O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

Otlardagi erkalash formasi sifatlardan ham qo‘llanadi. Asliy sifatlarda keladigan erkalash formasi shevalarda (Buxoroda) keng tarqalgan:
sh’namg’na havl’, ’ss’qq’na pat’r; navchag’na bir כdam kell’; dommuqq’na og‘lcha.
Olmoshlarning shevalardagi qo‘llanishida farqli holatlar mavjud. Kishilik olmoshlar shevalararo farqlanadi: mən, sən, ul/u; biz, - bizər - bizlər; siz-silər - sillar; ular - ulalar.
Ko‘rsatish olmoshlari:
B.k. bu
Q.k. muniң
T.k. muni
O‘.p.k. munda
J.k. muna
Ch.k. mundin (anav, manav so‘zlari ham shu tarzda turlanadi).
Ko‘rsatish olmoshlarini qo‘llashda yaqin-uzoq, aniq-noaniqlikka qat’iy rioya qilinadi, so‘zlovchiga yaqin bo‘lgan predmetga ishora qilinganda bu shu uzoqqa ishora qilinganda u, o‘sha olmoshlari ishga solinadi. So‘roq olmoshlari: kim, ne/ni, ni:du, nichik, nxi/nixi dedi, nechchi, qancha.
O‘zlik olmoshi: oz. Uning kelishiklar bilan turlanishi egalik olgan ot turlanishidan farq qilmaydi: ozi, ozimiң, o:zinqin, o:zinə, ozini/o:zinni, ozin:də, ozin-din.
Bo‘lishsizlik olmoshi: hech kim, hech n’mə. Gumon olmoshi: kimdir, nimadir, birov, birne.
Belgilash olmoshlari: xəmmə, barchasi, bəri, jamisi, butin, har kim, xər nərsə.
Sanoq son: (biy), ye:kki, ush, tot, besh. Sakkis, ottus, səxsən, toxsan.
Tartib son: -nji,-nji qo‘shimchalari qo‘shib yasaladi: birinji, yekinji, uchinji.
Taqsim son: Sanoq songa -din, -din affikslarini qo‘shish orqali taqsim son yasaladi: beshdin, oltidin, beshtadin.
Chama son -day, dəy,-choq qo‘shimchalarini qo‘shib yasaladi: altiday (oltitacha); chaqli besh chaqlig‘ qa:lam.
Jamlovchi son. Sonning bu turi ikki usul bilan yasaladi:
1.-av/-əv qo‘shimchalarini qo‘shish bilan yekəv, uchəv onav.
2. –lab/-lab qo‘shimchasini qo‘shish bilan: onləp chəq’r’sh; tortav bכrmכq.
Son barcha shevalarda bir xil, ammo ularning talaffuzda juz’iy farq bor.