O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti kimyo-biologiya fakulteti

V. A. Nikolayev M. A.

Glazovskaya

A. G .Isachenko		И.Қ. Назаров
		Х.Р. Тошов

N. A.

Gvozdetskiy
2-rasm. Landshaftlarni tasniflagan olimlar

35

Bu tasnifning yaratilishi asosida landshaftshunos olim N. A. Nikolayev ko„p yillar davomida Qozog„iston dashtlarida landshaftlarni xaritaga tushirish borasida olib borgan izlanishlari yotadi. Quyida keltiriladigan fikrlarning ko„pchiligi V.A.Nikolayev ilgari surgan g„oyalar ta'sirida yuzaga keldi. Bu fikrlardan eng asosiysi landshaft haqidagi tushunchaning o„ziga xos talqini bo„ldi.

V.A.Nikolayevning fikricha, landshaftni faqat regional birlik (A.G.Isachenko, 1961) yoki faqat tipologik birlik (N.A.Gvozdetskiy, 1961) sifatida qabul qilish birday bir tomonlamalikka olib keladi. Agar biz landshaftni tipologik birlik deb qabul qilar ekanmiz, uning asosida har bir muayyan o„ziga xos landshaftning tahlili yotishini esdan chiqarmasligimiz kerak. Har bir muayyan landshaft - o„ziga xos geografik individdir. Lekin bir vaqtning o„zida u qaysidir tipologik landshaftlar majmuasining bir qismidir. Haqiqatan ham, yer yuzida ikkita har tomonlama bir xil bo„lgan landshaftni topib bo„lmaydi. Ammo qaysidir xususiyatlari bilan bir-biriga o„xshashlik tomonlari bo„lgan landshaftlarni uchratish va tasnif qilish mumkin. Landshaftlar tasnifini ishlab chiqishda turlicha tamoyillarga amal qilingan bo„lishi mumkin. Masalan, tarixiy-evolyutsion tamoyil, genetik tamoyil, morfologik tamoyil va h.k (3-чизма). Shu tamoyillardan birvarakayiga bir nechtasiga amal qilgan ma‟qul. Shulardan faqat bittasigagina amal qilib tuzilgan tasnif doimo ham aniq va puxta bo„lavermaydi. Shu bilan birga landshaftlarning o„zini ma'lum bir tamoyilga asoslanmay, birma-bir sanab o„tishning o„zi ham ilmiy tasnifdan uzoqdir. Hozirgacha qo„llanib kelinayotgan tamoyillarning eng asosiylaridan biri tarixiy-evolyutsion tamoyildir.

36

Landshaftlar tasnifini

tamoyillari

Tarixiy-evolyutsion Genetic Morfologik