O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Oddiy tog’rayhon (Душица обыкновенная)- Origanum vulgare L.
Oddiy tog’rayhon (Душица обыкновенная) - Origanum vul­gare L. MDX ning Yevropa qismi, Kavkaz, Sibiming janubiy hududlarda, qisman Qirg’iziston va Qozog’istondagi quruq, ochiq o’tloqlarda, archa o’rmoni va o’rmon chekkalarida, toshloqlar hamda butazorlarda o’sadi. Yer ustki qismining tarkibida efir moyi, C vitamini, triterpin kislotalar, oshlovchi va boshqa biologik faol mod­dalar bor. Efir moyi fenollar (timol, karvakrol) va boshqa terpenoidlardan tashkil topgan.
Har ikkalaturningyerustki qismi damlamaholidava turli choylar-yig’malar tarkibida hamda oddiy tog’rayhonning yer ustki qismining suyuq ekstrakti nafas yo’llari kasalliklarida balg’am ko’chiruvchi vosita sifatida, ichak yurishi zaiflashganda, ishtaxa ochish, ovqat hazm qilishni yaxshilash, siydik haydash uchun qo’llaniladi. Suyuq ekstrakti nafas yo’llari kasalligida va ko’kyo’talda ishlatiladigan pertussin tarkibiga kiradi. Efir moyidan timol olinadi. Timol og’iz shilliq qavatini dezinfeksiya qilish va tish og’ rig’ ini qoldirish hamda terining zamburug’li kasalliklarini davolash, ba’zan gijjalami hay­dash uchun ishlatiladi. Timol tish og’rig’ini qoldiruvchi Gertman suyuqligi tarkibiga kiradi.


Arpabodiyon (Анис обыкновенный) - Anisum vulgare Gaertn.
Arpabodyon Selderdoshlar (soyabonguldoshlar) - Apiaceae oilasiga mansub bir yillik o’t o’simlik hisoblanadi. Poyasi tik o’sadi, ko’p qirrali, yuqori qismi shoxlangan, bo’yi 30-60 sm ga etadi. Ildiz oldi va poyasining pastki qismidagi barglari uzun bandli, yumaloq, buyraksimon, tuxumsimon yoki bo’lakli va yirik tishsimon qirrali, o’rta qismidagilari — uzunbandli, uchbo’lakli (bo’laklari rombsimon), arrasimon qirrali, yuqori qismidagilari qinli, 2-6 bo’lakka patsimon qirqilgan yoki nashtarsimon bo’ladi. Barglari poyaga ket­ma-ket о’rnashgan.
Mayda, ko’rimsiz, oq rangli gullari murakkab soyabongato’plangan. Mevasi - qo’shaloq pista. Arpabodiyon Rossiya, Ukraina va Shimoliy Kavkazda hamda ziravor o’simlik sifatida Markaziy Osiyoda ko’p o’stiriladi. Arpabodiyonning tibbiyotda mevasi ish­latiladi. Mevasi tarkibida 67% gacha efir moyi, 8-28,4% yog’, oqsil va boshqa moddalar bor. Efir moyi 80-90% anetol, 7-10% metil xavikol, anis aldegidi, anis kislotasi va boshqa birikmalardan tashkil topgan.