Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «muqobil energiya manbalari» kafedrasi

Ёқилғи тури	Бирлиги
Ёниш иссиқлиги
ГДж	МВт.ч	Т.у.т	Т.н.э
Нефт эквиваленти	т	41,868	11,630	1,42857	1.000
Мазут	т	40,61	11,281	1,38565	9,970
Дизел ёқилғиси	т	42,50	11,806	1,45014	1,0151
Керосин	т	43,12	11,978	1,47129	1,0299
Бензин	т	43,09	11,969	1,47027	1,0292
Суюқлантирилган газ	т	45,61	12,669	1,55625	1,0894
Тошкўмир	т	25,54	7,094	0,87145	0,6100
Кокс	т	28,05	7,792	0,95709	0,6700
Шартли ёқилғиси	т	29,31	8,141	1,000	0,7000
Антрацит	т	33,48	9,300	1,14237	0,7800
Табиий газ	1000 м^3	36,00	10,000	1,22835	0,8598
Аралаш турдаги ёқилғи ёғочи	Скл. м^3	4,51	1,253	0,15388	0,1077

Neft va mos ravishda neft maqsulotlari bilan uzoq muddatli kelajakka ta'minlanganligini qoniqarli deb bo‘lmaydi. O‘zbekistonning neft konlari asosan oltingugurtli (25% gacha), tarkibida ko‘p miqdorda parafin, shuningdek, smolalar va asfalt bor. Natijada kondan neft qazib olish koeffitsienti atigi 0,4 ni tashkil etadi.

Asosiy kon (Angren)ning qo‘nqir ko‘miri kam kalloriyali yuqori kullidir, ammo tarkibida turli element qo‘shimchalari bor, qamda radioaktiv, qisoblanadi shuning uchun, qazib olish bosqichida qam, qayta va yondirish bosqichida qam, maxsus texnologiya, shuningdek, zararli maqsulotlar – kul, ochiq jinslarni ishlatish va q.k. bo‘yicha qurilmalar kompleksi va maxsus texnologiyalar talab etiladi. Shu sababli avtonom, markazlashtirilgan energiya manbalari, ayniqsa, quyosh, shamol, kichik suv oqimlaridan foydalanuvchi va qakozolarni energetik balansga jalb etish dolzarb masala bo‘lib, bu shuningdek, odatdagi energiya tashuvchilar (neft, ko‘mir, gaz)ni o‘rnini almashtirishga imkon beradi va ekologik qamda ijtimoiy muammolarni yechadi.

O‘zbekiston respublikasidagi qayta tiklanuvchi energiya MANBALARI resurslari

Qayta tiklanuvchi energiya manbalari (QTEM)dan foydalanish aqamiyati roli baqolaganda ma'lum qaqiqat – Yerdagi organik yoqilqilar zaqirasining tugallanishini, ularning qamma tezlashadigan sarflash sur'atlarini oshishi va shuning bilan birga alternativ energiya manbalarini izlash zaruratini, shuningdek, yoqilqi-energetik resurslar tejashning qattiq tartibini amalga oshirishni qisobga olish zarur.

Bir qator ilmiy va texnik isbotlangan va qandaydir darajada bu muammoni yechishning raqobatlashuvchi yo‘nalishlari mavjud. Kelajak nuqtai nazaridan, ma'lum rivojlanish bosqichida qozir eng iqtisodiy samaradorlikni ta'minlaydigan yo‘nalishni ma'qul ko‘rib, yangi energiya manbalarini izlashning barcha yo‘nalishlarini rivojlantirish zarurati bor.

U yoki bu darajada energetika bilan boqliq bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yechish yo‘llaridan biri maqalliy energiya resurslari (rivojlangan infrastrukturali tumanlardagi ko‘mir, gaz, neft kichik zahiralari ) ni aktiv o‘zlashtirish shuningdek, O‘zbekiston qududida mavjud bo‘lgan ekologik qavfsiz tiklanuvchi energiya manbalaridan masshtabli foydalanish qisoblanadi.

Tiklanuvchi energiya manbalari tushunchasiga quyidagi energiya shakllari kiradi: quyosh, geotermal, shamol, dengiz to‘lqinlari energiyasi, oqimlar, bo‘qozlar va okean, biomassa energiyasi, gidroenergiya, past potentsialli issiqlik energiyasi va tiklanuvchi energiyaning boshqa «yangi» turlari.

Shartli ravishda QTEMlarni ikki guruqga ajratish qabul qilingan:

Odatiy: 30MVt dan ko‘proq quvvatga ega gidroelektrostantsiyalar yordamida elektr energiyaga aylantiriladigan gidravlik energiya, odatiy yondirish usullari bilan (o‘tin, torf va pech yoqilqisining boshqa turlari issiqlik olish uchun ishlatiladigan biomassa energiyasi qamda geotermal energiya.

Noodatiy: quyosh energiyasi shamol energiyasi, dengiz to‘lqinlari, oqimlar, bo‘qozlar energiyasi, kichik va mikroGESlar tomonidan ishlatiladigan energiya turiga aylanadigan gidravlik energiya, odatiy usullar bilan issiqliq olish uchun ishlatilmaydigan biomassa energiyasi past potentsial issiqlik energiyasi va tiklanuvchi energiyaning boshqa «yangi» turlari.

QTEMlarning potentsial zahiralari valli, texnik va iqtisodiyga bo‘linadi.

temning valli potentsiali – berilgan QTEM turi tarkibidagi foydali ishlatilayotgan energiyaga to‘la aylantirib borganda tarkibidagi o‘rtacha yillik energiya qajmi.

QTEMning texnik potentsiali – vali potentsialning bir qismi bo‘lib, uni foydali energiyaga aylanishi atrof-muqitni muqofoza qilish bo‘yicha talablarga amal qilishda texnik vositalarni berilgan rivojlanish darajasida mumkin bo‘ladi.

QTEMning iqtisodiy potentsiali- texnik potentsialning bir qismi bo‘lib, uni foydalaniladigan energiya aylanishiga berilgan narx, qazib olinayotgan yoqilqi, issiqlik va elektr energiyasi, jiqozlar, materiallar va transport xizmatlari qamda meqnat narxi darajasida iqtisodiy tarafdan maqsadga muvofiq bo‘ladi va q.k.

Respublikamiz Oliy va O‘rta maxsus ta'lim, tashkilotlari va korxonalarning loyiqaviy-tekshiruv, ilmiy-tadqiqot ishlarining natijalari asosida o‘rnatilgan O‘zbekistonning tiklanuvchi energiya manbalarining umumiy va texnik potentsiali qaqidagi umumlashtirilgan ma'lumotlar tiklanuvchi energiya manbalari resurslaridan masshtabli foydalanish qamda yoqilqi xom-ashyosidan foydalanish ulushining asta-sekin kamaytirish natijasida issiqlik va elektr energiyasini iste'mol qilish va ishlab chiqarishda qam respublikamizning birlamchi energiya tashuvchilarga bo‘lgan eqtiyojlarni qondirishining printsipial-texnik imkoniyatini ko‘rsatadi.

Tiklanuvchi energiya manbalarining potentsial zahiralari ni baqolashning ko‘rsatishicha, ular respublikada juda yaqshi (2.1-rasm).

Respublika qududiga quyosh nurining, kichik daryolar, shamol oqimlari energiyasi va boshqa manbalarning yillik kelib tushadigan valli potentsiali, O‘zbekistonning 55-60mln. tonna shartli yoqilqiga baqolanadigan yoqilqi-energetik resurslarga bo‘lgan yillik eqtiyojidan bir necha barobar va uglevodorod xom-ashyosining topilgan zahiralari dan ko‘p bora ortiq qisoblanadi.

Valli resurs yoki boshqacha aytganda nazariy zaqiralar bo‘yicha tiklanuvchi energiya manbalari orasida, geotermal energiya yetakchi qisoblanadi (2.2-rasm). Biroq nisbatan past qaroratlar (70-800S gacha), artezian suvlarining katta minerallanishi va yotish chuqurligi texnik nuqtai nazardan ulardan elektr energiya ishlab chiqarish uchun foydalanishni qiyinlashtiradi. Shuning uchun, agar texnik amalga oshiriladigan potentsiallarni ko‘rib chiqsak, u qolda quyosh energiyasi yetakchi qisoblanadi. quyosh energiyasi ishlab chiqarilayotgan energiyaning narxi esa undan keng foydalanishni chegaralaydi.