O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi Buxoro davlat universiteti



Download 2,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/43
Sana03.01.2022
Hajmi2,32 Mb.
#316319
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   43
Bog'liq
orta osiyo allomalarining ilmiy merosi

 
AHMAD  AL-MARVAZIY 
 
Bag‘dod ilmiy  maktabida  faoliyat  ko‘rsatgan  yirik  astronom   
va    matematiklardan    yana    biri    Ahmad    al-Marvaziy      bo‘lib,  u 
―Habash    hisobchi‖      laqabi    bilan    tanilgan.  Uning    ismidagi    Al-
Marvaziy    so‘zi    muallifning    O‘rta    asrlarda    hozirgi  
Turkmanistonning   Bayram  Ali  shahri  yaqinidagi  Marvdan  ekanini  
ko‘rsatadi. 
Olimning hayoti  va ba‘zi  asarlari  o‘rta  asr  mualliflaridan  Ibn  
an-Nadim    ,  Ibn-al  Kiftiy    va    Hoji    halifalar      tomonidan    zikr  
etikgan. Jumladan, Ibn  an-Nadim  uni  yuz  yildan  ortiq   yashagan  
deb    ma‘lumot    beradi.    Va  muallif    tomonidan    yozilgan    yetti  
kitobning   nomini  keltiradi. 
Ibn a l- Kiftiy  esa Ahmad  al- Marvaziy  asli  Marvdan bo‘lib, 
xalifa    al-Ma‘mun    va  al-  Mu‘tasim  zamonida    Bag‘dodda    faoliyat  
ko‘rsatganini  aytadi.Fan tarixiga  oid  bibliografik kitoblarda  olimni  
770-870 – yillar mobaynida  yashab o‘tgan  , deb taxmin  qilinadi. 
Ahmad    al-  Marvaziy    ―Astronomik  jadvallar‖  ,‖Damashq  
ziji‖(bu    zij    Bag‘dod    shahri  uchun    tuzilgan)    va  ―al-Ma‘munng  
sinalgan  jadvali‖ asarlarining  muallifidir. 
Ibn  al-Kiftiy  ,  al-Marvaziy      ―Shoh  uchun    zij‖  nomli  yana  bir  
kichik hajmdagi  risolaning  ham  muallifi,  deb  ko‘rsatadi.bu  risola  
yuqorida    zikr    etilgan  zijlarning  birortasi    bo‘lishi    ham  
mumki.‖Damashq    ziji  ‖  hozirda    Istanbulda    saqlanmoqda.Muallif  
o‘zining bu  asarini  o‘sha  davrda  ―Sindhind‖  nomi  bilan  mashhur  
bo‘lgan  hind  astronamik  jadvallarni  qayta  ishlash  asosida yozgan. 
Undagi    ba‘zi      masalalar    Ibrohim    al-Fazariy  ,  Muhammad    al- 
Xorazmiyning  zijlaridan  farqlanadi. 
Olimning      Bag‘dod    shahri    uchun    yozgan      ikkinchi    ―Zij‖i  
Berlinda    saqlanadi.    Abu    Rayhon    Beruniyning    ―Qadimgi  
xalqlardan   qolgan  yodgorliklar  ‖    va  ―Geodeziya‖  asarlaridagi  
ma‘lumotlarga    qaraganda,    bu    kitob    keyingi    davr  astranomlari  
tarafidan hurmat  bilan tilga  olingan. 
Uchinchi  -  ―al-Ma‘munning  sinalgan  jadvali ‖  ga   kelsak,  bu  
astronomik  jadvallar  o‘z  vaqtida  katta  shuhrat  qozongan.  Avvalgi 
boblarda  ta‘kidlaganidek   xalifa  al- Ma‘mun  bir  guruh  olimlarga, 
yunon    astranomlarining    kitoblarida    keltitilgan    ma‘lumotlarni 


40 
tajribalar    asosida    qaytadan    tekshirib    chiqish    vazifasini    yuklagan  
va    tajriba    samarasi    o‘laroq    ―al-Ma‘munning    tekshirilgan    ziji‖  
asari    dunyoga    keldi.Unda    o‘sha  davr  astranomiyasining    barcha  
yutuqlari o‘z  aksini  topgan. Mazkur  ―Zij‖  o‘rta  asr  manbalarida  
ba‘zan  Yahyo  ibn  Mansurga  ,ba‘zan  esa   Ahmad  al-Marvaziyga  , 
yoyinki    o‘sha    davrning    boshqa    astronomlari    qalamiga    mansub, 
deb    keltiriladi.  Bundan    asarning    yaratilishida    ko‘pchilik    ishtirok  
etgan  bo‘lishi  kerak,  degan  xulosa   kelib  chiqadi.  Mutaxassislar  
al-Ma‘mun    ―Ziji‖ni    Yahyo    ibn    Mansur    boshlab,    Ahmad    al-
Marvaziy  yakunlagan  bo;lishi  kerak, deb  taxmin  qiladilar. 
Umuman,    al-Marvaziy      al-Ma‘mun  davrida  olib    borilgan  
tajriba      va    ilmiy    tadqiqotlarda    faol    ishtirok    etgan    olimlardan  
bo‘lgan.    Xususan,  u  832-833-yillarda    Sinjar    dashtida  yer  
meridianining  bir  darajasini  o‘lchash  ishlarida  ham  qatnashadi. 
Al-Marvaziyning  20  ga  yaqin  asarlari  ichida  biz  astranomik 
jihozlar  -    usturloblar,quyosh    soati,    va    ―  zat    al-halaq‖larga  
bag‘ishlangan    risolalarni    uchratishimiz      mumkin.Afsuski,  ularning  
ko‘pchiligi  bizgacha  yetib  kelmagan. 
Olim  falakiyot  sohasida  ma‘lum  muvaffaqiyatlarga  erishgan,  
shuningdek , u  trigonometriya  fani  rivojiga  ham  salmoqli  hissasini  
qo‘shgan.Fikrimizni  al- Marvaziyning  fanga  birinchi  bo‘lib   olob 
kirgan    tangens    va    kotangens    tushunchalari      va  ularning  
funksiyaviy  jadvallari  asoslaydi.  Olim o‘z  asarlarida  bayon  qilgan  
tangens,    va    kosekans    kotangens      tushunchalari    trigonometriya  
rivojida  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘ldi. 
 

Download 2,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish