O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Nabiev M.N. va boshqalar. Shifobaxsh ne’matlar.-Toshkent, “Mexnat” 1986. - 136 b.
   
2. 
   E.T.Berdiyev. E.T.Axmedov. Tabiiy dorivor o’simliklar. Toshkent 2018. 48-bet.
   
3. 
   P.Baxodirov K.B. va boshkalar Xazm a’zolari kasalliklarda shifobaxsh o’simliklar va mevalarning foydasi. Toshkent “Ibn Sino” 1992.
   

3-mavzu. To’qay - dorivor o’simliklarini o’rganish
Amaliy mashg’ulotning asosiy maqsadi: To’qay - dorivor o’simliklarini o’rganish.
Mashg’ulotning qisqacha mazmuni:
DORIVOR GULXAYRI - ALTEY LEKARSTVENNЫY - ALTHAEA OFFICINALIS L.
Tibbiyotda qo’llanilishi va kimyoviy tarkibi. Gulxayridan tayyorlangan preparatlar himoyalovchi, yumshatuvchi, va shamollashga qarshi xususiyatlarga ega bo’lib, balg’am kuchiruvchi va og’rik qoldiruvchi ta’sirga ega. Undan surunkali bronxit, traxeit, laringit, o’pka pnevmaniyasi va o’pka astmasida foydalaniladi. Shuningdek undan oshqozon gastriti va oshqozon hamda 12-barmoqli ichak yalig’lanishida foydalaniladi. Dorivor gulxayri ildizining damlamasi. 6 gr (2 osh qoshiq) xomashyoni sirlangan idishga solib ustiga 200 ml (1 stakan) issiq qaynagan suv quyiladi, so’ngra qopqog’i yopiladi va (suv hammomida) 30 minut davomida qaynatiladi, xona xaroratida 10 minut davomida sovutiladi va suzib olinadi. Suzilgan damlamaga 200 ml ga etkuncha qaynatilgan suv qo’shiladi. Sovuq joyda 2 kungacha saqlanadi. Damlamani kuniga 3 maxal ovqatdan so’ng ichiladi. Bundan tashqari gulxayri ildizi damlamasidan tomoqni chayish, bug’lash va ichakni yuvishda foydalaniladi.
Dorivor gulxayrining ildizi 35% shilimshiq, pentozan va geksozandan iborat. Shuningdek uning ildizida 16% gacha pektin moddalari, 37% gacha kraxmal, 10% gacha saxaroza, 2% gacha asparagin, 4% gacha betain, 1,7% gacha yog’ moddalari mavjud. Bargi va gullarida 0,02% gacha qattiq efir moylari mavjud.
O’simlikning tarqalishi. Dorivor gulxayri dasht zonalarda hamda O’rta Osiyo va Kavkazning ayrim xududlarida tarqalgan. Dorivor gulxayri dasht zonalarining nam bilan yaxshi ta’minlangan joylarida yaxshi o’sadi, daryo ariq, ko’l bo’ylarida, nam joylarda bevosita o’tloqlarda o’sadi. Odatda bu o’simlik uncha katta bo’lmagan guruhlar hosil qiladi.