O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti mirzakarimov h

YUrak urishlari soni
– pul’s – yurak qon tomir faoliyatini baholashining 
eng oddiy usuli hisoblanadi. Pul’sning o‘zgarishlari jismoniy yuklamalarning 
organizmga ijobiy va salbiy ta’sirlarini belgilaydi. Jismoniy yuklamalarning 
organizmga ta’sirini baholashda pul’sni tinch holatda, mashqlardan so‘ng va 
tiklanishdan – 5 daqiqadan so‘ng o‘lchanadi. Tiklanish Ps baholash 
ko‘rsatkichlari: 3 – daqiqagacha tiklanish a’lo, 5 - daqiqagacha tiklanish yaxshi, 8 
- daqiqagacha tiklanish qoniqarli, 8 - daqiqadan ko‘p vaqtda tiklanish qoniqarsiz 
bo‘lib hisoblanadi. Pul’sni bilak tomiri, chakka tomiri va bo‘yinda joylashgan 
uyqu arteriya tomiri orqali sanash mumkin. Odatda pul’sni sanashda yurak 
urishlarining 10 soniyadagi urishlari hisobga olinadi va bu ko‘rsatkich 6 ga 
ko‘paytiriladi, natija pul’sning bir daqiqadagi urishlariga teng bo‘ladi. 
YUrak qon tomiri faoliyatining ko‘rsatkichlari
arterial bosimlarni 
o‘lchash bilan baholanadi. Arterial bosimlarni o‘lchashda simobli arteriya bosimni 
o‘lchash asbobi bilan bir qatorda zamonaviy elektron asboblardan 
foydalanilmoqda. Kurashchilar qon bosimi sistolik ko‘rsatkichlar 100-130 
mm.sm.us., diastolik ko‘rsatkichlari 60-80 mm.sm.us. bo‘lish me’yoriy 
ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi. Qon bosimi 110-150 mm.sm.us. ko‘rsatkichlaridan 
yuqori bo‘lganda shifokorga murojaat etish tavsiya etiladi. 
Nafas olish sur’ati yosh, salomatlik, jismoniy rivojlanganlik ko‘rsatkichlari 
hamda jismoniy yuklamalar ta’siriga bog‘liq bo‘ladi. Katta yoshdagi insonlar 
nafas olish tezligi tinch holatda daqiqasiga 14-18 martani tashkil etadi. Mantazam 
jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanuvchilarda nafas olish sur’ati bir oz 
sekinlashadi. SHuning uchun kurashchilarda tinch holatda nafas olish tezligi 
daqiqasiga 10-16 martaga etadi. Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlar 

---

39 
jarayonlarida jismoniy yuklamalar ta’sirida nafas olish tezligi daqiqasiga 60 
martagacha ko‘tarilishi mumkin. Nafas olish tezligini hisoblashda kaftni ko‘krak 
qafasining quyi, diafragmaga yaqin qismiga qo‘yiladi va bir maromda nafas 
olinadi. 
O‘pkaning tiriklik sig‘imi (O‘TS) – chuqur nafas olib, so‘ng chiqarilgan 
barcha havo hajmi hisoblanadi. Erkaklarda bu ko‘rsatkich o‘rtacha 3,5-5,0 l.ni 
tashkil etsa, ayollarda - 2,5-4,0 l. bo‘ladi. O‘TS spirometr yordamida o‘lchanadi.
O‘z o‘zini nazorat qilishda O‘TS o‘lchab turish, jismoniy rivojlanish darajalarini 
baholashga yordam beradi.