O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti kimyo-biologiya fakulteti

Texnogen


ta’sirlar

Landshaftdan

moddaning chiqarib

yuborilishi

Landshaftga
moddaning
kiritilishi

Litologiya geokimyosi Litologiya geokimyosi

o‟zgarmaydi o‟zgaradi

Geokimyoviy Geokimyoviy

faol faol bo‟lmagan

Oz konsentrasiyada

zaharli

Tabiiy muhitni

yomonlashtiruvch

i

Oz konsentrasiyada
zaharli bo‟magan
Tabiiy muhitni uchun
faol bo‟lmagan

Ko‟p konsentrasiyada
zaharli
Turli konsentrasiyada
zaharli bo‟lmagan
1-rasm. Texnogen ta'sirlar tasnifi (N. P. Solnseva, 1976)

33

35. 
    Bob. Landshaftlarni tasniflash va uning amaliy ahamiyati 2. 1. Landshaftlarni tasniflashning аsosiy tamoyillari
    

Fanda tasniflash, tartib berish, turlashtirish, taksonomiya kabi bir-biriga yaqin tushunchalar mavjud. Bulardan tasniflash va tartib berish tushunchalari bir-biriga anchagina yaqin bo„lib, rang-barang va turli-tuman narsa va hodisalarni ma'lum bir tartib bilan, har birining pog„onama-pog„ona mavqeini yoki ko„lamini saqlagan holda guruhlarga ajratish yoki birlashtirish degan ma'noni anglatadi. O„quvchilarga botanikadagi o„simliklar tasnifi, zoologiyadagi tirik mavjudotlar tasnifi yaxshi tanish. Shunga o„xshash tasniflar boshqa fanlarda ham bor.

O„z o„rganish obyektini tasnif qilmagan yoki tasnif qilishiga urinmagan birorta fan bo„lmasa kerak. Sababi biror fanni fan sifatida tanilishi uchun ham uning o„z obyektining tasnifi ishlab chiqilgan bo„lishi kerak. Buyuk fransuz matematigi A. Puankare (1906) "Fan - bu eng avval tasniflashdir" degan edi. Tasniflash jarayoniga borib yetmagan ilmiy izlanishlarni hali “Qiyomiga yetmagan”, deb baholash mumkin.

O„rganish obyektini tasniflashning ham ilmiy, ham amaliy ahamiyati kattadir. Uning ilmiy ahamiyati shundan iboratki, obyekt tasnif qilinayotganda uning kelib chiqishi, tuzilishi, rivojlanishi kabi barcha xususiyatlari o„rganilishi va u haqidagi barcha ma'lumotlar batafsil tahlil qilinishi kerak bo„ladi.

Yer yuzasida muayyan landshaftlar haddan tashqari ko„p bo„lganligi uchun ularning har birini alohida-alohida o„rganish va ta'riflab berishning iloji bo„lmay qoladi. Shuning uchun landshaftlarni ma'lum maqsadlarda (masalan, qishloq xo„jaligi, shahar qurilishi va h.k.) guruhlab ta'riflashga va shunga mos holda bir turdagi tadbirlarni rejalashtirishga to„g„ri keladi.

Keyingi 15-20 yil ichida geograflar tomonidan bajarilayotgan ko„plab ishlar uchun, jumladan xalq xo„jaligini rivojlantirish, aholining yashashi va sog„ligi nuqtai nazaridan landshaftlarni baholash, geografik bashorat qilish va tabiat muhofazasini ko„zlab bajarilayotgan ishlar uchun ham katta-katta rayonlar, tabiiy geografik o„lkalar miqyosida barcha landshaftlar haqida batafsil ma'lumotlarga yoki boshqacharoq qilib aytganda, landshaftlar kadastriga ega bo„lish ahamiyatlid

34

Landshaftlarni tasniflash bilan ko„pchilik geograflar shug„ullanishgan. Ulardan ayniqsa N. A. Gvozdetskiy (1961), A. G .Isachenko (1961, 1975), V. A. Nikolayev (1973, 1979) kabilarning tajribalari e'tiborga loyiq. Bu olimlar tavsiya etgan tasniflar ichida V. A. Nikolayev (1979) bajargan tasnif o„zining anchagina mukammalligi bilan ajralib turadi.