O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti kurs ishi mavzu

1.2. Portugaliya sayyohlari va dengizchilarining olib borgan tadqiqotlari va kashfiyotlari

O`z nazariyasiga ega bo`lgan hozirgi fanlar XYIII asrda “ildiz ota boshlagan” edi. Chunki bu asrda tadqiqot metodlari ishlab chiqildi va gipotezalar tekshirilib ko`rildi.Ayni paytda XVIII asrda geografiyaga tarixning ta`siri ham katta bo`ldi. Kapitalistik ishlab chiqarish ehtiyojlariga bog`liq holda fanlar tezroq rivojlana boshladi, tabiatshunoslik tuzilmasida muhim o`zgarishlar sodir bo`ldi, tabiiy geografiya qayta shakllandi va rivojlana boshladi.

Matematika, mexanika va astronomiya bilan bir qatorda dastlab fizika, biroz keyinroq biologiya avj rivojlana boshladi Tabiatshunoslikning barcha sohalaridan fizika ayniqsa muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Uning nazariy konsepsiyalari va tadqiqot metodlariYer to`g`risidagi fanlar – geologiya, meteorologiya, tabiiy geografiyaning vujudga kelishi va rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo`ldi.

Yaqin atrof olamiga yangicha qarashning vujudga kelishida, tabiiy geografiya va Yer to`g`risidagi unga yaqin fanlarning rivojlanishida I. Kantning “Umumiy tabiiy tarix va osmon nazariyasi” (1755) va M.V.Lomonosovning “Yer qatlamlari to`g`risida” (1763) mashhur asarlari muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Bu mashhur asarlarda tabiatning rivojlanishi o`z tasdig`ini topdi, ya’ni Yer va unimng hozirgi jismlari va hodisalari makonda qaraldi.

Faylasuf va geograf Immanuil Kantning (1724 – 1804) falsafiy, umumilmiy va geografik qarashlari juda qiziqarli edi. I. Kantning tabiiy geografiya bo`yicha1801—02-yillarda nashr qilingan ma’ruzalari geografik qonuniyatlarni bilishga juda kam yangilik qo`shgan bo`lsada, geografiyaga xorologik (makondagi) fan sifatida qarashning g`oyaviy asosini tashkil etadi.I.Kant M.V.Lomonosov kabi rasmiy geograf edi. U 42 yil davomida Kenigsberg universitetining geografiya professori bo`lgan.

I.Kantning “Geografiya”asarida uning dunyo qarasining salbiy tomonlari geografik g`oyalarida ham o`z aksini topdi. Bu asarda tabiatning yarim komponentlari insonni ham o`z ichiga olgan holda mashhur sayyohlardan olingan ma’lumotlar asosida tasvirlangan. Uning fikricha makonda hodisalarning almashinishini geografiya, zamondagi ketma-ketligini (tadrijiyligini) esa tarix o`rganadi.

V.N.Tatishchev va M.V. Lomonosovning nomlari bilan Rossiyada original ilmiy geografiya boshlandi.Har ikkala olim Rossiyaga “geografiya” termini iste’molga kirgan paytda o`zlarining faoliyatini boshlashdi.