Ulug'bek deb atay boshladilar. 
1405-yil bobosi Amir Temur vafot etgach, Samarqand 
taxti 1409-yilda Ulug'bekka nasib etdi. Ulug'bekning 
bolalik yillari Amir Temurning harbiy yurishlarida o'tdi. 
1405 - yilning boshida Xitoyga qilinayotgan yurish 
boshlanishi paytida Temur vafot etadi. Uning o'limidan 
so'ng to'rt yil davomida farzandlari o'rtasida taxt uchun kurash davom etadi. Otasi 
Shoxrux Mirzo mamlakatning notinch qismi Hirotni poytaxt etib, ko'chib ketdi. 
Ulug'bek 17 yoshida hokim bo'lib, bobosidan qat'iy o'laroq toj-taxt uchun kurashmadi. 
U hokimiyatni boshqarar ekan, ilm-fanni taraqqiy ettirdi, madrasalar qurib, ilm 
arboblariga homiylik qildi. 40 yil davomida odil shoh, buyuk matematik, astronom 
degan ulug' nomlarga sazovar bo'ldi. Observatoriya qurib, yulduzlarni tekshirdi, 
sxemasini tuzdi «Ziji Kuragoniy» nomli yulduzlar xaritasini tuzib, kelajak avlodlarga 
buyuk me'ros qilib qoldirdi. Ulug'bekning ustozi sifatida munajjim Mavlono Ahmad 
ekanligini taxmin qilish mumkin. U Temur saroyidagi eng yirik olim bo'lib, 
sayyoralarning kelajak ikki yuz yillik taqvimlari jadvallarini tuzgan. Lekin Ulug'bek 
o'zining Ziji Kuragoniy asarida ustozi sifatida Qozizoda Rumiyni tilga oladi. Ulug'bek 
yoshligidanoq Mavlono Ahmad va Qozizoda Rumiy ta'sirida ulg'ayadi. Shuning uchun 
Ulug'bek yigirma yoshidayoq yirik olim sifatida taniladi. Olim ilmga bo'lgan alohida 
ehtiromi tufayli yangi usuldagi bilim maskanlari — maktab va madrasalar barpo qildi. 
Bir vaqtning o'zida Buxoro va G'ijduvonda, Samarqandda uchta madrasa ochadi. 
Samarqanddagi madrasa qurilishi 1417-yili boshlanib, uch yilda qurilish bitiriladi. Tez 

---

44 
orada bu madrasa mudarris va olimlarni to'play boshlaydi. Shu tariqa Samarqanddagi 
maktabi shakllanadi. Samarqandga Movaraunnahrning turli shaharlaridan va 
Xurosondan kelgan olimlarning soni 1417 - yilga kelib 100 nafardan ortib ketadi. Ular 
orasida adiblar, muarrixlar, xattotlar, rassomlar, me'morlar bor edi. Ular davrasida 
Qozizoda va Koshiy eng salobatli va nufuzli edilar. Samarqand madrasasining ochilishi 
marosimi 1420-yilda bo'ldi. Mirzo Ulug'bek madrasasi Sharq ilm-fani va madaniyati 
tarixida katta voqea bo'ldi.