O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
 
 
STEFAN YOZEF
(1835-1893). 
Avstriyalik fizik. Ilmiy yo’nalishi 
optika, 
akustika, 
elektomag-
netizm, 
gazlarning 
kinetik 
nazariyasi, gidrodinamika, issiqlik
nurlanish nazariyasiga bag’ish-
langan. 1871-yilda issiqlik o’tka-
zuvchanlik tushunchasini kiritadi. 
1879-yilda 
tajriba 
asosida 
nurlanish energiyasining harorat-
ning to’rtinchi darajasiga to’g’ri 
proporsionalligini aniqlagan. 
13.3. Stefan-Bolsman va Vin qonunlari 
Kirxgof qonunidan ko’rinadiki, mutloq 
qora jismning nurlantirishning spektral zichligi 
universal funksiya hisoblanadi, shu sababli 
uning chastota va haroratga bog’liqligini 
aniqlash issiqlik nurlanishisning muhim masalasi 
hisoblanadi. 
Avstriyalik fizik Y.Stefan va L.Bolsmanlar 
termodinamik usulni qo’llash yordamida R
e
nurlantirishning haroratga bog’liqligini aniqlash 
bilan 
ushbu 
masalaning 
bir 
qisminigina 
yechishga muvaffaq bo’ldilar.
Stefan – Bolsman qonuniga ko’ra, mutloq 
qora 
jismlar 
uchun 
nurlanish 
qobiliyati 
haroratning 
to’rtinchi 
darajasida 
to’g’ri 
proporsional.
 
BOL’SMAN LYUDVIG
(1844-
1906). 
Avstriyalik fizik. 
 
Ilmiy 
yo’nalishi 
gazlarning 
kinetik 
nazariyasi, 
termodinamika 
va 
nurlanish nazariyasi sohalariga 
oid. 1866-yilda gaz molekulalari-
ning tezliklar bo’yicha taqsim-
lanish qonuniyatini yaratdi. 1872-
yilda gazlar kinetik nazariyasining 
asosiy tenglamasini tuzgan. 1872-
yilda 
moddalarning 
holat 
ehtimoliyati, tizimning entropiya-
siga bo’gliq qonuniyatini ishlab 
cgiqqan. 1877-yilda Bol’sman 
teoremasini yaratgan. Termodina-
mika 
boshlanishining 
statistik 
qonunini 
bergan. 
1884-yilda 
issiqlik nurlanish energiyasining 
haroratining to’rtinchi darajasiga 
to’g’ri proporsionalik qonunini 
yaratgan. 
 
R
T 
=σT
4
(13.2) 
bunda: σ - Stefan – Bols’man doimiysi bo’lib, 
uning tajribalar asosida aniqlangan qiymati 
quyidagiga teng:
4
2
8
т
10
5,67
=
K
м
B




(13.3)
R
e
ning haroratga bog’liqligini aniqlagan 
bo’lsa ham, Stefan – Bolsman qonuni mutloq 
qora jism nurlanishining spektral tarkibini 
aniqlash muammosini yecha olmaydi. Turli 
haroratlarda r
λ,T
funksiyaning λ to’lqin uzunlikka 
bog’liqligining 
tajriba 
egri 
chiziqlaridan 
ko’rinadiki, mutloq qora jism nurlanish spektrida 
energiya notekis taqsimlanadi. Barcha egri 
chiziqlar yaqqol ko’rinadigan maksimumlarga 
ega, bu maksimumlar harorat ortishi bilan qisqa 
to’lqin sohasiga siljib boradi. Stefan – Bolsman 
qonuniga ko’ra, mazkur bog’liqlik egri chizig’i 
va abscissa o’qi bilan chegaralangan yuza 
mutloq qora jismning nurlantirishi R
e
va 
haroratning 
to’rtinchi 
darajasiga 
to’g’ri 
proporsionaldir. 

---

87