O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Garvard step-testi indeksi bo’yicha jismoniy mehnat qobiliyatchanlikni 
baholash 
                                                                                                             jadval  2 
Gsti 
Baho 
55  dan past 
kuchsiz 
56 – 64 
o’rtachadan past 
65 – 79 
o’rta 
80 – 89 
yaxshi 
90 va undan yuqori 
a’lo 
         Jismoniy  mehnat  qobiliyatchanligini  aniqlashda  keng  tarqalgan  aniq 
usullardan biri kislorod maksimal iste’molining kattaligini o’lchash hisoblanadi. Bu 
usul Halqaro Biologik Dastur tomonidan yuqori baholangan va uni  jismoniy mehnat 
qobiliyatchanligini baholashga tavsiya qilingan. 
 
Ma’lumki,  muskullar  tomonidan  iste’mol  qilingan  kislorod  miqdori  ular 
tomonidan bajarilgan ishga ekvivalent hisoblanadi. Demak, ishning quvvati ortgan 
sayin,  organizmning  kislorod  iste’moli  ham  shunga    loyiq  darajada  ortadi.  Vaqt 

---

birligida  organizm  tomonidan  iste’mol  qilingan  kislorodning  eng  yuqori  darajasi, 
kislorodning maksimal iste’moli (KMI) atamasi bilan ifodalanadi. 
 
Odamning  aerob  imkoniyatlari  (aerob  quvvat)  uning  kislorod  maksimal 
iste’molining tezligi bilan belgilanadi. KMI qancha yuqori bo’lsa, maksimal aerob 
yuklamaning absalyut quvvati shuncha katta bo’ladi. 
 
Kislorodning  maksimal  iste’moli  ikkita    funktsional  tizimga  bog’liq:  1) 
kislorod transport tizimi, 2) kislorodni o’zlashtirish tizimi. 
 
Birinchisiga  nafas,  qon  va  yurak-qon  tomir  tizimlari  kiradi,  ikkinchisiga 
asosan muskul tizimi. Odamda kislorod maksimal iste’molining vositali va vositasiz 
usullari  yordamida  aniqlanadi.  Vositasiz  usulda  sinaluvchi  veloergometr  yoki  
trebanda  ishni  bajaraolmay  qolguncha    bajaradi.  Vositasiz  usul  qo’llanganda 
kuzatiluvchidan  ishni  bajaraolmay  qolgungacha  bajarish  xoxishi  bo’lishi  talab 
qilinadi,  bunga  doimo  erishish  qiyin.  SHu  sababli  KMI  vositasiz  usul  orqali 
aniqlashning  bir  qancha  turlari    yaratilgan  bo’lib,  ma’lum  bir  quvvatdagi  ishni 
bajarganda,  KMI  bilan  yurak  urishlar  soni  o’rtasidagi  to’g’ri  chiziqli  bog’liqlik 
mavjudligiga asoslanadi. Bu bog’liqlik tegishli nomogrammalarda grafik shaklida 
berilgan.  
 
Vositali  usulda  KMI  va  yurak  urishlar  soni  o’rtasida  to’g’ri  chiziqli 
bog’liqlikni  standart    quvvatli  ishni  bajarishda  aniqlanadi.  Bunday    bog’liqlik 
grafikda ifodalanadi. 
 
Keyinchalik  aniqlangan  o’zoro  bog’liqlikni  oddiy  tenglama  yordamida 
aniqlash imkoni yaratildi va undan ilmiy-amaliy va ta’lim maqsadida chiniqmagan 
odamlar  va  sportni  tezlik-kuch  turi  bilan  shug’ullanyotgan  sportchilarda 
foydalanilmoqda: 
                      
KMI=1,7×PWC
170 
+1240
 
           Sportning tsiklik turlari bilan shug’illanayotgan yuqori malakali sportchilarda 
KMI ni aniqlash uchun V.L.Karpman quyidagi formulani taklif qildi: 
                              KMI=2,2×PWC
170 
+1070  
            Uning aytishicha PWC
170
 va KMI taxminan bir xil darajada odamni jismoniy 
mehnat  qobiliyatchanligini  tavsiflaydi,  ular  o’rtasidagi  korrelyatsiya  koeffitsienti 
juda yuqori (0,7-0,9) bo’lishiga qaramasdan o’zaro bog’liqlik qat’iy to’g’ri chiziqli 
ko’rinishda  emas.  SHunga  qarmasdan  yuqoridagi  ko’rsatkichlardan  chiniqish 
jarayonlarini tahlil qilishda foydalanish mumkin.