|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
PEDAGOGIKA FAKULTETI
5A110902-PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA MUTAXASSISLIGI I BOSQICH MAGISTRANTI
XOLIQOVA MADINANING
SHAXS PSIXOLOGIYASI VA KOUCHING FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
BUXORO-2021
MAVZU: SHAXS NAZARIYASINING BIXEVIORISTIK YO’NALISHI VA KOGNITIV NAZARIYASI
REJA:
KIRISH
I BOBIXEVIORIZM SHAXS NAZARIYASINING BIXEVIORISTIK YO’NALISHI
Jon Uotson shaxs nazariyasida bixevioral yo’nalishining asoschisi sifatida
Klassik bixevorizmning asosiy talablari
Skinner nazariyasining asosiy talablari
Respondent va operant xulq atvor tushunchasi
O’rganish va tartibni mustahkamlash
II BOBIXEVIORIZM SHAXS BORASIDA IJTIMOIY KOGNITIV NAZARIYA
2.1 A.Banduraning ijtimoiy-kognitiv nazariyasining asosiy tamoyillari
2.2 O’rganish modelirovka vositasida.
2.3 O’rganishni kuzatish orqali kuchaytirish
2.4 Ijtimoiy o’rganish nazariyasining asosiy tamoyillari
2.5 Xulq-atvorni prognoz qilishning asosiy formulasi
2.6 Internal va eksternal lokus nazorati
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I BOBIXEVIORIZM SHAXS NAZARIYASINING BIXEVIORISTIK YO’NALISHI
Bixeviorizm (ing . behaviour xulq) — 19-asrning oxiri — 20-asrdagi amerika psixologiyasining yetakchi oqimlaridan biri. BIXEVIORIZM taʼlimoti asosida odam va hayvon xulqida tashqi muhitdan boʻladigan taʼsir, qoʻzgʻatuvchi (stimul)ga javoban yuzaga keladigan xattiharakat va unga taalluqli nutqiy va hissiy javoblarning majmui yotadi. BIXEVIORIZM introspektiv psixologiya inqirozi sharoitida va hayvonlar psixikasini eksperimental tadqiq qilish taʼsiri ostida yuzaga kelgan. Chunki bunday tadqiqotlarda inson psixikasini oʻrganishda yetakchi boʻlgan oʻz-oʻzini kuzatish metodidan foydalanib boʻlmagan, shuninguchun hayvonlarga nazorat qilib turiladigan turkum taʼsirlar koʻrsatish va bu taʼsirlarga hayvonlar tomonidan beriladigan (berilayotgan) javob reaksiyalarini qayd etib borishga asoslangan tajriba metodikasi ishlab chiqilgan. Soʻng bu metodika odam psixologiyasini ham oʻrganishga koʻchirilgan. Pozitivizm falsafasi tamoyillari BIXEVIORIZMning umummetodologik asosi boʻlib xizmat qilgan. Bu tamoyilga koʻra, fan, bevosita kuzatib boʻlmaydigan ongni emas, balki faqat bevosita kuzatsa boʻladigan narsalarnigina qayd etishi lozim. BIXEVIORIZM nuqtai nazaridan xulq "stimul—reaksiya" (S—R) aloqalarining majmui sifatida talqin qilingan (tushunilgan). BIXEVIORIZMning ilk gʻoyalari E. Torndayk (1874— 1949) asarlarida oʻz aksini topgan. BIXEVIORIZM dasturi va shu atamaning oʻzi birinchi bor J. BIXEVIORIZM Uotson tomonidan taklif etilgan (1913). BIXEVIORIZM ilmiy asoslarining shakllanishiga V. M. Bexterev va I. P. Pavlovlarning ishlari katta taʼsir koʻrsatgan.
BIXEVIORIZM taʼlimotiga koʻra, odamda, u tugʻilgan vaqtda nisbatan oz (kam) sonli xulqning tugʻma tizimlari (nafas olish, yutish va shahri k.) mavjud boʻladi va keyinchalik shular ustiga ancha murakkabroq xulq jarayonlari qoʻshilib boradi. Muvaffaqiyatli reaksiyalar mustahkamlanib boradi va keyinchalik ham "effekt qonuni"ning qayta tiklanishi anʼanasiga ega boʻladi. Reaksiyalarning mustahkamlanib borishi "mashklar qonuniga" boʻysunadi, yaʼni bir xil stimullarga javoban bir xil reaksiyalarning qaytaqayta takrorlanaverishi natijasida bu reaksiyalar oʻz-oʻzidan yuzaga chiqaveradigan boʻlib qoladi.
BIXEVIORIZM 20-asrning 20- yillarida yuksak darajada rivojlandi. BIXEVIORIZM atamasi va tadqiqot metodikalarining asosiy gʻoyalari antropologiya, sotsiologiya va ped.ga ham tatbiq etildi. Xulqni oʻrganish borasida bir-biri bilan bogʻliq bu fanlar Amerikada bixevioral fanlar deb ataladigan umumiy nom olgan. Hozir koʻp hollarda BIXEVIORIZM gʻoyalari saqlanib qolgan, Ikkinchi jahon urushidan keyin BIXEVIORIZM anʼanalari qator tadqiqotlar, shuningdek dasturli taʼlim (Skinner) deb nomlangan amerika konsepsiyalarida davom ettirilgan.
Hozirgi zamon psixologiyasida BIXEVIORIZM jiddiy tanqid ham qilinadi. Buning sababi BIXEVIORIZMda ong , tafakkur, iroda va shahri k. asosiy tushunchalar psixologiyadan chetlashtiriladi, psixikaning ijtimoiylik tabiati inkor qilinadi va shularning oqibatida inson xulqi soddalashtirilib yuboriladi.
1913 yilda Uotson "Psixologiya Bixeviorizmistlar fikriga ko'ra" ("Bixeviorizm manifesti" deb ham nomlanadi) maqolasini nashr etdi.[4][21] "Manifest" da Vatson o'zining yangi psixologiya falsafasining asosiy xususiyatlarini bayon qildi, Bixeviorizm, maqolaning birinchi xatboshisi Uotsonning Bixeviorizm pozitsiyasini qisqacha tasvirlab bergan holda:[4]:2
Psixologiya bixevioteristik fikricha bu tabiatshunoslikning ob'ektiv eksperimental tarmog'i. Uning nazariy maqsadi xulq-atvorni bashorat qilish va boshqarishdir. Introspektivatsiya uning usullarining muhim qismini tashkil etmaydi, shuningdek ma'lumotlarning ilmiy qiymati ularning ong nuqtai nazaridan talqin qilishga tayyor bo'lishiga bog'liq emas. Bixevioterist, hayvonlarga javob berishning unitar sxemasini olishga intilib, odam va qo'pollik o'rtasida bo'linish chegarasini tan olmaydi. Insonning xulq-atvori o'zining barcha takomillashtirilganligi va murakkabligi bilan Bixeviorizmistning umumiy tekshiruv sxemasining faqat bir qismini tashkil etadi.
1913 yilda Uotson tomosha qildi Ivan Pavlov"s shartli refleks birinchi navbatda bez sekretsiyasini boshqaruvchi fiziologik mexanizm. U allaqachon rad etgan edi Edvard L. Torndaykbuta'sir qonuni'(kashshof BIXEVIORIZM F. Skinnerning printsipi kuchaytirish) Uotsonning fikricha keraksiz sub'ektiv elementlar. 1916 yilga qadar u Pavlovning formulasining yanada umumiy ahamiyatini tan oldi, shundan keyin Vatson o'zining prezident nutqining mavzusini " Amerika psixologik assotsiatsiyasi. Maqola, shuningdek, ob'ektiv ilmiy maqomini kuchli himoya qilish bilan ajralib turadi amaliy psixologiya, bu o'sha paytda o'rnatilganidan ancha past deb hisoblangan strukturalist eksperimental psixologiya.
Uning tushunchasi bilan Bixeviorizm, Uotson bu odamlarning ichki, ruhiy holatiga emas, balki odamlarning tashqi xulq-atvoriga va ularning berilgan vaziyatlarga bo'lgan munosabatiga e'tiborni qaratdi. Uning fikriga ko'ra, xatti-harakatlar va reaktsiyalarni tahlil qilish inson harakatlarida tushuncha olishning yagona ob'ektiv usuli edi. Ushbu dunyoqarash bir-birini to'ldiruvchi g'oyalar bilan birlashtirilgan determinizm, evolyutsion davomiylik va empiriklik- ba'zan chaqiriladigan narsalarga hissa qo'shdi Uslubiy xulq-atvor (bilan aralashtirmaslik kerak Radikal Bixeviorizm ning BIXEVIORIZM F. Skinner). Uotsonning ta'kidlashicha, psixologiyani yangi davrga olib boradi. U bundan oldin da'vo qilgan Vilgelm Vundt, psixologiya yo'q edi va Vundtdan keyin faqat chalkashlik va anarxiya bo'lgan. Bu psixologiyada keyingi yutuqlarga yo'l ochadigan Vatsonning yangi Bixeviorizmi edi.
Uotsonning Bixeviorizmi o'rganishni rad etdi ong. U buni o'rganish mumkin emasligiga amin edi va buni ilgari qilingan urinishlar faqat psixologik nazariyalarning rivojlanishiga to'sqinlik qilmoqda. U introspektsiya hech bo'lmaganda noto'g'ri ekanligini sezdi va tadqiqotchilarga ko'proq muammolardan boshqa narsa bermadi. U psixologiyani endi "aql" fani deb hisoblamaslikka undadi. Buning o'rniga u psixologiya shaxsning ongiga emas, balki uning "xatti-harakatiga" e'tibor qaratish kerakligini ta'kidladi.
Ayni paytda, Uotson prezident sifatida ishlagan Janubiy Falsafa va Psixologiya Jamiyati 1915 yilda.[23]
Do'stlaringiz bilan baham: |
