O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

14.3.
 
Optik pirometrlar va ularning qo’llanilishi
Issiqlik nurlanish qonunlariga asoslanib yuqori haroratlarni o'lchash 
usullari 
optik pirometriya
deyiladi. Shu maqsadda qo’llaniladigan 
qurilmalarni esa optik pirometrlar deb ataladi. Shu pirometrlardan ikkitasini 
ko’rib chiqamiz. 
1. Radiatsion pirometr.
Stefan – Bolsman qonuniga asoslanib absolyut 
qora jismning haroratini 
4

T
E
T

(14.5) 
(14.5) ifoda orqali topish mumkin, ya’ni absolyut qora jismning haroratini 
aniqlash uchun uning to’la nur chiqarish qobiliyati E
T
ni o’lchash yetarli 
ekan. Odatda, jismlar absolyut qora bo’lmaydi. Absolyut qora bo’lmagan 
jismning to’la nur yutish qobiliyati e
T
absolyut qora jismnikidan kichik. Ular 
orasidagi bog’lanish Kirxgoff qonuni bilan aniqlanadi:

---

93 
T
T
T
E
a
e

(14.6) 
Bunda: e
T
absolyut qora bo’lmagan jismning to’la nur yutish qobiliyati, 
ba’zan uni jismning qoralik darajasi deb ham ataladi. Agar (14.5) ifodadagi 
E
T
o’rniga absolyut qora bo’lmagan ixtiyoriy ismning to’la nur chiqarish 
qobiliyati e
T
qo’yilsa, jismning haqiqiy harorati emas, balki radiatsion 
harorati aniqlangan bo’ladi. Demak, radiatsion harorat deganda, 
to’la nur 
chiqarish qobiliyati absolyut qora bo’lmagan jismning to’la nur chiqarish 
qobiliyatiga miqdoran teng bo’lgan taqdirda absolyut qora jism erishishi 
lozim bo’lgan harorat 
tushuniladi. (14.5) va (14.6) lardan foydalanib, 
ixtiyoriy jismning haqiqiy harorati T va radiatsion harorati T
rad
orasidagi 
bog’lanish
4
T
rad
a
T
T

(14.7) 
munosabat bian aniqlanadi.
14.1- rasmda radiatsion pirometrniig tuzilnsh sxemasi tasvirlangan. 
Jism (M) ning nurlanishi termopara (tp) ga tushirldi. Termopara zanjiriga 
ulangan galvanometr shkalasi absolyut qora jismning kelvinlarda ifodalangan 
haroratiga. moslab darajalanadi. Shuning uchun bu pirometr ixtiyoriy 
jismning radiatsion haroratini aniqlashga imkon beradi.