O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

"Sholg'om"
ertagi uchun ishlangan 
rasm yuzasidan suhbat va tovush jadvalining chap tomonida berilgan 
rasmlar bo'yicha suhbat o'tkaziladi. Suhbatlarni jonli, ko'rgazmali 
bo'lishiga alohida e'tibor berish kerak. Suhbat uchun faqat jadvaldagi 
rasmlardan emas, balki uning mazmunini to'ldiruvchi boshqa 
rasmlardan ham foydalanish mumkin. 
Bolalarni o'qish va yozishga o'rgatishda analiz va sintez metodi 
bolalarni savodga tez o'rgatibgina qolmay, balki ularning nutqini, 
diqqatini, xotirasini, tafakkurini rivojlanishiga yordam beradi. 
O'qish va yozishga o'rgatish jarayonida (savodga o'rgatishda) ona 
tilini puxta o'rganish manbayi jonli nutq hisoblanadi. 
Endigi vazifa bolalarni jonli nutqdan tovushlarni ajrata olishga 
(analiz qilishga), bu tovushlarni harflar bilan belgilashga, tovush va 
harflardan bo'g'in va so'zlar to’za olishga (sintez qilishga) o'rgatishdir. 
Bolalarning 
barchasi 
bolalardan 
nutqni 
eshitishni 
(fonematik 
qobiliyatining 
rivojlanganligini, 
nutqni 
harakatga 
keltiruvchi 
apparatlardan erkin foydalana olishlarini) talab etadi. 
Shuningdek, o'qish va yozishga o'rganish uchun nutqni so'zlarga 
ajratish, so'zlarni esa bo'g'inlarga va tovushlarga ajratish mumkinligini; 
ajratilgan nutq elementlaridan bo'g'in va tovushlardan yana so'z hosil 
qilish mumkinligini tushunish zarur. 
Bolalarni o'qishga puxta o'rgatish jarayonida quyidagi asosiy 
didaktik jihatdan bajarish zarur: 
1. O'rgatishdagi izchillik, ketma-ketlik. 
2. Doimiy ravishda takrorlashning zaruriyligi. 
3. Sekin-asta murakkablashtirib borish. 
4. Ishning turli usullarini qo'llash. 

---

100
5. O'rgatish jarayonida bolalarning ta'lim jarayonida faol ishtiroki 
va matnni tushungan holda o'zlashtirishlari. 
Bolalarning barchasi tarbiyachini tinglash, bergan topshiriqlarini 
mustaqil bajarish, nimani ko'rgan va eshitganligini, esida qolganligini 
gapirib berish masalasiga o'rgatish orqaligina amalga oshiriladi. 
Bolalarni o'qishga o'rgatishda bolalar bog’chasida bor bo'lgan 
materiallar va o'yinchoqlar, maishiy-xo'jalik buyumlari, rasm va 
jadvallar, kesma harflar va bo'g'in jadvallaridan foydalanish shart. 
Shuningdek, so'zlarni, bo'g'inlarni, tovushlarni aniq talaffuz etish, gap 
va matnlarni ifodali o'qish ham katta ahamiyatga ega. Maktabga 
tayyorlov guruhida ishni gap bilan tanishtirishdan boshlash kerak. Bu 
vaqtga kelib bolalar gapni so'zlarga, so'zlarni esa bo'g'inlarga ajrata 
olishlari lozim. Har bir bola amaliy jihatdan nutqni yaxshi egallagan 
bo'lishi mumkin, ammo ular o'z nutqlari hali alohida so'zlardan, so'zlar 
esa bo'g'in va tovushlardan iborat ekanligini bilishmaydi. Endi ular ilk 
bor o'z nutqlarini tahlil qilishga o'tadilar. Tahlil qilishni doimiy ravishda 
o'rgatib borish kerak. 
Bolalar butun sentabr oyida nutqdan gapni ajratishga, 
tarbiyachining savollariga javob berishga, rasmga qarab va berilgan 
so'zlar ishtirokida gap tuzishga o'rganadilar, sayr va sayohatlarda 
nimalarni ko'rganliklari haqida gapirib beradilar. 
Endi ular har bir gapda so'zlarni, ularning tarkibi va miqdorini ayta 
olishlari, alohida so'zlardan gap tuza olishlari darkor. Har bir 
mashg'ulotda bola nutqini va fikrini rivojlantiruvchi ish bo'lishi lozim. 
Bosma harflar bilan yozilgan so'z, bo'g'in amaliy zaruriyat bo'lib 
hisoblanishi kerak. Tarbiyachi mashg'ulotlarda bolalarga rasmlar bosma 
harflar bilan