O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

tilning  orfoepik 
normasi 
deb  yuritiladi.  Albatta,  orfoepik  normadan  chetga  chiqish  hollari  ham 
mavjud. Chunonchi, shevalar talaffuzi,  vulgar yoki buzib talaffuz  qilish kabilar.  
Odatda  ba’zi  tayanch  shevalar  talaffuzi  adabiy  til  talaffuz  normasiga  yaqin 
turadi.  Masalan,  rus  adabiy  tilining  talaffuziga  Moskva  va  Peterburg  talaffuzi  asos 
qilib  olingan.  O‘zbek  adabiy  tilining  talaffuziga  Toshkent  va  Farg‘ona  vodiysi 
shevalarining talaffuzi  asos qilib olingan.  
Har  bir  til  o‘zining  ma’lum  davrdagi  orfoepik  normasiga  ega  bo‘lib,  davrlar 
o‘tishi  bilan  undagi  fonetik  va  boshqa  o‘zgarishlar  natijasida  uning  orfoepik 
normasi  ham  o‘zgarishi  mumkin.  Fonetika  va  fonologiyadagi  nazariy  prinsiplarga 
asoslanib,  orfoepiya  tilning  talaffuz  normalarini  amaliy  jihatdan  qanday  bo‘lishini 
belgilab  beradi.  
Ba’zan  chet  tilidan  ona  tiliga  kirgan  so‘zlarning  talaffuzi  ham  shu  qabul 
qilgan  tilning  orfoepik  normasiga  moslashtirib  talaffuz  etiladi.  (Masalan,  vokzal, 
rels, miniatura, juri kabi).  

---

71 
 
 
 Biroq  rus  tili  va  u  orqali  chet  tillardan  kirgan  so‘zlarda  urg‘u  har  xil 
bo‘g‘inlarda bo‘lishi mumkin. Bu esa, o‘zbek tilining orfoepik normasida urg‘uning 
ko‘chma,  ya’ni  so‘zlarning  har  xil  bo‘g‘inlariga  tushish  tartibini  keltirib  chiqardi. 
Masalan, fizik, Váshington, Lóndon kabi.  
Qo‘shma  so‘zlarning  har  bir  komponenti  o‘zining  alohida  urg‘usi  bilan 
talaffuz  etiladi:  taómnóma, gúltójixó‘roz  kabi. 
Orfoepiya  normasi  og‘zaki  so‘zlashuv  nutqida  va  rasmiy  nutqda  ba’zi 
o‘zgarishlarga  uchraydi.  Orfoepiya  teatr,  kino,  radio,  televideniye  va  notiqlik 
san’ati  hamda  nutq  madaniyatidagi  barcha  talaffuz  xususiyatlarining  yig‘indisini 
adabiy normaga solib turuvchi mezon hisoblanadi.